مهدویت
یکی از موضوعات مهم و اساسی در فرهنگ اسلامی و معارف بلند شیعی، موضوع «مهدویت» یا اعتقاد به ظهور مُنجی و به عبارت دیگر، انتظار ظهور و قیام جهانی قائم آل محمد حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه) است که جهان را پر از عدل و داد می سازد.
مفهوم مهدویت
«مهدویت» از واژه «مهدی» گرفته شده و معنای اصطلاحی آن، اعتقاد به حضرت مهدی (علیه السلام) است، و باور به این که او فردی است از نسل پیامبر (صلی الله علیه و آله) که در آخر الزمان ظهور می کند و جهان را پر از عدل و داد می سازد آنچنان که از ظلم و جور پر شده بود.
باور به ظهور شخصی که جهان را پر از عدل و داد کرده و ریشه های ظلم و ستم را می چیند، اختصاص به اسلام نداشته، بلکه شامل ادیان مختلف الهی و آسمانی می شود و در اسلام، مسیحیت، یهودیت و زرتشت و... به ظهور این شخص نوید داده شده است.
بنابراین می توان گفت تمامی ادیان به آمدن موعودی مصلح باور دارند که این موعود در اندیشه زردتشت، سوشیاتت، در اندیشه مسیحیت حضرت مسیح و غیره... و در اسلام حضرت مهدی (علیه السلام) است که قرآن و سنت به آمدن آن بشارت داده اند.
امّا از آنجا که نام آن منجی در میان مسلمانان «مهدی» است، این اندیشه را به اندیشه «مهدویت» نامیده اند، هر چند سایر ادیان به آن اندیشه موعودگرائی و ... می گویند. بهرحال، مهدویت، یک اندیشه و تفکر برگرفته از کتابهای آسمانی است که با فطرت و سنن عالم خلقت موافق است.
«خلاصه و حقیقت مهدویت، منتهی شدن سیر جوامع جهان به سوی جامعه واحد و سعادت عمومی، امنیت و رفاه، تعاون و همکاری، همبستگی همگانی حکومت حق و عدل جهانی، غلبه حق بر باطل، غلبه جنودالله بر جنود شیطان نجات مستضعفان و نابودی مستکبران، و خلافت مؤمنان و شایستگان به رهبری یک رجل و ابرمرد الهی است که موعود انبیاء و ادیان و دوازدهمین اوصیاء و خلفای پیغمبر آخرالزمان است.»
مهدویت در اسلام
این عقیده اختصاص به شیعه ندارد و همه فرقه های اسلامی در آن مشترک هستند، ریشه آن نیز در قرآن و احادیث است و چنین نیست که توسط عده ای خاص، جعل و منتشر شده باشد. در قرآن، آیات فراوانی درباره آن مهر سپهر افروز وجود دارد، از جمله:
- «وَلَقَدْ کتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکرِ أَنَّ الْأَرْضَ یرِثُهَا عِبَادِی الصَّالِحُونَ» (سوره انبیاء/۱۰۵)؛
- «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَیمَکنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَىٰ لَهُمْ وَلَیبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا...» (سوره نور/۵۵)؛
- «هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَىٰ وَدِینِ الْحَقِّ لِیظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کلِّهِ وَلَوْ کرِهَ الْمُشْرِکونَ» (سوره توبه/۳۳)؛
- «وَنُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ» (سوره قصص/۵).
حجم انبوهی از روایات نیز به دست ما رسیده که در آنها، پیامبر خاتم (صلی الله علیه و آله) از آن نور دیده اش سخن رانده است. این روایات در همان زمان حیات پیامبر، سینه به سینه نقل می شد و در گنجینه ذهن مسلمانان جای می گرفت. اگر نگاهی به روایات نبوی بیفکنیم، خواهیم دید که پرسش کنندگان از اوصاف، ویژگیها و محاسن اخلاقی و کیفیت و علائم ظهور و سایر مسائل مربوط به آن موعود بشری می پرسیدند. این نکته، بیانگر آن است که اصل وجود منجی بشر، امری مسلم و قطعی بوده است.
تأکید ائمه اطهار نیز بر تقویت این باور می افزود، تا بدانجا که هر دو مذهب تشیع و تسنن با همه انشعابهایشان، بر آن اتفاق نظر پیدا کردند. شاهد بر این مسأله، پدیده مدعیان دروغین مهدویت است؛ شیادانی که از باور اصیل مردم، سوء استفاده کرده و خود را مهدی موعود، معرفی می کردند.
اما از آنجا که صفات و ویژگی های مهدی حقیقی در روایات رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) و جانشینان گرامیش بیان شده بود، اغلب مردم به کذب ادعای آنان پی برده و از آنها بیزاری می جستند. از آن طرف، برخی از افراد ساده دل یا منحرف، تعدای از معصومین یا افراد نامور را مهدی معرفی می کردند؛ مثلاً عده ای، زید بن علی؛ فرقه کیسانیه، محمد حنفیه؛ فرقه ناووسیه، امام صادق (علیه السلام)؛ و فرقه واقفیه، امام کاظم (علیه السلام) را مهدی منتظر می دانستند؛ در حالی که این بزرگواران، هیچ گاه چنان ادعایی نداشتند.
همه این مطالب نشان دهنده رسوخ اصل «مهدویت» در عمق جان مسلمانان است؛ اصلی که جامعه اسلامی را جامعه ای منتظر و پویا و امیدوار به آینده ای روشن، نگاه داشته است. امام سجاد (ع) می فرماید: «من ثبت علی موالاتنا فی غیبة قائمنا اعطاه الله عزّوجلّ اجر الف شهید من شهداء بدر و اُحد»؛ هر کس در زمان غیبت قائم ما، بر دوستی ما ثابت قدم بماند، خداوند ثواب هزار شهید از شهدای جنگ بدر و احد را به او اعطا فرماید.
پانویس
منابع
- سایت مؤسسه منتظران منجی
- سایت پرسمان دانشگاهیان