ولایت کابل

کلمه کابل برگرفته از نام رود کوبها، نام سانسکریت ودایی دریای کابل است، که در فهرست رودهای ریگ‌ودا (سَپته‌سندو) در کنار این سه رود دیگر یاد شده: رَسا (همان رَنهای اوستایی)، کُرومو (درهٔ کُرَم در مناطق قبیله‌ای فدرال پاکستان) و سَرَیو (همان هریرود در ولایت هرات).

در منابع یونانی باستان به‌صورت: Karoura/کارورا یا Kaboura/کابورا آمده‌است که نام شهری است در سرزمین پاروپامیز (گندهارا). بطلمیوس در کتاب ۶، فصل ۱۸، بند ۴ از جغرافیای خود نیز از آن شهر یاد کرده و بدیهی است که رونویسی از نام محلی بوده؛

Ortospana/اُرتُسپانا، نام شهر دیگری است که بطلمیوس آن را در سرزمین پاروپامیز آورده، و استرابو در کتاب ۱۱، فصل ۸، بند ۹ آن را چهارراهی مهم دانسته که از آنجا سه جاده به سرزمین باختر منتهی می‌شدند.

در منابع چینی باستان به‌صورت: Kau-fu/کاو-فو در منابع چینی بجای‌مانده از سدهٔ پنجم میلادی و نوشته‌های هوان‌تسنگ، زائر چینی، آمده است و بدیهی است که این نام هم رونویسی از نام محلی کابورا بوده؛

Jep-poʿ-lo/جِپ‌پولو، نام چینی باستانی سرزمین گندهارا تا قبل از آمدن هفتالیان در سدهٔ چهارم میلادی. یوزف مارکوارت، خاورشناسی نامدار آلمانی این نام را برگرفته از شکل -ǰābul/ژابُل که همان کابُل امروزی باشد، می‌داند و می‌گوید بر روی سکه‌های هندی بجای‌مانده از همان دوره لقب ṣāhi ǰawūwlaḥ/ǰabula (احتمالاً به‌معنای 'پادشاه ژَووله/ژَبُله') دیده می‌شود.

در منابع اولیهٔ اسلامی به‌صورت: کابُلِستان، نام سرزمینی در حوزهٔ فوقانی رود کابل آمده است، که در به‌طور مبهم به عنوان سرزمینی بین بامیان در غرب و لغمان در شرق توصیف شده‌است.

مقدسی، جغرافیادان سدهٔ چهارم هجری (دهم میلادی)، تمام سرزمین‌های شمال غزنه و زابُلِستان که شامل درهٔ لوگر باشد را جزئی از کابلستان دانسته است. در همین دوره بود که نام کابل به جای اشاره به کُل سرزمین کابلستان، تنها برای اشاره به شهر کابل استفاده شد.

در سال ۱۹۶۴ میلادی، قلب سرزمین کابلستان تبدیل به ولایت کابل شد.

ولايت کابل در شمال غرب با پروان، در شمال شرق با کاپیسا، در شرق با لغمان، در جنوب شرق با ننگرهار، در جنوب با لوگر و در جنوب غرب با ولایت میدان وردک سرحد مشترک دارد. ولايت کابل دارای ۴۵۸۵ کیلومتر مربع پهناوری بوده و بیشتر از نصف (۵۶.۳٪) آن کوها و دشت‌های ناهموار تشکیل میدهد و یک بر سه حصه آن (۳۷.۷٪) را زمین هموار تشکیل میدهد.

رشته‌کوه‌های پغمان در غرب، کوه قوروغ در جنوب غرب، کوه شیر دروازه، آسمایی و علی‌آباد در مرکز، کوه صافی در شمال شرق و سلسله‌های جنوب شرق بگرامی، شینه، لته‌بند و تنگ غارو کوه‌های مهم ولایت کابل را تشکیل می‌دهد. تپه بی‌بی مهرو، تپه مرنجان، تپه تاج بیک، قلعه بلند و کلوله‌پشته از همواری اراضی می‌کاهد. بلندترین قله ولایت یعنی کوه پغمان ۴۷۰۰ متر ارتفاع دارد و بلندی دیگر کوه‌های این ولایت از ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ متر است. باقی اراضی هموار کابل دارای خاک‌های رسوبی قابل کشاورزی است.

دریای کابل شهر شهر را بدو حصه تقسیم می‌کند. چندین پل برای عبور و مرور مردم روی دریا ساخته شده‌است که نامدارترین آنها پل خشتی، پل باغ عمومی، پل شاه دوشمشیره و پل محمود می‌باشند. نظر به تغییرات اقلیمی، از قرن ۲۱ یکم بدینسو این دریا بیشتر سال خشک می‌باشد و تنها در زمستان و بهار پرآب می‌باشد. دریاچهٔ بزرگی درون شهری بنام دریاچه حشمت خان در پهلوی بالاحصار وجود دارد. این مرداب استراحتگاه هزاران پرندهٔ است که بین شبه قاره هند و سیبری پرواز می‌کند. در سال ۲۰۱۷، دولت این دریاچه را منطقه حفاظت شده اعلام کرد. دیگر دریاچه بزرگ کابل قرغه است که در ۹ کیلومتری شمال غربی شهر واقع شده‌است. این دریاچه مکان دلپذیری برای مردم محل و گردشگران می‌باشد.

آلودگی هوا بزرگترین مشکل شهر در فصل‌های زمستان می‌باشد، که عامل آن استفاده از سوخت‌های فسیلی بی کیفیت توسط باشندگان شهر می‌باشد.

آب و هوا

آب و هوای کابل، تابع وضع عمومی کشور افغانستان است. از آنجا که این کشور تقریباً در وسط آسیا واقع است، پس عرض و طول جغرافیائی، ارتفاع، امتداد کوه‌ها و دوری از دریا از عواملی هستند که در آب و هوای افغانستان تأثیرگذار هستند.

با وضع جغرافیائی که افغانستان دارد مناطق مختلف آن آب و هوای گوناگون دارد و کابل هرچند از دریا بسیار دور و تابع آب و هوای بری است، اما توازن در فصول چهارگانۀ آن برقرار است و هر سه ماه تغییر فصل به صورت منظم پیدا می‌شود. فصل بهار از ماه حمل (مارس، آوریل) آغاز می‌شود و تا پایان جوزا (می، ژوئن) منظماً ادامه دارد. در این فصل می‌توان آن را فصل نمو و انبساط خواند. از ماه سرطان (ژوئن، ژوئیه) تا آخر سنبله (اوت، سپتامبر) و هنگام تابستان گرم‌ترین ایام کابل به‌شمار می‌رود. در ماه میزان (سپتامبر و اکتبر) خزان آغاز می‌گردد و تا پایان ماه قوس (نوامبر، دسامبر) ادامه دارد. خزان فصل برداشتن محصول و جمع‌آوری میوه‌است و کابل از این حیث در این فصل امتیاز فراوانی دارد. سه ماه اخیر سال، جدی (دسامبر، ژانویه)، دلو (ژانویه، فوریه) و حوت (فوریه، مارس) فصل زمستان کابل است که سرمای بسیار و بارش برف تا پایان آن ادامه می‌یابد. داده‌های اقلیمی کابل به قرار ذیل است:

تاریخچه کابل به بیش از ٣،۵۰۰ سال قبل برمی گردد. کابل مرکز رشد و توسعه دین های زرتشتی سپس بودایی و هندوئیسم میباشد. نظر به سوابق مطالعات موزه انگلیس کابلشاهان یا ترک‌شاهیان از اولین خاندانی بودند که کابل را مرکز فرمانروایی شان قرار داده، تجارت با هند و جاده ابریشم را تحت کنترل گرفتند. در زمان کابلشاهیان کابل رشد کرده و شکوفا شد. شاهان کابل دیوار و استحکامات دفاعی کابل را افزایش دادند که بعدها در زمان حمله اعراب بسیار موثر واقع شد. باید در نظر داشت که اعراب کنترل شهر کابل را به‌دست گرفته نتوانستند و کابل توسط یعقوب لیث به‌صورت نیمه و سلطان محمود غزنوی به‌طور کامل فتح‌گردیده، فرمانفرمایی خاندان کابلشاهان را نقطه پایان گذاشتند.

در قرن هفتم میلادی و در زمان ظهور اسلام کابل مورد هجوم اعراب قرار گرفت اما به آرامی توسط کابلشاهان پس گرفته شد. در پی تضعیف کابلشاه در قرن نهم، کابل توسط یعقوب لیث صفاری فتح گردیده بدنبال آن سامانیان و متعاقباََ در قرن یازدهم زیر سلطه سلطان محمود غزنوی درآمد. پس از آن بخشی از سلطنت غوریان شده بدنبال آن تحت هدایت چنگیزخان مورد حمله مغولان قرار گرفت. در قرن چهاردهم میلادی دوباره مورد حمله تیمور قرار گرفت و در سال ١٥۰۴ تحت سلطه بابر درآمد. بابر کابل را به پایتخت خود مبدل ساخت و در دوران بعد از شهر های مهم امپراطوری مغول گردید. در سال ١٥٢٥ بابر در مورد کابلستان نوشت:

در کابلستان قبایل مختلف و مردمان مختلفی وجود دارد. در دره ها و دشت های آن ترکان، ایماق ها و اعراب زندگی می کنند. در شهر ها و قسمت اعظم روستاهای آن، مردمی بنام تاجیک زندگی میکنند (بابر تاجیک ها را با نام ستارت ها نبشته است). بسیاری از روستاها و مناطق اطراف توسط پشه ای، پراچی ها، برکی ها و افغانها اشغال اشغال گردیده است. در غزب آن، قبایل هزاره و نکودری سکونت دارند که بعضی هایشان به زبان مغولی صحبت می کنند. در شمال شرقی و کافرستان، محل زندگی مردم کاتور و گبرک است. یازده یا دوازده زبان مختلف در کابل صحبت می شود: من جمله عربی، فارسی، ترکی، مغولی، هندی، پشتو، پشه ای، پراچی، گبری، برکی و لامغانی ...

— بابرنامه ۱۵۲۵ میلادی

زراعت، مالداری، تجارت، خدمات و صنایع اقتصاد اين ولايت را تشکیل می‌دهد. ۱۶.۵٪ مردم کابل در زراعت، ۱۶.۹٪ آن‌ها در صنعت، معادن و ساختمان، ۵۰.۱٪ در بخش خدمات و ۱۶.۱٪ آن در ادارات دولتی مصروف می‌باشند.

زراعت

بخش زراعت ولايت کابل شامل ٧٢ فيصد ميوه، ١٧ فيصد حبوبات، ١٠ فيصد سبزيجات و يک فيصد کرافس ميی‌باشد. محصولات عمده زراعتی این ولایت را گندم، جو، جوارى، پياز و کچالو تشکیل می‌دهد. حبوبات خاصتا گندم و کچالو محصولات عمده این ولایت است، در حالیکه مقدار زیادی از گندم در داخل کشور به مصرف میرسد اما بازهم ضروریات داخلی را مرفوع نمی‌نماید. ۶۸٪ باغستان‌های کابل را انگور و ۳۰٪ آنرا سيب، زردآلو، آلوبالو و توت شامل می‌شود.

صنعت

بزرگترین قطب صنعتی کابل در ناحیه ۹ و در شمال دریای کابل در نزدیکی فرودگاه بین‌المللی حامد کرزی واقع شده‌است. حدود ۶ کیلومتری بالاشهر کابل، در زمینی حدود ۹ هکتار در بگرامی با جدیدترین امکانات که به تاجران اجازه کسب و کار را در آنجا می‌دهد، تکمیل شده‌است. این پارک مدیریت حرفوی در زمینه نگهداری روزانه جاده‌ها، سرک‌های داخلی، زمین‌های عادی، زمین‌های پارک، زنگ خطر ۲۴ ساعته و کنترل به رفت و آمد موترها و اشخاص دارد. کارخانه‌های که آنجا فعالیت دارند شامل: کارخانه ۲۵ میلیون دالری حبیب گلزار نماینده رسمی تولید انحصاری کوکاکولا در افغانستان و نماینده رسمی شرکت تویوتا افغانستان و نماینده رسمی محصولا نستله در افغانستان، کارخانه نوشابه‌های غیر الکولی الکوزی، کارخانه شیر قوت، و….

کل جمعیت ولایت کابل ۵٬۳۸۵٬۵۲۶ نفر است که حدود ۸۵٫۹ درصد آنها در مناطق شهری (عمدتا کلان شهر کابل) زندگی می کنند در حالی که ۱۴٫۱ درصد باقیمانده ساکنان روستایی هستند. این یکی از متنوع ترین ولایت‌ها از نظر قومی است. شهر کابل چند قومی است. تخمین سال ۲۰۰۳، ۳۰٪ تاجیکها، ۲۵٪ هزارهها، ۲۴٪ پشتونها، ۱۰٪ قزلباشها، ۵٪ ازبکها، ۲٪ بلوچ، ۲٪ ترکمنها و ۱٪ سیکها تشکیل شده اند. دری و دیگر زبان‌ها به طور گسترده در منطقه مورد استفاده قرار می گیرند. شمار سیک‌های کابل در دهه ۷۰ میلادی، بیش‌از ۱۷۰،۰۰۰ نفر گزارش شده‌بود که مراسم مذهبی شانرا در خیابان‌ها جشن می‌گرفتند؛ در جریان جنگ‌های داخلی خیلی از آنها به هندوستان رفتند و امروز تعداد کمی از آنها که باقی مانده‌اند، حق فرستادن یک نماینده در پارلمان افغانستان را دارند.

• هوایی:

فرودگاه بین‌المللی حامد کرزی (فرودگاه بین‌المللی کابل) ۲۵ کیلومتر (۱۶ مایل) از مرکز کابل فاصله دارد، که عموماً فرودگاه اصلی کشور می‌باشد. این فرودگاه قطب هواپیمایی ملی افغانستان، هواپیمایی آریانا افغان، هواپیمایی بین‌المللی افغان جت، ایست هوریزن ایرلاینز، کام ایر، خطوط هوایی پامیر و خطوط هوایی صافی است. دیگر شرکت‌های هواپیمایی منطقه مانند، ایر ایندیا، اسپایس جت، فلای دبی، هواپیمایی امارات، گلف ایر، ماهان ایر، هواپیمایی بین‌المللی پاکستان و ترکیش ایرلاینز نیز برنامه‌های منظم پرواز به این فرودگاه دارند. چند ترمینال بین‌المللی توسط کشور ژاپن در سال ۲۰۰۸ ساخته و راه اندازی شد.

• جاده:

بزرگراه ۷۶ آسیا کابل را به سمت شمال به سمت چاریکار، پل خمری و مزارشریف متصل می‌کنند. تحت پروژه بهبود بهره‌وری حمل و نقل شهری کابل که در سال ۲۰۱۴ و با حمایت بانک جهانی امضا شد، این شهر شاهد بهبودهای گسترده‌ای در وضعیت جاده‌ها، از جمله ساخت پیاده‌روهای جدید برای عابرین پیاده، سیستم فاضلاب، برق و آسفالت سطح جاده‌ها خواهد بود. این پروژه تا ۳۱ دسامبر ۲۰۱۹ ادامه داشت. وسایل نقلیه شخصی از سال ۲۰۰۲ در کابل در حال افزایش است، از سال ۲۰۱۳ حدود ۷۰۰٫۰۰۰ اتومبیل ثبت شده که ۸۰٪ اتومبیل‌ها، تویوتا کرولا است.

۱۳۴ رسانه گروهى شامل آژانس خبرى، تلويزيون، راديو، روزنامه، هفته نامه، ماهنامه و مجله در ولايت کابل فعاليت دارند که نسبت به ساير ولايات کشور خيلى چشمگير می‌باشد. ولايت کابل ٣٠ کانال تلویزیونى، ٣۴ دستگاه رادیویی، ١۴ روزنامه، ٣٧ هفته‌نامه، ۴ نشریه دوهفته‌نامه‌ای، ۴ ماه‌نامه، ۴ مجله و هشت  آژانس خبری فعاليت دارد. تلویزیون‌های ملی، طلوع آریانا و آرزو، پربازدیدترین کانال‌های تلویزیونی کابل و افغانستان است، روزنامه اطلاعات روز بهترین روزنامه کابل، آژانس خبرگزاری پژواک و رادیو اراکوزیا موفق‌ترین گروه‌های رسانه‌ای افغانستان در کابل می‌باشند.

پهناوری ولایت کابل ۴٬۵۵۸ کیلومتر مربع است و دارای ۱۵ ولسوالی (شهرستان) است که قرار ذیل است:

• ولایت‌های افغانستان
• فهرست والیان کنونی افغانستان