جمعیت‌شناسی افغانستان

به علت موجودیت بیش از سه دهه جنگ و مشکلات ناشی از آن سرشماری رسمی در افغانستان صورت نگرفته‌است و آخرین سرشماری به سال ۱۳۵۸ برمیگردد، مرکز آمار افغانستان براساس فرمول Pt = P0 e جمیعت افغانستان را تخمین می‌زند.

• Pt: جمعیت برآورد شده.
• P0: جمعیت سال اساس.
• e: قاعده لگاریتم طبیعی.
• r: میزان رشد سالانه جمعیت.
• t: فاصله زمانی.

جمعیت ولایات افغانستان

طبق فرمول فوق جمعیتی که مرکز آمار افغانستان بر اساس ولایت تخمین می‌زند به شکل زیر هست.

تفکیک قومیتی

هیچ آمار مشخص از جمعیت و درصد هر قوم در افغانستان وجود ندارد و گاهی اختلاف آمار به بیش از ۳۰ درصد می‌رسد و هر قوم آماری که نفع قومیت خود باشد را به نشر می‌رساند. برخی اقوام افغانستان را به بیش از پنجاه قوم تقسیم کرده‌است اما در قانون اساسی افغانستان به چهارده قوم کاهش یافته، اقوام افغانستان شامل پشتون، تاجیک، هزاره، اوزبیک، ترکمن، بلوچ، پشه‌ای‌ها، نورستانی، ایماق، عرب، قرقیز، قزلباش، گوجر و براهوی می‌شود.

تفکیک سنی

افغانستان کشور جوانی هست و طبق گزارش‌ها رشد جمعیت در افغانستان حدود ۳ درصد می‌باشد. صندوق جمعیت سازمان ملل در افغانستان می‌گوید در حال حاضر ۶۳٪ جمعیت افغانستان را جوانان تشکیل داده و ۴۷٫۵٪ جمعیت مردم افغانستان زیر ۱۵ سال سن دارند. این رشد جمعیت پیش‌بینی شده در ۵۰ سال آینده جمعیت افغانستان به حدود ۸۰ میلیون نفر برسد و به همین منظور نگرانی‌هایی در خصوص رشد جمعیت در افغانستان داده شده‌است.

افغانستان کشوریست که تقریباً همیشه در جنگ بوده و رشد نفوس در آن کم می‌باشد. ارقام ذیل از ماه جنوری الی جنوری گرفته شده‌است.

توقع برده می‌شود که رشد جمعیت الی ۲۱۰۰ چنین خواهد بود

تفکیک جنسیتی

مرکز آمار افغانستان پیش‌بینی کرده از جمعیت ۲۹٫۷ میلیون نفری جمعیت داخل افغانستان ۱۵٫۲ میلیون نفر آن را مردان و ۱۴٫۲ میلیون نفر دیگر را زنان تشکیل می‌دهند. البته لازم به تذکر هست که جمعیت مسکون افغانستان در سال ۱۳۹۶ حدود ۲۸٫۲ میلیون نفر برآورد شده‌است که ۱۳٫۸ میلیون نفر آن (۴۸٫۹٪) را زنان و ۱۴٫۴ میلیون نفر (۵۱٫۱٪) دیگر آن را مردان تشکیل می‌دهند.

افغانستان پس از سقوط طالبان و با حمایت جامعه جهانی شاهد دگرگونی‌های مثبتی در خصوص شاخص‌های جمعیتی و اجتماعی بوده‌است.

شاخص‌های اقتصادی

بنابر آمار و اطلاعات دولت، سرانه تولید ناخالص ملی در سال ۲۰۰۲ به ۱۹۰ دلار می‌رسید که در سال ۲۰۱۵ به ۶۲۰ دلار افزایش یافته‌است. میزان تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۰۶ میلادی ۷٫۰۶ میلیارد دلار اعلام شده بود که در سال ۲۰۱۵ میلادی به ۲۰٫۳۴ میلیارد دلار افزایش یافته‌است. میزان عواید داخلی از ۴۲۵ میلیون دلار در سال ۲۰۰۲ به میزان ۱٫۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۵ رسیده و میزان صادرات نیز در سال ۲۰۱۵ ۵۷۰ میلیون دلار اعلام شده‌است. سرانه داخلی از ۲۵۰ دلار در سال ۲۰۰۵ به ۶۱۰ دلار در سال ۲۰۱۵ افزایش داشته‌است.

امید به زندگی

سال‌ها جنگ در افغانستان تأثیر منفی برای امید به زندگی در افغانستان در پی داشته‌است، بنابر اطلاعات بانک جهانی میزان امید به زندگی در سال ۲۰۰۰ از ۵۵٫۱۲۶ بوده که در سال ۲۰۱۵ به میزان ۶۰٫۷۱ رسیده‌است.

وضعیت بهداشت و درمان

اداره توسعه بین‌المللی ایالات متحده آمریکا گزارش داده‌است که در افغانستان بیش از ۲۰ هزار کارمند صحی و بیش از ۳ هزار قابله (ماما) در طی این سال‌ها آموزش دیده‌اند که بیانگر آن هست به‌طور میانگین برای هر ۱۰ هزار نفر ۲٫۷ پزشک وجود دارد. در ۵۰ ولسوالی‌های افغانستان هیچ مرکز درمانی وجود ندارد که بیانگر آن هست بیش از شش میلیون نفر در افغانستان به خدمات پزشکی دسترسی ندارند. بانک جهانی در گزارشی در سال ۲۰۱۷ بیان کرده‌است که افغانستان در اکثر شاخص‌های درمانی در مقایسه با دیگر کشورها توسعه و انکشاف یکسانی داشته، از سال ۲۰۰۲ تا سال ۲۰۱۷ میزان کارمندان آموزش دیده در بخش درمان از ۱۴٫۳ درصد به ۵۸ درصد افزایش و میزان مراکز پزشکی نیز ۵ برابر شده‌است.

میزان بیکاری

طبق گزارش بانک جهانی میزان بیکاری در سال ۲۰۱۵ به رکود ۴۰ درصد رسیده بود که در نوع خود رکورد دار محسوب می‌شد. کمترین نرخ بیکاری در افغانستان به سال ۲۰۱۳ برمیگردد که میزان ۸ درصد گزارش شده بود.

سال‌ها جنگ در افغانستان باعث شد بسیاری از مردم افغانستان به کشورهای دیگر پناهنده شوند، طبق آمار کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان بیش از ۲٫۶ میلیون پناهجوی افغانستانی ثبت شده در بیش از ۷۰ کشور در سراسر دنیا زندگی می‌کنند که حدود ۹۵ درصد از آنان در کشورهای ایران و پاکستان هستند. این سازمان اعلان کرده‌است که از سال ۲۰۰۲ بدینسو ۵٫۸ میلیون مهاجر دیگر به افغانستان بازگشته‌اند.

کشور	جمعیت مهاجرین افغانستانی
ایران	در سال ۱۳۹۶ کشور ایران اعلام کرد که طی سرشماری جمعیت مهاجرین افغانستانی دارای مدرک اقامت حدود یک میلیون و ۵۸۴ هزار نفر می‌باشند. پیش‌بینی می‌شود که بیش از ۱ میلیون مهاجر افغانستانی نیز به صورت غیرقانونی در ایران زندگی می‌کنند.
پاکستان	تخمین زده می‌شود که در سال ۱۳۹۶ حدود ۲ میلیون مهاجر افغانستانی در پاکستان زندگی می‌کردند که ۱ میلیون و دویست هزار نفر قانونی و مابقی غیرقانونی باشند.
آلمان	در آوریل ۲۰۱۷، حکومت آلمان تخمین زد کرد که حدود ۲۵۵ هزار مهاجر افغانستانی در آلمان زندگی می‌کنند.

مجلس نمایندگان افغانستان در سال ۱۳۹۲ قانون ثبت احوال نفوس را به تصویب رسانید و بر اساس آن تصویب شد که نام، نام خانوادگی، نام پدر، دین، محل سکونت فعلی، سکونت اصلی، تاریخ و محل تولد به دو زبان فارسی و پشتو و در پس زمینه آن به زبان انگلیسی نوشته شوند. در بحث‌های متعددی که در جریان بود عده‌ای خواهان درج نام اقوام و عده دیگر خواستار درج نام «افغان» به عنوان ملیت آن فرد بودند، اما در آخر در مجلس به تصویب رسید که این دو گزینه‌ها حذف و تنها جمهوری اسلامی افغانستان بر روی شناسنامه‌ها نوشته شود و اطلاعات قومی فقط در اطلاعات وزارت داخله ثبت شود اما در سال ۲۰۲۰ مجلس افغانستان تصویب کرد تا قوم در شناسنامه ثبت شود ، همچنین پس از اعتراضات فارسی زبانان مجلس افغانستان زبان فارسی را به عنوان زبان رسمی ثبت کرد. اشرف غنی در سال ۱۳۹۳ این مصوبه پارلمان افغانستان را توشیح کرد. پس از توشیح این قانون در بسیاری از مناطق افغانستان تظاهرات‌هایی صورت گرفت و عده‌ای خواستار درج کلمه «افغان» به عنوان ملیت افراد شدند. این تظاهرات باعث شد که دولت افغانستان دست به تعدیل ماده ششم از قانون ثبت احوال نفوس بزند و در طرح تعدیلی اطلاعات قومیت و واژه افغان به عنوان ملیت بر روی شناسنامه‌ها بیفزاید. طرح تعدیلی قانون ثبت احوال نفوس در سال ماه حوت ۱۳۹۵ توسط اشرف غنی توشیح شد. اقوام غیر پشتون اعتراض خود را نسبت به درج واژه «افغان» به عنوان ملیت بیان داشتند، هواداران عبدالرشید دوستم که از اکثراً از قوم اوزبیک می‌باشد دست به اعتراض به درج واژه افغان زده و این نام را به عنوان هویت پشتون‌ها نه بقیه اقوام افغانستان دانستند. عطا محمد نور والی بلخ نیز با درج واژه افغان مخالفت کرد و هشدار داد که چنین شناسنامه‌ای را قبول نخواهد کرد.

دلایل عدم برگزاری سرشماری

دولت‌های افغانستان همواره مشکلات امنیتی و جنگ‌های طولانی و نبود بودجه کافی را عامل عملی نشدن این پروسه عنوان کرده‌اند، اما عده دیگری دلایل قومیتی را مطرح کرده و ادعا دارند که دولت‌مردان پشتون خود را اکثریت در افغانستان می‌دانند، نگران‌اند که در صورت انجام سرشماری ادعای حداکثری بودنشان باطل شود، و به همین دلیل سرشماری در افغانستان را به سود خود ندیده و همواره از انجام سرشماری به بهانه‌های مختلف سرباز زده‌اند.

افغانستان در بین سه کشوری هست که بالاترین آمار مرگ و میر کودکان را دارند. فلج کودکان، اسهال، سیاه سرفه، هپاتیت «ب»، آنفلوانزا، ذات الریه، کزاز و سرخک از جمله بیماری‌هایی هستند که کودکان را به کام مرگ می‌فرستند. بنابر گزارش‌ها و اطلاعات در افغانستان از هر ۱۸ کودک، یک کودک زیر سن پنج سالگی جان خود را از دست می‌دهد. بر اساس آمار وزارت بهداشت میزان مرگ و میر مادران از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۵ حدود ۵۰ درصد کاهش یافته و در حالی که در اوایل برپایی حکومت جمهوری اسلامی افغانستان این آمار حدود ۱۲۰۰ تن در هر صد هزار مادر، اخیراً با بهبود وضعیت درمان و کمک‌های جامعه جهانی به ۲۳۰ مورد کاهش یافته و پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۳۰ این آمار به کمتر از ۷۰ مورد کاهش یابد. گزارش‌هایی نیز مطرح شده‌است که در ولایات دوردست افغانستان آمار مرگ و میر مادران هنوز هم بالا هست و فقط در ولایت غور هر ساله ۱۸۰۰ مادر جان می‌دهند.

بر اساس گزارش سال ۱۳۹۵ وزارت معارف افغانستان مجموع مکاتب در افغانستان به ۱۶٬۰۴۹ باب بوده که مجموع شاگردان مدارس به ۸٬۸۶۸٬۱۲۲ نفر که ۳٬۴۱۸٬۸۸۷ نفر از دانش‌آموزان از بانوان هستند. مجموع معلمین در سال ۱۳۹۵ نیز ۱۹۷٬۱۶۰ نفر گزارش شده‌است که ۶۴٬۲۷۱ نفر آنان از زنان می‌باشند. در سراسر افغانستان ۱۸٬۷۲۹ کورس سوادآموزی وجود دارد که مجموع شاگردان آن‌ها به ۴۱۷٬۸۰۸ تن می‌رسد. تعداد دانشگاه‌های افغانستان در کشور به ۱۵۷ عدد، تعداد دانشکده‌ها به ۶۲۲ باب و آموزشکده‌های علوم درمانی به ۹ باب رسیده‌است. در مجموع ۳۴۲٬۰۴۳ دانشجو در مقطع تحصیلات عالی در حال تحصیل هستند که ۷۷٬۹۰۹ تن آنان را بانوان تشکیل می‌دهند.

مشکلات آموزش

پیش از سال ۲۰۰۱ در دوره طالبان، دختران حق تحصیل نداشتند و کمتر از یک میلیون پسر به مدرسه می‌رفتند اما پس از سقوط طالبان و با حمایت جامعه جهانی دسترسی ۹ میلیون کودک به مدارس را ممکن شد، اما با این حال برای ۳٬۵ میلیون کودک در افغانستان امکان دسترسی به مدارس مهیا نیست و همچنین وجود نا امنی و حملات طالبان به مدارس باعث شده که بسیاری از مدارس در افغانستان مسدود شوند. در سال ۲۰۱۶ حدود ۱۰۰۰ مدرسه در افغانستان مسدود شده بود و باعث شد که دسترسی کودکان به آموزش و پرورش کاهش یابد.