واجب

واجب، در اصطلاح فقهی به عملی گفته می‌شود که انجام‌دادن آن لازم و ترک آن، موجب توبیخ و عذاب الهی است. واجب اقسام و دسته‌بندی‌های مختلفی دارد. مهم‌ترین واجبات شرعی، با عنوان فروع دین مشهورند که معروف‌ترین آنها، ده مورد است.

تعریف

واجب در اصطلاح فقهی عملی است که حکم شرعی آن وجوب است و انجام آن لازم است و ترک کردن آن گناه و باعث توبیخ از جانب شارع می‌شود.

اقسام

واجب، از جهات گوناگون تقسیم‌بندی می‌شود و اقسامی دارد که عبارتند از:

نام واجبمحور و ملاک تقسیمتعریف
مطلق و مقیداز جهت مقدمات تکلیفواجب مطلق، عملی است که واجب بودن آن وابسته به هیچ شرط و قیدی نیست.

واجب مقید، عملی است که وجوب آن مشروط به وجود چیزی یا نبودن چیزی دیگر است.

منجّز و معلّقاز جهت کیفیت دستور شارعواجب منجز، عملی است که واجب است و وجوب آن وابسته به تحقق هیچ امر دیگری نیست.

واجب معلق، نیز عملی است که انجامش واجب است ولی انجام آن، وابسته به تحقق یک امری دیگر مانند رسیدن زمان است.

اصلی و تبعیاز جهت تعلق تکلیفواجب اصلی، عملی است که انجام خود آن مورد توجه شارع است، نه اینکه به خاطر انجام عملی دیگر واجب شده باشد.

واجب تبعی، عملی است که وجوب آن به واسطه مطلوب بودن کاری دیگر است.

تعیینی و تخییریاز جهت متعلق تکلیفواجب تعیینی، عملی است که به‌خصوصه خودش واجب شده است و هیچ جایگزینی ندارد.

واجب تخییری، عملی است که در کنار آن دو یا چند عمل دیگر قرار داده شده است و شخص در انتخاب آنها، مخیّر است.

عینی و کفائیاز جهت مکلّف یا موضوعواجب عینی، عملی است که انجام آن بر هر فردی واجب است و انجام آن توسط برخی، باعث ساقط شدن آن از دیگران نمی‌شود.

واجب کفایی، عملی است که با انجام برخی از مکلفان، از عهده دیگران ساقط می‌شود و انجام آن بر آنان واجب نیست.

موقت و غیر موقتاز جهت زمان انجامواجب موقت، عملی است که زمان خاصی برای انجام آن قرار داده شده است.

واجب غیر موقت، عملی است که انجام آن زمان خاصی ندارد. مثل راستگویی.

موسع و مضیقاز جهت فرصت انجامواجب موسع، عملی است که زمانی که برای آن قرار داده شده، بیش از مقدار زمانی است که نیاز دارد. مثل نمازهای روزانه.

واجب مضیق، عملی است که زمانی که برای آن قرار داده شده، به اندازه زمانی است که برای انجام نیاز دارد. مثل روزه.

تعبدی و توصلیاز جهت شرط انجام تکلیفواجب توصلی، عملی است که انجامش نیاز به قصد قربت ندارد. مثل شستن لباس برای نماز.

واجب تعبدی، عملی است که انجام آن حتما باید به قصد قربت باشد.

نفسی و غیریاز جهت کیفیت مطلوب بودن متعلق تکلیفواجب نفسی، عملی است که وجوب آن به خاطر خودش است نه به عنوان مقدمه‌ای برای واجبی دیگر.

واجب غیری، عملی است که به‌عنوان مقدمه برای واجبی دیگر است. مثل وضو برای نماز

واجبات معروف

فروع دین

نوشتار اصلی: فروع دین

مهمترین احکام عملی دین اسلام، با عنوان فروع دین معروفند که بر اساس نظر مشهور مشتمل بر ده عمل عبادی مشهور است که عبارتند از:

البته به نظر می‌رسد نام بردن از این ده مورد به خصوص، به دلیل اهمیت فراوانی است که در آیات قرآن و روایات به آنها داده شده است ولی طبق تقسیم بندی بالا فروع دین منحصر به این ده مورد نیست و دستورات دیگری مانند احکام خرید و فروش، ازدواج، قصاص، دیات، قضاوت و... نیز از فروع دین هستند.‌

برخی از فروع دین، رابطه انسان با خدا را در قالب قوانین و احکام بیان می‌کنند و وظایفی را برای او پیش می‌کشند؛ وظایفی همچون نماز، روزه و حج. برخی دیگر به وظایفی که انسان‌ها در برابر یکدیگر دارند نظر دارند و روابط انسانی را تنظیم می‌کنند؛ مانند جهاد و خمس.

نمازهای واجب

  • نمازهای روزانه که در غیر سفر ۱۷ رکعت است. این نمازها عبارتند از: دو رکعت نماز صبح، چهار رکعت نماز ظهر، چهار رکعت نماز عصر، سه رکعت نماز مغرب، چهار رکعت نماز عشاء. در سفر، نمازهای چهار رکعتی، دو رکعتی می‌شود.
  • نماز آیات که در هنگام بروز برخی وقایع و اتفاقات نادر طبیعی مانند خورشید یا ماه گرفتگی، زمین لرزه، آذرخش و صاعقه و طوفانها و حوادث طبیعی دیگر در صورتی که موجب وحشت اکثر مردم شود، خوانده می‌شود.
  • نماز قضای والدین که بر اساس نظر مشهور فقهای امامیه، پسر بزرگ، لازم است نمازهایی که پدرش به هر دلیلی نخوانده را بعد از مرگ او بخواند. البته برخی از فقها، خواندن نمازهای مادر را نیز بر پسر بزرگ‌تر واجب می‌دانند.
  • نماز میت، که برای اموات مسلمان، پیش از تدفین آنها خوانده می‌شود.
  • نمازی که به خاطر نذر، قسم یا اجیر شدن توسط شخص دیگری بر انسان واجب می‌شود.
  • نماز جمعه
  • واجب
  • نماز قضا.

روزه‌های واجب

جستارهای وابسته

پانویس

  1. رجوع کنید به: ملکی اصفهانى، فرهنگ اصطلاحات اصول، ۱۳۷۹ش، ص۳۳۵.
  2. مشکینی، اصطلاحات الأصول، ۱۴۱۶ق، ص۲۷۷.
  3. مشکینی، اصطلاحات الأصول، ۱۴۱۶ق، ص۲۷۷.
  4. فرهنگ نامه اصول فقه، ۱۳۸۹ش، ص۸۷۱.
  5. دائرة المعارف تشیع، ج۲، ص۱۵۲.
  6. خمینی، تحریر الوسیله، موسسه مطبوعات دارالعلم، ج۱، ص۱۳۵.
  1. سوره بقره، آیه ۱۹۶: فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَی الْحَجِّ فَمَا اسْتَیسَرَ مِنَ الْهَدْی فَمَنْ لَمْ یجِدْ فَصِیامُ ثَلاثَةِ أَیامٍ فِی الْحَجِّ وَ سَبْعَةٍ إِذا رَجَعْتُمْ تِلْک عَشَرَةٌ کامِلَةٌ ذلِک لِمَنْ لَمْ یکنْ أَهْلُهُ حاضِرِی الْمَسْجِدِ الْحَرام-- پس کسی که قربانی نداشت، سه روز در روزهای حج روزه بگیرد و هفت روز، زمانی که بازگشت. این ده روز کامل است.

منابع

  • خمینی، سید روح الله، تحریر الوسیله، قم، موسسه مطبوعات دارالعلم، [بی‌تا].
  • ملکی اصفهانی، مجتبی، فرهنگ اصطلاحات اصول، قم، عالمه، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
  • مشکینی، میرزا علی، اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها، قم، نشر الهادی، چاپ ششم، ۱۴۱۶ق.
  • مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، فرهنگ نامه اصول فقه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۹ش.