سوره جمعه
| < صف - منافقون > | |
|---|---|
|
| |
| شماره سوره | ۶۲ |
| جزء | ۲۸ |
| نزول | |
| ترتیب نزول | ۱۰۹ |
| مکی/مدنی | مدنی |
| اطلاعات آماری | |
| تعداد آیات | ۱۱ |
| تعداد کلمات | ۱۷۷ |
| تعداد حروف | ۷۶۸ |
سوره جمعه شصت و دومین سوره و از سوره‌های مدنی است که در جزء بیست و هشتم قرآن قرار دارد. این سوره به سبب بیان حکم نماز جمعه، جمعه نامیده شده است. خداوند در این سوره به اهمیت نماز جمعه می‌پردازد و به مسلمانان دستور می‌دهد هنگام برپایی نماز جمعه از خرید و فروش دوری کنند.
آیه پنجم درباره حمل‌کنندگان تورات و آیه نهم این سوره در بیان حکم نماز جمعه از آیات مشهور این سوره است. در فضیلت تلاوت این سوره آمده است اگر کسی این سوره را در هر شب جمعه بخواند، کفاره گناهان بین دو جمعهٔ او خواهد بود.
معرفی
نامگذاری
این سوره را جُمُعه (به ضمّ میم) یا جُمْعه (به سکون میم) می‌نامند؛ چراکه حکم نماز جمعه و آداب اعمال پس از آن را بیان می‌کند.
محل و ترتیب نزول
سوره جمعه جزو سوره‌های مدنی و در ترتیب نزول، صد و نهمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، شصت و دومین سوره است و در جزء ۲۸ قرآن جای دارد.
تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها
سوره جمعه ۱۱ آیه، ۱۷۷ کلمه و ۷۶۸ حرف دارد. این سوره از نظر حجمی جزو سوره‌های مُفَصّلاتِ (دارای آیات کوچک و متعدد) و از سوره‌های مُسَبّحات است که با تسبیح خدا آغاز میشوند. این سوره را در شمار سوره‌های ممتحنات نیز آورده‌اند که گفته شده این سوره‌ها با سوره ممتحنه تناسب محتوایی دارند.
محتوا
به اعتقاد علامه طباطبایی سوره جمعه مسلمانان را برمی‌انگیزد که به نماز جمعه اهمیت دهند و مقدمات به پا داشتن آن را فراهم کنند؛ چون نماز جمعه از شعائر بزرگ خداست که بزرگ‌داشتن آن هم دنیای مردم و هم آخرتشان را اصلاح می‌کند. سوره جمعه با تسبیح خداوند آغاز می‌شود و بیان می‌کند خداوند در میان مردمی اُمّی، پیامبری مبعوث کرده تا آنان را با اخلاق پاک تزکیه کند و به آنان کتاب و حکمت بیاموزد.به تصریح نویسنده المیزان منافاتی ندارد که پیامبر(ص) از امیین باشد ودر میان آنان مبعوث شده باشد ولی در عین حال هم برای (هدایت) اُمّیین و هم غیر اُمّیین مبعوث شده باشد.
ملاصدرا در تفسیر سوره جمعه آورده است این سوره دربردارنده ارکان مقاصد ایمان و اصول و حقایق عرفانی است و از معرفت خداوند، حقیقت آغاز و انجام، کیفیت برانگیختگی، ارسال پیامبران، آموزش، فروفرستادن کتاب و هدایت خردها سخن می‌گوید.
رها کردن خرید و فروش وقتی بانگ نماز جمعه بلند می‌شود و شتافتن به سوی ذکر خدا و سرزنش کسانی که در هنگام خطبه نماز جمعه پیامبر(ص) به سراغ خرید و فروش رفتند از موضوعات مهم آخرین آیات این سوره است.
| اهمیت عمل به احکام دینی، به‌ویژه نمازجمعه | |||||||||||||||||||||||
| گفتار سوم؛ آیه ۹-۱۱ تشویق مسلمانان به نمازجمعه | گفتار دوم؛ آیه ۵-۸ نکوهش یهودیان به‌خاطر عمل‌نکردن به تورات | گفتار اول؛ آیه ۱-۴ تشریع احکام دینی، لطف خدا به بندگان است | |||||||||||||||||||||
| مطلب اول؛ آیه ۹-۱۰ وظایف مؤمنان نسبت به نمازجمعه | مطلب اول؛ آیه ۵ توصیف یهودیانی که به تورات عمل نکردند | مطلب اول؛ آیه ۱ بی‌نیازی خدا از عبادت بندگان | |||||||||||||||||||||
| مطلب دوم؛ آیه ۱۱ نکوهش کوتاهی در ادای نمازجمعه | مطلب دوم؛ آیه ۶-۸ نژادپرستی یهودیان، علت عمل‌نکردن آنان به تورات | مطلب دوم؛ آیه ۲-۴ هدایت انسان‌ها با بعثت پیامبر اسلام | |||||||||||||||||||||
شأن نزول آخرین آیه
از جابر بن عبدالله انصاری نقل شده است: با پیامبر(ص) نماز جمعه می‌خواندیم که کاروان تجاری رسید و مردم (نمازگزاران) به سوی کاروان پراکنده شدند و به جز دوازده نفر کسی باقی نماند که من هم جزو آنان بودم. پس این آیه نازل شد: «وَ إِذا رَأَوْا تِجارَةً أَوْ لَهْواً...: و چون داد و ستد يا سرگرمی‌ای ببينند، به سوى آن روى می‌آروند و تو را در حالى كه ايستاده‌اى ترک مى‌کنند».
در نقلی دیگر آمده است مردم مدینه گرسنه بودند و آذوقه هم گران شده بود که کاروان تجاریِ دحیة بن خلیفه وارد مدینه شد و نمازگزاران به سوی او شتافتند و عده کمی باقی ماندند. پس آیه مذکور نازل شد و پیامبر(ص) گفت: اگر همه مسلمانان می‌رفتند، آتش آنان را فرا می‌گرفت. گفته شده کسانی که اطراف پیامبر ماندند، علی بن ابی‌طالب، حسن، حسین، فاطمه، سلمان، ابوذر، مقداد و صُهَیب بودند.
آیات مشهور
آیه پنجم سوره جمعه، از مثل‌های قرآنی درباره یهودیان و آیه نهم درباره حکم نماز جمعه از آیات مشهور این سوره است.
آیه ۵
«مَثَلُ الَّذِينَ حُمِّلُوا التَّوْرَ‌اةَ ثُمَّ لَمْ يَحْمِلُوهَا كَمَثَلِ الْحِمَارِ يَحْمِلُ أَسْفَاراً﴿۵﴾»
(مَثَل كسانى كه عمل به تورات بر آنان بار شد [و بدان مُكلَّف گرديدند]، آنگاه آن را به كار نبستند، همچون مَثَل خرى است كه كتاب‌هايى را بر پشت مى‌كشد.»)
این آیه از مَثَل‌های قرآنی درباره یهودیان زمان پیامبر(ص) است که با وجود تصریح کتاب آسمانی خودشان به نبوت پیامبر اسلام(ص)، به دین اسلام نگرویدند و آنان را مصداق عالمان بی عمل قرار داد. در برخی روایات آمده است آنان می‌گفتند آیین محمد(ص) شامل ما نمی‌شود؛ بنابراین قرآن به آنان گوشزد می‌کند اگر کتاب آسمانی خود را دقیقاً خوانده و عمل می‌کردند، این سخن را نمی‌گفتند؛ چراکه بشارت ظهور پیامبر اسلام در آن آمده است.
آیه ۸
قُلْ إِنَّ الْمَوْتَ الَّذي تَفِرُّونَ مِنْهُ فَإِنَّهُ مُلاقيکُمْ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلي عالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ فَيُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ
ترجمه:بگو: «اين مرگى كه از آن فرار مى كنيد سرانجام با شما ملاقات خواهد كرد؛ سپس به سوى كسى كه داناى پنهان و آشكار است بازگردانده مى شويد؛ آن گاه شما را از آنچه انجام مى داديد خبر مى دهد!»
آیه سه پیام را به یهودیانِ گریزان از مرگ اعلان می‌کند که عبارتند از: خطابودن فرار از مرگ، زیرا مرگ به سراغشان می‌رود؛ خطا بودن ناخوش داشتن مرگ (لقاء الله) زیرا به پیشگاه خدا برای محاسبه اعمالشان بازگردانده خواهند شد و سوم این که که هیچ یک از اعمالشان(ظاهری وپنهانی) بر خدا پوشیده نیست، و مکر و نیرنگشان جز به خودشان بر نمى گردد، چون خداوند عالم به غیب و شهادت (حضور)است. هم چنان در آیه اشاره است به حقانیت مرگ، معاد، حساب در قیامت و آگاه شدن انسان ها از حقیقت کارهایی که در دنیا کرده‌اند.
آیه نماز جمعه (۹)
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِن يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَىٰ ذِكْرِ اللَّـهِ وَذَرُ‌وا الْبَيْعَ ۚ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ﴿۹﴾»
(اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، چون براى نماز جمعه ندا داده شد، به سوى ذكر خدا بشتابيد، و داد و ستد را واگذاريد. اگر بدانيد اين براى شما بهتر است.»)
عده‌ای از فقهای شیعه و اهل سنت برای اثبات وجوب نماز جمعه به این آیه و احادیث متعددی استناد کرده‌اند. البته برخی نیز دلالت آیه را بر وجوب نپذیرفته‌اند. اقامه نماز جمعه در دوره غیبت امام معصوم حکم خاص خود را دارد؛ برخی آن را حرام، عده‌ای آن را واجب تعیینی و برخی دیگر آن را واجب تخییری دانسته‌اند. بنابر نظر فقیهانی که نماز جمعه را در زمان غیبت امام زمان، واجب تعیینی نمی‌دانند، خرید و فروش و سایر معاملات پس از اذان جمعه یا در هنگام اقامه نماز جمعه حرام نیست.
آیات نهم تا یازدهم سوره جمعه جزو آیات الاحکام نیز دانسته شده است.
فضیلت و خواص
در فضیلت تلاوت سوره جمعه آمده است خداوند به تلاوت‌کننده سوره جمعه، به ازای هر کسی که به نماز جمعه می‌آید یا نمی‌آید، ده حسنه پاداش می‌دهد. یا اگر کسی این سوره را در هر شب جمعه بخواند، کفاره گناهان بین دو جمعه او خواهد بود. همچنین آمده است قرائت سوره جمعه و منافقون در نماز صبح و ظهر و عصر روز جمعه مستحب است. در خواص این سوره نیز نقل شده است وسوسه شیطان و ترس را انسان دور می‌کند.
آثار هنری
سوره جمعه یا بخش‌هایی از آن به صورت کتیبه و کاشی‌کاری در بناهایی مذهبی ـ تاریخی خطاطی شده است؛ برای مثال در حرم امام رضا(ع) کتیبه‌ای وجود دارد که سوره جمعه به خط ثلث علیرضا عباسی بر آن نوشته شده است یا در حرم حضرت معصومه(س) این سوره بر کتیبه‌ای در رواق و گنبد شاهعباس دوم نقش بسته است. همچنین این سوره بر کاشی‌کاری‌های مسجد جمکران، آرامگاه امامزاده اسحاق بن موسی و بقعه پیغمبریه دیده می‌شود.
متن و ترجمه
سوره جمعه
| مـتـن | ترجمه |
|---|---|
| بِسْمِ اللَّـهِ الرَّ‌حْمَـٰنِ الرَّ‌حِيمِ يُسَبِّحُ لِلَّـهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْ‌ضِ الْمَلِكِ الْقُدُّوسِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ ﴿١﴾ هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَ‌سُولًا مِّنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِن كَانُوا مِن قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ ﴿٢﴾ وَآخَرِ‌ينَ مِنْهُمْ لَمَّا يَلْحَقُوا بِهِمْ ۚ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ﴿٣﴾ ذَٰلِكَ فَضْلُ اللَّـهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَاءُ ۚ وَاللَّـهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ ﴿٤﴾ مَثَلُ الَّذِينَ حُمِّلُوا التَّوْرَ‌اةَ ثُمَّ لَمْ يَحْمِلُوهَا كَمَثَلِ الْحِمَارِ يَحْمِلُ أَسْفَارً‌ا ۚ بِئْسَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِ اللَّـهِ ۚ وَاللَّـهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ ﴿٥﴾ قُلْ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ هَادُوا إِن زَعَمْتُمْ أَنَّكُمْ أَوْلِيَاءُ لِلَّـهِ مِن دُونِ النَّاسِ فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ ﴿٦﴾ وَلَا يَتَمَنَّوْنَهُ أَبَدًا بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ ۚ وَاللَّـهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ ﴿٧﴾ قُلْ إِنَّ الْمَوْتَ الَّذِي تَفِرُّونَ مِنْهُ فَإِنَّهُ مُلَاقِيكُمْ ۖ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلَىٰ عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿٨﴾ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِن يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَىٰ ذِكْرِ اللَّـهِ وَذَرُ‌وا الْبَيْعَ ۚ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿٩﴾ فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلَاةُ فَانتَشِرُ‌وا فِي الْأَرْ‌ضِ وَابْتَغُوا مِن فَضْلِ اللَّـهِ وَاذْكُرُ‌وا اللَّـهَ كَثِيرً‌ا لَّعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ ﴿١٠﴾ وَإِذَا رَأَوْا تِجَارَ‌ةً أَوْ لَهْوًا انفَضُّوا إِلَيْهَا وَتَرَ‌كُوكَ قَائِمًا ۚ قُلْ مَا عِندَ اللَّـهِ خَيْرٌ مِّنَ اللَّـهْوِ وَمِنَ التِّجَارَ‌ةِ ۚ وَاللَّـهُ خَيْرُ الرَّ‌ازِقِينَ ﴿١١﴾ | به نام خداوند رحمتگر مهربان آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمين است، خدايى را كه پادشاه پاك ارجمند فرزانه است، تسبيح مى‌گويند. (۱) اوست آن كس كه در ميان بى‌سوادان فرستاده‌اى از خودشان برانگيخت، تا آيات او را بر آنان بخواند و پاكشان گرداند و كتاب و حكمت بديشان بياموزد، و [آنان] قطعاً پيش از آن در گمراهى آشكارى بودند. (۲) و [نيز بر جماعت‌هايى] ديگر از ايشان كه هنوز به آنها نپيوسته‌اند. و اوست ارجمند سنجيده‌كار. (۳) اين فضل خداست، آن را به هر كه بخواهد عطا مى‌كند و خدا داراى فضل بسيار است. (۴) مثل كسانى كه [عمل به] تورات بر آنان بار شد [و بدان مكلف گرديدند] آنگاه آن را به كار نبستند، همچون مَثَل خرى است كه كتاب‌هايى را برپشت مى‌كشد. [وه] چه زشت است وصف آن قومى كه آيات خدا را به دروغ گرفتند. و خدا مردم ستمگر را راه نمى‌نمايد. (۵) بگو: «اى كسانى كه يهودى شده‌ايد، اگر پنداريد كه شما دوستان خداييد نه مردم ديگر، پس اگر راست مى‌گوييد درخواست مرگ كنيد.» (۶) و[لى] هرگز آن را به سبب آنچه از پيش به دست خويش كرده‌اند، آرزو نخواهند كرد، و خدا به [حال] ستمگران داناست. (۷) بگو: «آن مرگى كه از آن مى‌گريزيد، قطعاً به سر وقت شما مى‌آيد؛ آنگاه به سوى داناى نهان و آشكار بازگردانيده خواهيد شد، و به آنچه [در روى زمين] مى‌كرديد، آگاهتان خواهد كرد.» (۸)اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، چون براى نماز جمعه ندا درداده شد، به سوى ذكر خدا بشتابيد، و داد و ستد را واگذاريد. اگر بدانيد اين براى شما بهتر است. (۹) و چون نماز گزارده شد، در [روى] زمين پراكنده گرديد و فضل خدا را جويا شويد و خدا را بسيار ياد كنيد، باشد كه شما رستگار گرديد. (۱۰) و چون داد و ستد يا سرگرميى ببينند، به سوى آن روى‌آور مى‌شوند، و تو را در حالى كه ايستاده‌اى ترك مى‌كنند. بگو: «آنچه نزد خداست از سرگرمى و از داد و ستد بهتر است، و خدا بهترين روزى دهندگان است.» (۱۱) |
| سوره پیشین: سوره صف | سوره جمعه سوره‌های مکی • سوره‌های مدنی | سوره پسین: سوره منافقون |
|
١.فاتحه ٢.بقره ٣.آل‌عمران ٤.نساء ٥.مائده ٦.انعام ٧.اعراف ٨.انفال ٩.توبه ١٠.یونس ١١.هود ١٢.یوسف ١٣.رعد ١٤.ابراهیم ١٥.حجر ١٦.نحل ١٧.اسراء ١٨.کهف ١٩.مریم ٢٠.طه ٢١.انبیاء ٢٢.حج ٢٣.مؤمنون ٢٤.نور ٢٥.فرقان ٢٦.شعراء ٢٧.نمل ٢٨.قصص ٢٩.عنکبوت ٣٠.روم ٣١.لقمان ٣٢.سجده ٣٣.احزاب ٣٤.سبأ ٣٥.فاطر ٣٦.یس ٣٧.صافات ٣٨.ص ٣٩.زمر ٤٠.غافر ٤١.فصلت ٤٢.شوری ٤٣.زخرف ٤٤.دخان ٤٥.جاثیه ٤٦.احقاف ٤٧.محمد ٤٨.فتح ٤٩.حجرات ٥٠.ق ٥١.ذاریات ٥٢.طور ٥٣.نجم ٥٤.قمر ٥٥.الرحمن ٥٦.واقعه ٥٧.حدید ٥٨.مجادله ٥٩.حشر ٦٠.ممتحنه ٦١.صف ٦٢.جمعه ٦٣.منافقون ٦٤.تغابن ٦٥.طلاق ٦٦.تحریم ٦٧.ملک ٦٨.قلم ٦٩.حاقه ٧٠.معارج ٧١.نوح ٧٢.جن ٧٣.مزمل ٧٤.مدثر ٧٥.قیامه ٧٦.انسان ٧٧.مرسلات ٧٨.نبأ ٧٩.نازعات ٨٠.عبس ٨١.تکویر ٨٢.انفطار ٨٣.مطففین ٨٤.انشقاق ٨٥.بروج ٨٦.طارق ٨٧.اعلی ٨٨.غاشیه ٨٩.فجر ٩٠.بلد ٩١.شمس ٩٢.لیل ٩٣.ضحی ٩٤.شرح ٩٥.تین ٩٦.علق ٩٧.قدر ٩٨.بینه ٩٩.زلزله ١٠٠.عادیات ١٠١.قارعه ١٠٢.تکاثر ١٠٣.عصر ١٠٤.همزه ١٠٥.فیل ١٠٦.قریش ١٠٧.ماعون ١٠٨.کوثر ١٠٩.کافرون ١١٠.نصر ١١١.مسد ١١٢.اخلاص ١١٣.فلق ١١٤.ناس | ||
تک‌نگاری‌ها
علاوه بر اینکه تفسیر سوره جمعه در کتاب‌های تفسیری آمده است، کتاب‌هایی نیز به صورت مستقل به تفسیر این سوره پرداخته‌اند، از جمله:
- ملاصدرا شیرازی، محمد بن ابراهیم، تفسیر سورة الجمعه، ترجمه و تصحیح و تعلیق محمد خواجوی، تهران، نشر مولی، ۱۴۰۴ق (۱۳۶۳ش).
- کیاء، علی، تفسیر سوره جمعه، گرگان، انتشارات نوروزی، ۱۳۹۴ش.
- مهدوی دامغانی، علی، نسیم جمعه: تفسیر سوره جمعه، تهران، دلیل ما، ۱۳۹۴ش.
- علم الهدی، سید احمد، جلوه‌های هدایتی سوره مبارک جمعه، به تحقیق و تنظیم سیدمهدی مرویان حسینی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۳ش.
پانویس
- ↑ دائرة المعارف قرآن کریم، ج۱۰، ص۲۰.
- ↑ خرمشاهی، «سوره جمعه»، ص۱۲۵۵ـ۱۲۵۶.
- ↑ معرفت، آموزش علوم قرآن، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۶۸.
- ↑ خرمشاهی، «سوره جمعه»، ص۱۲۵۶.
- ↑ رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۲ش، ص۳۶۰و۵۹۶.
- ↑
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۲۶۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۲۶۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ج۱۹، ص۲۶۴.
- ↑ ملا صدرا، تفسیر سوره الجمعه، ۱۴۰۴ق، ص۱۵، به نقل از صفوی، «سوره جمعه»، ص۷۱۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان،۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۲۶۳.
- ↑ خامه‌گر، محمد، ساختار سوره‌های قرآن کریم، تهیه مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت نورالثقلین، قم، نشر نشرا، چ۱، ۱۳۹۲ش.
- ↑ واحدی، اسباب نزول القرآن، ۱۴۱۱ق، ص۴۴۸.
- ↑ واحدی، اسباب نزول القرآن، ۱۴۱۱ق، ص۴۴۹.
- ↑ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۳۸۱
- ↑ مکارم شیرازی، مثال‌های زیبای قرآن، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۲۶۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۴، ص۱۱۴.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۱۹، ص۳۶۸.
- ↑ احمد بن حنبل، مسند، ۱۴۰۲ق، ج۳، ص۴۲۴-۴۲۵؛ نسائی، سنن نسائی، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۸۵-۸۹؛ حرعاملی، وسائل الشیعه، قم، ج۷، ص۲۹۵-۳۰۲؛ نوری، مستدرک الوسائل، قم، ج۶، ص۱۰
- ↑ شوکانی، نیل الاوطار، مصر، ج۳، ص۲۵۴-۲۵۵؛ شیخ طوسی، الخلاف، قم، ج۱، ص۵۹۳؛ محقق حلی، المعتبر فی شرح المختصر، ۱۳۶۴ش، ج۲، ص۲۷۴
- ↑ منتظری، البدر الزاهر فی صلاة الجمعة و المسافر، ۱۳۶۲ش، ص۶؛ غروی تبریزی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۶-۱۷
- ↑ برای اقوال دیگر نگاه کنید به: رضانژاد، صلاة الجمعه، ۱۴۱۵ق، ص۲۸.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ج۱، ص۸۵۷.
- ↑ اردبیلی، زبده البیان فی احکام القرآن، مکتب المرتضویه، ص۱۱۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۴۲۷.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۶، ص۳۶۲.
- ↑ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۳۵۶.
- ↑ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۳۷۱.
- ↑
- ↑
- ↑
- ↑ فیض قمی، گنجینه آثار قم، ص۱۳۸.
- ↑
- ↑ ممتحنات ۱۶ سوره قرآن است که گفته شده سیوطی آنها را به نام ممتحنات ذکر کرده است.رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۲ش، ص۵۹۶ این سوره‌ها عبارتند از: فتح، حشر، سجده، طلاق، قلم، حجرات، تبارک، تغابن، منافقون، جمعه، صف، جن، نوح، مجادله، ممتحنه و تحریم (رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۲ش، ص۳۶۰.)
منابع
- قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۸ق/۱۳۷۶ش.
- احمد بن حنبل، مسند احمد، استانبول، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
- امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.
- بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، ۱۴۰۹-۱۴۱۲ق.
- رامیار، محمود، تاریخ قرآن، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۲ش.
- خرمشاهی، قوام الدین، «سوره جمعه»، در دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش.
- دائرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۴ش.
- دائرة المعارف قرآن کریم، تهیه و تدوین: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، مؤسسه بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش.
- رضانژاد، عزالدین، صلاة الجمعه: دراسة فقهیة و تاریخیة، قم، ۱۴۱۵ق.
- شوکانی، محمد، نیل الاوطار: شرح منتقی الاخبار من احادیث سید الاخبار، مصر، شرکه مکتبه و مطبعه مصطفی البابی الحلبی
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الخلاف فی الاحکام، قم، ۱۴۰۷-۱۴۱۷ق.
- صدوق، محمد بن علی، علل الشرایع، قم، کتاب‌فروشی داوری، ۱۳۸۵ق.
- صفوی، سلمان، «سوره جمعه»، در دانشنامه معاصر قرآن کریم، قم، انتشارات سلمان آزاده، ۱۳۹۶ش.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه محمدجواد بلاغی، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- غروی تبریزی، علی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی تقریرات درس آیة اللّه خوئی، ج ۱، قم، ۱۴۱۸ق/ ۱۹۹۸م.
- فرهنگ‌نامه علوم قرآن، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
- فیض قمی عباس، گنجینه آثار قم، بی‌نا، ۱۳۴۹ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- محقق حلّی، جعفر بن حسن، المعتبر فی شرح المختصر، قم، ۱۳۶۴ش.
- معرفت، محمدهادی، آموزش علوم قرآن، [بی‌جا]، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چ۱، ۱۳۷۱ش.
- مکارم شیرازی، مثال‌های زیبای قرآن، قم، نسل جوان، ۱۳۸۲ش.
- منتظری، حسینعلی، البدر الزاهر فی صلاة الجمعة و المسافر، تقریرات درس آیة اللّه بروجردی، قم، ۱۳۶۲ش.
- نسائی، احمدبن علی، سنن النسائی، بشرح جلال الدین سیوطی و حاشیه نورالدین بن عبدالهادی سندی، استانبول، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
- نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، ۱۴۰۷- ۱۴۰۸ق.
- واحدی، علی بن احمد، اسباب نزول القرآن، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۱ق.
پیوند به بیرون