الله
اللّه اسم خاصی که بر ذات دارای جمیع صفات کمالی خداوند اطلاق می‌شود. این واژه که مشهورترین اسم خداوند است، در اصل عربی است و احکام خاصی دارد؛ مانند ممنوعیت لمس کردن لفظ نوشته شده آن بدون طهارت. از جمله مهمترین خصوصیات این واژه می‌توان به قرار گرفتن در کلمه توحید و شهادت به توحید و ممنوعیت استفاده از آن برای غیر خداوند اشاره کرد.
مفهوم‌شناسی
اللّه اسم عَلَم (خاص) برای ذات واجب‌الوجود و جامع همه اوصاف کمالی خداوند است.
گفته شده در عرفان اسلامی، واژه الله به دو صورت به کار می‌رود: «الله ذاتی» و «الله وصفی». اگر مراد از الله، ذات دست‌نایافتنی الهی باشد، «الله ذاتی» گویند که اسم عَلَم است و معنای الوهیت و مانند آن در آن لحاظ نشده است. اگر مقصود از واژه الله، ذات خداوند با لحاظ الوهیت و تدبیر و مانند آن در نظر گرفته شود، «الله وصفی» می‌نامند که در این صورت اسمی از اسمای الهی و جلوه‌ای از جلوه‌های ذات خداوندی است. در بیشتر کاربردها، «الله وصفی» مراد است. گفته شده هر دو کاربرد در متون دینی آمده است از جمله در آیه «قُلْ هُوَ اللَّـهُ أَحَدٌ اللَّـهُ الصَّمَدُ؛ بگو: اوست خداى يگانه، خداى صمد [ثابت - متعالى]» مراد از الله اولی، «الله ذاتی» و مقصود از الله دومی، «الله وصفی» است.
← معادل در زبان‌های دیگر: شاید بتوان برابر این واژه را در فارسی کلمه «خدا» دانست. معادل این واژه در برخی زبان‌های دیگر چنین است:
- اردو: «خدا»
- عبری: «الوهیم» (به صیغه جمع از باب تعظیم) یا «یهوه» (Y.H.W.H)
- سریانی: «الوهو»
- کلدانی: «الاها»
- یونانی: «ثاؤس»
- لاتین: «داؤس»
- فرانسه و ایتالیا: «دیو» (Dieu)
- انگلیسی: «گاد»(God).
- روسی: «بُخ» (Бог)
واژه‌شناسی
←ریشه‌شناسی: الله در اصل، واژه‌ای عربی است. برخی آن را شبیه کلمات عبرانی و برگرفته از «ایل» یا سریانی و کلدانی و برگرفته از «الاها» دانسته‌اند. البته صرف شباهت دلیل بر عربی نبودن و گرفته بودن آن از زبان دیگر نیست.
←فقه اللغة: در مورد اشتقاق این اسم بین صاحب‌نظران اختلاف است؛ برخی قائل به جمود آن هستند؛ ولی قول مشهور در این باره اشتقاق است. کسانی که آن را مشتق می‌دانند در ریشه آن اختلاف نظر دارد و به گفته برخی در این باره بیش از ۲۰ یا ۳۰ نظر وجود دارد. شاید صحیح‌ترین آنها این باشد که الله در اصل "الإله" و از ماده "اَلَه یأْلَهُ اُلوهةً" به معنای عَبَد است؛ ولی همزه آن برای تخفیف حذف شده است. بر این اساس، معنای آن، معبودی است که شایسته همه ستایش‌ها و سزاوار عبادت است. البته در مورد ریشه و معنای إله و الله نظرات دیگری نیز ارائه شده است.
←بحث ادبی: هرگاه واژه الله منادا واقع شود گاهی حرف ندا حذف و به جای آن میم به صورت تشدید در پایان افزوده می‌شود و به صورت «اللّهم» ادا می‌گردد.؛ البته برخی دیگر از علمای علم نحو نظر دیگری در مورد اللهمّ دارند.
احکام فقهی
اسم جلاله الله از جهت برخی احکام و آثار، همانند سایر اسمای الهی است؛ نظیر اینکه به اجماع فقیهان، رساندن بدن به آنها بدون طهارت حرام است.
ویژگی‌ها
این اسم در بین دیگراسمای حسنای الهی، شاخصه هایی ممتاز دارد که عبارتند از:
- مشهورترین اسمای الهی است.
- از نظر قرآن بالاترین جایگاه را دارد.
- در مقام دعا و درخواست از خداوند از بالاترین مرتبه برخوردار است.
- پیشوای همه اسمای الهی است.
- کلمه توحید و اخلاص به آن اختصاص یافته است.
- شهادت با آن اسم واقع می‌شود.
- عَلَم واسم خاص برای ذات مقدس خداوند متعالی و مختص به معبود بر حق است و بر غیر خداوند اطلاق نمی‌شود؛ نه به صورت حقیقی و نه مجازی.
- این اسم بر ذات مقدسی که دارای همه صفات جمال و جلال الهی است، دلالت دارد.
- برای هیچ اسمی به عنوان صفت واقع نمی‌شود.
- همه اسمای الهی با این اسم خوانده می‌شود و عکس آن صحیح نیست.
بسامد قرآنی
بر اساس دیدگاه برخی منابع، بدون محاسبه مواردی که با ضمیر و مانند آن به کلمه الله اشاره دارد، کلمه الله ۲۶۹۹ بار در قرآن به‌کار رفته است. در صورتی‌که موارد پنج‌گانه کاربرد واژه «اللهم» نیز به آن افزوده شود شمار آن به ۲۷۰۴ می‌رسد. برخی تعداد آن را با احتساب مشتقات و بسم‌الله ۲۸۰۷ بار ذکر کرده‌اند.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ میبدی، کشف‌الاسرار، ۱۳۶۱ش، ج۱، ص۶ ؛ بیهقی، الاسماء والصفات، دار احیاء التراث العربی، ج۱، ص۴۷.
- ↑ امینی‌نژاد و دیگران، مبانی و فلسفه عرفان نظری، ۱۳۹۰ش، ص۲۳۸.
- ↑ سوره توحید، آیه ۱ و ۲.
- ↑ امینی‌نژاد و دیگران، مبانی و فلسفه عرفان نظری، ۱۳۹۰ش، ص۲۳۹.
- ↑ البستانی، دائره المعارف بستانی، دارالمعرفه، ج۴، ص۲۸۶.
- ↑ فخر رازی، التفسیرالکبیر، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۶۳.
- ↑ فخر رازی، التفسیرالکبیر، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۶۳؛ صادقی، الفرقان، ۱۳۶۵ش، ج۱، ص۸۲-۸۳.
- ↑ محقق، اسماء و صفات الهی، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۳۱؛ سبحانی، مفاهیم‌القرآن، ۱۴۱۳ق، ج۶، ص۱۱۰.
- ↑ فیروز آبادی، القاموس المحیط، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۶۳۱، ذیل واژه «اله».
- ↑ میبدی، کشف‌الاسرار، ۱۳۶۱ش، ج۱، ص۶ ؛ طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۹۰؛ مصطفوی، التحقیق، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۱۱۹.
- ↑ الشرطونی، اقرب‌الموارد، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۶۶؛ ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۱۸۸-۱۹۰.
- ↑ رازی، روض‌الجنان، ج۱، ص۵۷ ؛ فخر رازی، التفسیرالکبیر، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۵۹؛ بستانی، دائرةالمعارف بستانی، دارالمعرفه، ج۴، ص۲۸۶.
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۱۹۱؛ رازی، روض الجنان، ۱۳۷۵ش، ج۴، ص۲۵۱؛ قرطبی، تفسیر قرطبی، ۱۴۱۷ق، ج۴، ص۳۵.
- ↑ رازی، روض‌الجنان، ج۴، ص۲۵۱؛ قرطبی، تفسیر قرطبی، ۱۴۱۷ق، ج۴، ص۳۵؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۷۲۶؛ فخر رازی، التفسیرالکبیر، ۱۴۱۳ق، ج۸، ص۳؛ ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۱۹۰.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، دار احیاء التراث العربی، ج۳، ص۴۶.
- ↑ الکفعمی، المقام الاسنی، موسسه قائم آل محمد(عج)، ص۲۵، ۲۶.
- ↑ روحانی، المعجم‌الاحصائی، ۱۳۶۶ش، ج۲، ص۲۴۴، ۲۵۲، ۲۶۲. و نوروزی، حسن، پژوهشى در نظريه «اعجاز عددى و رياضى قرآن» (پژوهش های قرآنی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)، ج۴۸، ص۷.
- ↑ آشتیانی، تفسیر سوره فاتحه الکتاب، ۱۳۷۷ش، ص۶۳.
منابع
- ابن منظور، لسان العرب، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
- امینی‌نژاد، علی و دیگران، مبانی و فلسفه عرفان نظری، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.
- آشتیانی، جلال الدین، تفسیر سوره فاتحه الکتاب، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۷ش.
- بُطرُس البُستانی، دائرة المعارف البستانی، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
- البیهقی، احمد بن حسین، الاسماء والصفات، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- الشرطونی اللبنانی، اقرب‌الموارد فی فصح العربیه و الشوارد، تهران، دار الاسوه، ۱۴۱۶ق.
- الطبرسی، فضل بن الحسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه، افست تهران، ناصرخسرو، ۱۴۰۶ق.
- القرطبی، محمد بن احمد، تفسیر قرطبی(الجامع لاحکام القرآن)، بیروت، دارالکتب العلمیه، الطبعة الخامسة، ۱۴۱۷ق.
- الکفعمی، تقی الدین ابراهیم، المقام الاسنی فی تفسیر الاسماء الحسنی، به کوشش فارس الحسون، بی‌جا، موسسه قائم آل محمد(عج)، بی‌تا.
- رازی، ابوالفتوح، روض الجنان و روح الجنان، به کوشش یاحقی وناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۵ش.
- روحانی، محمود، المعجم‌الاحصائی لالفاظ القرآن الکریم، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۶ش.
- سبحانی، جعفر، مفاهیم‌القرآن فی معالم الحکومة، به کوشش جعفر الهادی، قم، موسسه امام صادق(ع)، چاپ چهارم، ۱۴۱۳ق.
- صادقی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن، تهران، فرهنگ اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۶۵ش.
- فخر رازی، محمد عمر،التفسیرالکبیر، قم، انتشارات دفتر تبلیغات، چاپ چهارم، ۱۴۱۳ق.
- فیروز آبادی، مجدالدین، القاموس المحیط، به کوشش محمد المرعشلی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۷ق.
- محقق، محمد باقر، اسماء و صفات الهی در قرآن، تهران، اسلامی، ۱۳۷۲ش.
- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۴ش.
- میبدی، رشید الدین، کشف‌الاسرار و عدة الابرار، به کوشش علی اصغر حکمت، تهران، امیر کبیر، چاپ چهارم، ۱۳۶۱ش.
- نجفی، محمد حسن، جواهرالکلام فی شرایع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، الطبعة الاولی، بی تا.
پیوند به بیرون