قالیچه سلیمان
قالیچه سلیمان یا بساط سلیمان قالیچه‌ای که با استفاده از نیروی باد، حضرت سلیمان و یارانش را به مناطق مختلف منتقل می‌کرد. در قرآن از قالیچه سلیمان نام برده نشده، ولی به اختیار در آمدن نیروی باد برای سلیمان اشاره شده است. با این حال، برخی منابع تفسیری و روایی به قالیچه سلیمان و خصوصیات آن پرداخته‌اند. علامه مجلسی روایتی را درباره فرود بساط سلیمان در سرزمین کربلا نقل کرده است.
برخی‌ها معتقدند قالیچه سلیمان بیشتر به افسانه شبیه است تا واقعیت. در نظر آنان داستان تسخیر باد برای سلیمان منشأ ایجاد این افسانه بوده است.
تعریف
قالیچه یا بساط سلیمان وسیله‌ای بوده که به کمک بادهایی که تحت فرمان سلیمان(ع) بودند به پرواز در آمده و وی را به مناطق مختلف منتقل می‌کرد. بر اساس برخی منابع قالیچه سلیمان توسط شیاطینی که در خدمت سلیمان بودند از طلا و ابریشم ساخته شد. در قرآن نامی از بساط سلیمان نشده، اما به تسخیر بادها برای وی اشاره شده است. در منابع تاریخی و پاره‌ای از روایات به بساط سلیمان اشاره شده است.در تفسیر قمی از آن‌چه به کمک بادها حرکت می کرده تعبیر به کرسی (تخت) سلیمان شده است. (كانت الريح تحمل كرسي سليمان)
ویژگی‌های قالیچه
درباره ویژگی و کیفیت بساط سلیمان به ویژه ابعاد آن گزارش‌های متفاوتی آمده است. در برخی منابع طول و عرض بساط سلیمان را از یک فرسخ در یک فرسخ تا چهار فرسخ در چهار فرسخ گزارش شده است. برخی نیز آن را تا صد فرسخ ذکر کردهاند به طوری که بر روی آن تخت سلیمان و شش هزار صندلی قرار داشته است. بر این اساس برخی بساط سلیمان را چیزی غیر از قالیچه معمولی دانسته‌‌اند. بر اساس روایتی نقل شده از علامه مجلسی در بساط سلیمان، سه‌هزار صندلی از طلا و نقره قرار داشته که به ترتیب جایگاه پیامبران و دانشمندان دوره سلیمان و در ادامه محل نشستن گروه‌های مختلفی از مردم بوده است. در این بساط مکانی نیز برای حیوانات و شیاطین بوده است.
برخی منابع وجود بساط سلیمان را مسلّم گرفته‌اند. در مقابل، پژوهشگرانی هستند که گزارش‌های مربوط به قالیچه سلیمان را فاقد منبع دانسته و آن را افسانه معرفی کردهاند. آنها معتقدند داستان تسخیر باد برای سلیمان که در قرآن آمده است منشأ ایجاد این افسانه است.
مفسران با استناد به این آیه، سرعت حرکت بساط سلیمان را در نیمه اول روز که حدود ۵ تا ۶ ساعت است به اندازه مسافت حرکت انسان در یک ماه دانسته‌‌اند. در برخی منابع آمده است سلیمان با استفاده از نیروی باد صبح از منطقه شام حرکت می‌کرد و در فاصله زمانی صبحانه تا ناهار (در اصطلاح: چاشت) در منطقه اصطخر (استان فارس کنونی) در ایران توقف می‌کرد.
فرود بساط سلیمان در کربلا
مجلسی گزارشی روایی را درباره ماجرای رسیدن سلیمان(ع) به کربلا، محل شهادت امام حسین(ع) نقل کرده است. بر اساس این روایت، سلیمان به وسیله بساط خود در آسمان در حرکت بود و وقتی به کربلا رسید، باد، قالیچه وی را در آسمان درهم پیچید به گونه‌ای که سلیمان ترسید که سقوط کند. پس از آنکه وزیدن باد پایان یافت بساط سلیمان فرود آمد. در گزارش‌ها آمده است سلیمان علت این اتفاق را جویا شد و او در جواب، سلیمان را از حوادثی که برای امام حسین(ع) و یارانش در این سرزمین رخ می‌دهد، آگاه کرد.
در ادبیات
در متون ادبی (نثر و شعر) به مُسَخَّر بودن باد برای سلیمان و حرکت کردن او به اذن الهی به کمک باد؛ فراوان شاره شده است. در برخی از آنها وسیله‌ای که سلیمان به کمک باد با آن جابجا می شد تخت دانسته شده است. به عنوان نمونه امیر معزی(زاده ۴۲۹ق)
| سزد گر بشنود توحید یزدان | هر آن مؤمن که او باشد سخندان | |
| که چون باشد سخنور مرد مؤمن | دلش بگشاد از توحید یزدان | |
| زمین را خشک کرد از آب دریا | ز بهر لشکرموسیِ عمران | |
| صبا راگفت تا از شرق تا غرب | کشید اندر هوا تخت سلیمان |
حکیم سنایی نیز در شعری که در وصف پیامبر(ص) سروده به خدمت کردن باد به سلیمان اشاره داشته و در بیان علت این کار اشاره لطیفی داشته است.
| روشن آن بدری که کمتر منزلش عالم بود | خرم آن صدری که قبله‌ش حضرت اعظم بود | |
| این جهان رخسار او دارد از آن دلبر شدست | و آن جهان انوار او دارد از آن خرم بود | |
| از رخش گردد منور گر همه جنت بود | وز لبش یابد طهارت گر همه زمزم بود | |
| خضر گِرد چشمهٔ حیوان از آن می‌گشت دیر | تا مگر اندر زمین با وی دمی همدم بود | |
| باد را گفتم: سلیمان را چرا خدمت کنی | گفت: از آن کش نام احمد نقش برخاتم بود | |
| ای سنایی از ره جان گوی مدح مصطفا | تا ترا سوی سپهر برترین سُلَّم بود |
پانویس
- ↑ انصاری، کشف الاسرار، ۱۳۷۱ش، ج۷، ص۱۹۱.
- ↑ سوره انبیاء، آیه ۸۱؛ سوره سبا، آیه ۱۲؛ سوره ص، آیه ۳۶.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۴، ص۲۴۴.
- ↑ قمی، تفسیر قمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۹۹.
- ↑
- ↑ بلعمی، تاریخنامه طبری(تاریخ بلعمی)، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۴۱۴.
- ↑ محجوب، «بویه پرواز: سوابق پرواز آدمیان در اعتقادهای دینی و مذهبی و داستانهای عوام و آداب و رسوم ایرانیان، یهودیان و مسلمانان (۱)» ص۵۶۳.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۴، ص۸۱.
- ↑
- ↑ حکمت، «بازتاب سیمای قرآنی سلیمان نبی در مثنوی مولوی با تکیه بر تلمیح»، ۱۳۹۴ش، ص۱۱۲و ۱۱۳.
- ↑ حکمت، «بازتاب سیمای قرآنی سلیمان نبی در مثنوی مولوی با تکیه بر تلمیح»، ۱۳۹۴ش، ص۱۱۲و ۱۱۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۶، ص۳۶۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۳، ص۴۷۴؛ کرمی، التفسیر لکتاب الله المنیر، ۱۴۰۲ق، ج۶، ص۳۱۴.
- ↑ روضة الصفا به نقل از :محجوب، «بویه پرواز: سوابق پرواز آدمیان در اعتقادهای دینی و مذهبی و داستانهای عوام و آداب و رسوم ایرانیان، یهودیان و مسلمانان (۱)»، ص۵۶۳.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۴، ص۲۴۴.
- ↑ سایت گنجورhttps://ganjoor.net/amir/ghasa/sh351
- ↑ سایت گنجورhttps://ganjoor.net/sanaee/divans/ghaside-sanaee/sh56
- ↑ ابوعبدالله، محمدبن عبدالملک معزی نیشابوری، شاعر دربار ملک شاه سلجوقی
منابع
- قرآن کریم.
- انصاری، عبدالله بن محمد مشهور به خواجه عبدالله، کشف الاسرار و عده الابرار، تهران، امیرکبیر، چاپ پنجم، ۱۳۷۱ش.
- بلعمی، تاریخنامه طبری(تاریخ بلعمی)، تحقیق محمد روشن، تهران، چاپ سروش، ۱۳۷۸ش.
- حکمت، شاهرخ، «بازتاب سیمای قرآنی سلیمان نبی در مثنوی مولوی با تکیه بر تلمیح»، پژوهش‌نامه قرآن و حدیث، ش۱۶، بهار و تابستان ۱۳۹۴ش.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
- کرمی، محمد، تفسیر لکتاب الله المنیر، قم، علمیه، چاپ اول، ۱۴۰۲ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، داراحیاءالتراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- محجوب، محمد جعفر، «بویه پرواز: سوابق پرواز آدمیان در اعتقادهای دینی و مذهبی و داستانهای عوام و آداب و رسوم ایرانیان، یهودیان و مسلمانان (۱)»، ایران‌نامه، ش۸، تابستان ۱۳۶۳ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.