زیدیه
«زیدیه» یکی از فرقه‌های اصلی شیعه می‌باشد که معتقد به امامت زید بن علی بن حسین علیه السلام است. شیخ مفید در معرفی زیدیه می‌نویسد: «زیدیه به امامت امام علی و امام حسن و امام حسین و زید بن علی علیهم السلام قائل هستند و نیز به امامت هر فاطمی که به خود دعوت کند و عادل، اهل علم و شجاع باشد و با او بر شمشیر کشیدن برای جهاد بیعت شود».
محتویات
پیدایش زیدیه
«زید» فرزند امام سجاد علیه السلام در سال ۱۲۲ ه.ق در زمان حکومت هشام بن عبدالملک، با وجود منع برادش امام باقر علیه السلام، بر ضد حکومت ظالم قیام نموده و به شهادت رسید.
عقاید خاص او از جمله، قیام و خروج علیه ظالمان در هر شرایطی، امکان امامت بدون برخورداری از علم غیب و عصمت و نگرش مثبت او نسبت به شیخین (ابوبکر و عمر)، سبب شد که علی رغم این که خود زید مدعی امامت نبود، پیروان او زید را امام دانسته و بعد از شهادت او در کوفه و عراق و سپس در ایران و یمن، مذهب زیدیه را تشکیل داده و دست به قیام هایی زدند.
مهمترین قیامهای زیدیه
- قیام یحیی بن زید در خراسان در سال ۱۲۶ ه.ق.
- قیام محمد بن عبدالله (نفس زکیه) در مدینه در سال ۱۴۵ ه.ق با ادعای مهدویت.
- قیام ابراهیم بن عبدالله در بصره در سال ۱۴۵ ه.ق.
- قیام حسین بن علی (شهید فخّ) در مدینه در سال ه۱۶۹ ه.ق.
- قیام محمد بن ابراهیم (ابن طباطبا) در کوفه در سال ۱۹۹ ه.ق.
فرقه‌های زیدیه
۱. جارودیّه:
«جارودیه» یعنی پیروان ابی جارود با این اعتقاد که پیامبر تصریح بر امامت علی، حسن و حسین علیهم السلام به صورت وصفی و بدون ذکر اسم دارد؛ امامت از اولاد فاطمه خارج نمی‌شود؛ شیخین (ابوبکر و عمر) کافرند.
۲. سلیمانیه:
پیروان سلیمان بن جرید که قائلند علی علیه السلام افضل صحابه بود و خطای صحابه از روی اجتهاد بوده ولذا گناهکار نمی‌باشند؛ تبری از عثمان لازم است؛ جنگ کنندگان با حضرت علی کافرند؛ بداء و تقیه جایز نیست؛ امامت در فرزندان فاطمه منحصر نیست.
۳. صالحیه:
پیروان حسن بن صالح که معتقدند: امام علی افضل صحابه و اولی به امامت است اما بیعت با ابوبکر به خاطر رضایت امام علی علیه السلام خطا نبوده است؛ هر یک از فرزندان حسین علیه السلام قیام به شمشیر کند امام است؛ علم غیب امام نفی می‌شود؛ درباره عثمان باید سکوت کرد.
در قرن سوم نیز فرقه های «هادویه»، «ناصریه» و «قاسمیه» شکل گرفت که عقاید نزدیک به امامیه بودند. فرقه هادویه توسط یحیی بن حسین در یمن، فرقه ناصریه توسط حسن بن علی در ایران و فرقه قاسمیه توسط قاسم بن ابراهیم رسی در یمن پایه گذاری شدند.
حکومت‌های زیدیان
۱. مغرب:
ادریس بن عبدالله که بعد از قیام شهید فخّ به شمال آفریقا گریخته بود، در سال ۱۷۲ ه.ق توانست دولت ادریسیان را در مغرب پایه گذاری کند، اما این حکومت چند سال بعد از ادریس با حکومت فاطمیان مغرب مواجه شد. از سال ۳۰۵ ه.ق ادریسیان حکومتی نداشتند. سرانجام در سال ۳۷۵ ه.ق به تاریخ پیوستند.
۲. ایران:
با آمدن یحیی بن عبدالله به دیلم و تبلیغ امامت خویش دیلمیان و مردم طبرستان با علویان آشنا شدند و بعد از شهادت او توسط عباسیان، حسین بن علی (داعی کبیر) در سال ۲۵۰ ه.ق با دعوت و بیعت مردم طبرستان، آمل و ساری را تصرف کرد و بیست سال بر شمال ایران حکومت کرد و سپس محمد بن زید و بعد از او حسن بن علی و فرزندان او تا قرن چهارم حکومت زیدیه را بر شمال ایران حفظ کردند و از قرن چهارم به تدریج از قدرت زیدیان در شمال ایران کاسته شد و سلسله حکومت آن‌ها برچیده شد و با ظهور صفویه کاملاً از بین رفته و همه زیدیان به مذهب امامی گرویدند.
۳. یمن:
یحیی بن حسین در سال ۲۸۴ ه.ق. در صعده یمن با ترویج مذهب هادویه حکومت زیدی را تشکیل داد. بعد از درگذشت او در سال ۲۹۸ ه.ق تفکر زیدیه دچار افول شد و در سال ۴۴۴ ه.ق. حکومت زیدی از بین رفت. سپس در سال ۵۹۴ ه.ق. عبدالله بن حمزه قیام نموده و حکومت را بدست آورد. تا قرن دهم حکومت در دست زیدیان بود. در قرن یازدهم یمن بدست عثمانی‌ها افتاد. تا این که سقوط عثمانی‌ها زمینه را برای حاکمیت احمد فرزند حمیدالدین فراهم کرد. حکومت او نیز با کودتای عبدالله سلال در سال ۱۳۸۵ ه.ق از بین رفته و حکومت جمهوری بر پا شد. بعد از آن با این که ائمه زیدیه قدرت سیاسی خود را از دست داده بودند ولی دین خود را حفظ نمودند.
اکنون نیز در یمن و منطقه نجوان و جنوب کشور عربستان مذهب زیدیه پیروانی زیادی دارد. با گسترش وهابیت در جهان، در یمن نیز زیدیان بیشتر گرایش سلفی‌گری پیدا کرده‌اند و در اصول و عقاید نیز بیشتر به اهل سنت و مذهب شافعی روی می‌آورند، ولی گروهی نیز هستند که گرایش هادوی (که شبیه به شیعه امامیه است) دارند.
منابع مقاله
- شیخ مفید، اوائل المقالات، بیروت، دارالمفید، ۱۳۷۲، ج۴، ص ۳۹.
- اشعری، علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین، بی جا، دارالنشر، ۱۳۵۹، ص۴۰.
- طبری، محمد بن جویر، تاریخ طبری، قاهره، مطبعة الاستقامة، ۱۹۳۹م، ج۷، ص۴۹۷ـ۵۰۴.
- فرمانیان، مهدی، موسوی نژاد، سید علی، درس نامه تاریخ و عقاید زیدیه، قم، نشر ادیان، ۱۳۸۶، ص۳۵.
- موسوی نژاد، سید علی، آشنایی با تاریخ و عقاید زیدیه، مجله هفت آسمان، شماره ۱۱، ص۸۰.
- بغدادی، عبدالقاهر، الفرق بین الفرق، ترجمه محمدجواد مشکور، تهران، اشراقی، ۱۳۸۵، ص۳۰.
منبع
زهرا خلیلی، فرقه زیدیه، دانشنامه پژوهه، بازیابی: ۲۴ بهمن ۱۳۹۱.