ولایت غور

ساکنان غور در دوران حکمرانی غوریان کاملاً مسلمان بودند. پیش از قرن ۱۲ میلادی، این منطقه محل زندگی بوداییان، زرتشتیان و تعداد کمی از یهودیان بود. بقایای قدیمی‌ترین شهرک‌های کشف شده توسط باستان شناسان لیتوانیایی بین سال ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ در غور شواهد زندگی و تمدن را در ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد نشان می‌دهد. ویرانه‌های چند قلعه و سایر استحکامات دفاعی نیز در حومه فیروزکوه کشف شد. صومعه‌های بودایی که در کنار رودخانه هریرود به صورت دستی تراشیده شده‌است، نشان دهنده آنست که در قرن‌های اول و در دوران بودیسم ساخته شده‌اند. این غارهای مصنوعی شهادت زندگی روزمره راهبان بودایی را در منطقه غور نشان می‌دهد.

روی کار آمدن غوریان در غور، منطقه ای منزوی و کوچک واقع در وسعت کوه‌های بین امپراتوری غزنویان و سلجوقیان، تحولی غیرمعمول و غیرمنتظره بود. این منطقه چنان دور از دسترس بود که تا قرن یازدهم به عنوان منطقه بت پرستان توسط فرمانروایان مسلمان محاصره می‌شد. در اوایل قرن ۱۲ پس از آنکه سلطان محمود غزنوی آن را فتح کرد، به غرض ترویج اسلام وی معلمانی را به تعلیم غوریان تحت دستورات اسلام بدانجا فرستاد. حتی در این زمان نیز اعتقاد بر این است که بت‌پرستی، یعنی انواع دین‌های بودایی مانند ماهایانا تا پایان قرن یازدهم در این منطقه ادامه داشت.

دانشمندان و مورخان مختلفی مانند جان مک لئود، مسلمان شدن غوریان را به دست سلطان محمود غزنوی می‌دانند که پس از فتح غور دین مبین اسلام را در آنجا اشاعه داد: مردمانی از مرکز افغانستان که توسط سلطان محمود غزنوی به اسلام گرویده بودند.

مورخان سنتی مسلمان مانند اصطخری و ابن حوقل نیز وجود مردمان غیر اسلامی غور را قبل از زمان سلطان محمود غزنوی گواهی می‌دهند که توسط وی مسلمان شده بودند.

غور:بنام غورستان نیز یاد می‌شود و کشور کوهستانی بین هرات و غزنی است. به گفته اصطخری و ابن حوقل این کشور کوهستانی ناهموار و صعب البور بوده که بین مناطق هرات، فراه، زمین‌داور، رباط، کروان و غرجستان الی هرات که همگی کشورهای مسلمان بودند محدود شده بود. غور خود کشوری از کفار بود که فقط چند مسلمان در آن وجود داشت و ساکنان آن به زبانی متفاوت از زبان خراسان صحبت می‌کردند.

در بین سالهای ۱۰۱۱، ۱۰۱۵ و ۱۰۲۰، هر دو محمود و مسعود یکم لشکرکشی‌های را به غور انجام دادند و اسلام را به جای بت‌پرستی بومی بنیان نهادند. پس از این، غور به عنوان یک دولت دست نشانده از امپراتوری غزنوی در نظر گرفته می‌شد. در زمان عبدالرشید و طغرل غاصب، غور و غرجستان خودمختاری شان را به دست آوردند.

غور در قرن ۱۲ و ۱۳ پایتخت سلسله غوریان بود. بقایای پایتخت آنها فیروزکوه، که در سال ۱۲۲۲ توسط مغولان از بین رفته و تخریب شد، شامل منار جام که یکی از میراث جهانی یونسکو است می‌باشد.

غور مرکز فرمانروایی غوری‌ها و از زیبایی‌های آن زمان بوده‌است.

در تمام این ولایت تنها دو فرودگاه وجود دارد، فرودگاه فیروز کوه و فرودگاه ولسوالی لعل و سرجنگل

از سپتامبر ۲۰۱۴ بدینسو، فرودگاه فیروزکوه واقع در مرکز ولایت غور، پروازهای منظمی را به کابل و هرات انجام می‌دهد. ولایت غور در مقایسه با سایر ولایات تعداد قابل توجهی راننده زن دارد. از سال ۲۰۱۳ نیز جاده‌های این ولایت تا حد زیادی توسعه یافته، آسفالت شده و اغلب بالای رودخانه‌های آن پل ساخته شده‌است.

زراعت و دامداری عمده‌ترین فعالیت‌های اقتصادی ولایت غور است. در غور معادن سرب، سیماب، نمک و همچنین آهن، زاک، زمج و طلا وجود دارد. تعداد گوسفندان حدود سه میلیون رأس برآورد می‌شود و فرآوردهٔ گندم بیشتر از ۶۰ درصد نیازهای مردم را رفع نمی‌نماید.

طبق اعلام سازمان ملل، بسیاری از جوانان مجبور به ترک ولایت برای یافتن کار در هرات یا ایران شدند و درصد کمی از مردم معلمان، مقامات دولتی، قالیبافان، نجاران و خیاطان بودند. بیش از نیمی از مردم با سطح درآمد خود نمی‌توانستند نیازهای اساسی خود را تأمین کنند.

در پی عزیمت طالبان، به دلیل تلاش افراد محلی برای افزایش درآمد خود شروع به تولید محصول پردرآمد تریاک نمودند که از نظر اقتصادی برایشان سود سرشار داشت.

زنان غور در دوختن لباس‌های محلی مانند پیراهن، چپن، چادر و کلاه زنانه و مردانه مهارت خاصی دارد. علاوه بر این قالیچه‌هایی که در ولسوالی تولک بافته می‌شود به دلیل اینکه تصاویر سلاطین غور و منار جام بر روی آن نقش بسته‌است، شهرت جهانی پیدا کرده‌اند.

وقتی تیمور از بیرجند به سوی جنوب براه افتاد در یک منزلی بیرجند بود که ارتباط جلوداران قشون وی با او قطع شد. او خود می‌گوید که می‌دانستم اتفاقی برای طلایه من افتاده که نتوانستند گزارش دهند، به همین سبب گروهی را مأمور کشف واقعه نمودم و آنها گزارش دادند تمام سربازان طلایه به قتل رسیدند و هر چه داشتند به یغما رفته‌است. طلایه من بهترین سربازان تعلیم دیده بودند و قتل تمامی شان، خبر از دشمن خطرناک را می‌داد؛ دستور دادم اردو بزنند.

تیمور امر کرد حاکم بیرجند را نزد او بیاورند و وی از او دربارهٔ قاتلان سربازان‌اش پرسید. حاکم بیرجند در پاسخ گفت کسی جرئت حمله به سربازان تو در این حدود را ندارد و احتمالاً خارجی می‌باشند، اجازه بده به قتلگاه روم تا بگویم قاتلان کیستند. پس از مراجعت حاکم بیرجند به تیمور گفت سربازان تو را پادشاه کشور غور به قتل رسانیده و او معروف به ابدال کلزائی می‌باشد. تیمور می‌گوید: پرسیدم غور کجاست، گفت مملکت وسیع بین هرات و کابل است.

از وی پرسیدم احتمالاً کلزایی‌ها از یک راه نزدیک به اینجا آمده‌اند و اگر من بخواهم به هرات و سپس غور بروم راهم طولانی خواهد شد، راه نزدیکتر کدام است؟ حاکم بیرجند گفت تو می‌توانی از اینجا به اسکندر (قندهار) و سپس به غور بروی. اما از این سفر صرف‌نظر کن چون غوریان مردان متهور و بی‌باک هستند و با تلوار می‌جنگند و کرسی شان شهر فیروزکوه است که پدران ابدال کلزایی آنرا ساخته‌اند و اگر تو ده سال تمام آنرا محاصره نمایی قادر به تصرف آن نخواهی شد.

پرسیدم غوریان چگونه مردمی هستند؟ پاسخ داد: آنها در وقت جنگ تا آخرین نفر از سربازان حریف را به قتل می‌رسانند، همان‌طور که جلوداران قشون تورا تا آخرین نفر به قتل رسانیدند. آنها بلند قامت و قدرتمند هستند و پدران شان در گذشته حتی بر هندوستان دست می‌انداختند.

من به قتلگاه رفتم و دیدم ۲۵۰ سرباز طلایه من طوری به قتل رسیده‌اند که نشان می‌داد غافلگیر شده‌اند و این موضوع حایز اهمیت است چون طلایه را به جلو می‌فرستند تا دشمن را شناسایی کند و خود غافلگیر نشود و اگر طلایه من غافلگیر شده‌است معلوم می‌گردد که خصم هوشیار و زرنگ است و می‌داند چگونه یک قشون را بدام بیندازد.

مردم این ولایت ۹۹٪ پارسی‌گویان شامل تاجیک‌ها، ایماق‌ها و هزاره‌ها هستند. همچنان گروه‌های کوچکی از پشتون‌ها و ازبک‌ها نیز در ولسوالی‌های تولک و ساغر زندگی می‌کنند.

مناطق

درصد خانوارهای دارای آب آشامیدنی پاک از ۱۴٪ در ۲۰۰۵ به ۹٪ در ۲۰۱۱ کاهش یافته‌است. درصد تولدی که مادر در آن حضور داشته‌است از ۹ درصد در سال ۲۰۰۵ به ۳ درصد در سال ۲۰۱۱ رسیده‌است.

در سال ۱۳۹۰ ولایت غور دارای چهار شفاخانه و ۱۵۰ بستر می‌باشد: شفاخانهٔ ولایتی غور با ۸۰ بستر در موقعیت مرکز شهر فیروزکوه؛ شفاخانهٔ ۱۰ بستر تداوی معتادان در مرکز شهر فیروزکوه، شفاخانهٔ ۳۰ بستر ولسوالی لعل و سر جنگل، شفاخانهٔ ولسوالی تیوره با ۲۰ بستر که در مرکز آن ولسوالی موقعیت دارد و کلینیک جامع ولسوالی شهرک با ۲۰ بستر که در آن امکانات و تسهیلات جراحی صغیره وجود دارد.

بیشتر ولایت غور را کوه‌ها تشکیل می‌دهد و در بسیاری از مناطق آب و هوای سرد حاکم است به طوری که در بعضی از مناطق با شروع فصل خزان و زمستان و بارش سنگین برف راه‌های مواصلاتی برای چندین ماه بسته می‌باشد.

مناطقی با آب و هوای معتدل و گرم نیز در بعضی از نقاط این ولایت وجود دارد. وجود سه رودخانه هریرود، فراه رود و مرغاب در ولایت غور بر زیبایی این ولایت افزوده‌است.

میزان سواد کلی (۶+ سال) از ۱۹٪ در ۲۰۰۵ به ۲۵٪ در ۲۰۱۱ افزایش یافته‌است. نرخ کلی ثبت‌نام خالص (۶ تا ۱۳ سال) از ۲۸ درصد در سال ۲۰۰۵ به ۴۷ درصد در سال ۲۰۱۱ افزایش یافته‌است.

در سال ۱۳۵۷ تعداد مکاتب در این ولایت به ۱۴۱ باب می‌رسید که در شش باب آن دختران آموزش می‌دیدند. تعداد آموزگاران و کارمندان آموزش و پرورش در غور به ۶۸۹ نفر می‌رسید (شمار تمام آموزگاران و مأموران دولتی در ولایت غور از ۱٬۰۷۰ نفر در نمی‌گذشت) و مکاتب، حدود ۲۰۰ نفر آموزگار کمبود داشتند. شمار شاگردان همهٔ مکاتب در غور به حدود ۱۶ هزار نفر می‌رسید و درصد باسوادان این منطقه به رقم پنج بالغ می‌گردید.

دانشگاه غور که ابتدا به عنوان مؤسسهٔ آموزش عالی غور تأسیس شده‌بود و سپس به دانشگاه غور ارتقا یافت، حدود ۵۰۰ دانشجو با تعداد قابل توجهی دانشجویان دختر دارد. همچنین تعدادی مؤسسه‌های تربیت معلم در ولسوالی‌های، تیوره و لعل و سرجنگل وجود دارد. در ۱۰ سال گذشته تعداد مکتب‌ها افزایش یافته و حضور در امتحانات ورودی دانشگاه (کانکور) از صدها دانش‌آموز به هزاران دانش‌آموز افزایش یافته‌است. چندین مدرسهٔ کشاورزی و مکانیک نیز تأسیس شده‌است. فقط یک مدرسهٔ پرستاری وجود دارد که زنان جوان فارغ‌التحصیل مکتب را برای قابلگی و پرستاری آموزش می‌دهد که بخشی از وزارت صحت عامه است و توسط یک سازمان غیردولتی با همکاری شفاخانهٔ ولایتی غور اداره می‌شود.

زبان مردم ولایت غور فارسی‌دری با گویش محلی است. در زمینهٔ گویش فارسی‌دری غور تاکنون هیچ پژوهشی انجام نشده‌است. می‌توان میان ویژگی‌های گفتاری تحصیل‌کردگان که زبان کتاب و مکتب در آن‌ها نفوذ نموده و مردم عادی و محروم از سواد، تا جایی فرق قائل شد، لیکن به‌طور کلی، لهجهٔ غور فرق‌های فاحشی با زبان معیار کشور و گویش کابل دارد.

نخستین آثار تاریخی که بلافاصله بعد از شنیدن ولایت غور به ذهن هر شنونده‌ای خطور می‌کند، منارهای جام می‌باشد که بازتاب‌کنندهٔ تاریخی‌بودن این ولایت می‌باشد.

• منار جام

منار جام در ۶۰ کیلومتری شمال‌شرق ولسوالی شهرک در قریهٔ موسوم به جام موقعیت دارد. منار جام در زمان سلطنت غیاث‌الدین غوری در سال ۱۲۰۲ میلادی (دورهٔ غوریان) بنا یافته‌است که بعد از منار قطب دهلی (هندوستان)، دومین منار از لحاظ بزرگی و معماری قدیمی بوده و از جمله شاهکارهای نادر جهان محسوب می‌شود.

• خاجه‌جوش

حفره‌ای عمیق است که در ولسوالی لعل و سرجنگل قرار دارد و سالانه تعداد زیادی بازدیدکننده دارد.

.

• منطقهٔ کشک کهنه

این منطقه باستانی در ولسوالی دولت‌یار قرار دارد که بازتاب‌دهندهٔ دورهٔ بودایی‌ها می‌باشد.

قلعهٔ ضحاک

این قلعه در حومهٔ شهر فیروزکوه موقعیت دارد که قدمت آن به هفت هزار سال قبل برمی‌گردد.

ولایت غور دارای یازده واحد اداری به نام‌های: فیروزکوه، لعل و سرجنگل مرغاب، پسابند، تولک، تیوره، ساغر، دولت یار، چارسده و شهرک می‌باشد.

• لعل و سرجنگل
• پسابند
• تولک
• مرغاب
• تیوره
• دولت‌یار
• دولینه
• چارسده
• چَغچَران
• ساغر
• شهرک

• ولایت‌های افغانستان
• ولسوالی لعل و سرجنگل

• قصرهای در بین توسط روری استیوارد، ۲۰۰۵، انتشارات پیکادورشابک ‎۰۳۳۰۴۸۶۳۴۹
• هریرود دومین دریای طولانی افغانستان که از لعل و سرجنگل سرچشمه می‌گیرد.
• شهر تاریخی فیروزکوه

نوشتار: لهجه فارسی کاکری، غلام حیدر یگانه - کارشناس ارشد زبان و ادبیات بلغاری و استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه صوفیه

لعل میدیا

• برنامه جهانی غذا، تصویر ولایتی غور (دریافت شده ۱۱ فوریه ۲۰۱۳)