کابل

کابُل بزرگترین شهر، پایتخت و مرکز اقتصادی و فرهنگی افغانستان و نیز مرکز ولایت (استان) کابل است. این شهر محل زندگی اقوام مختلف سنی و شیعه مانند تاجیک‌ها، پشتون‌ها، هزاره‌ها و قزلباش‌ها است. کابل اولین بار در سال ۱۱۵۲ش و در دوران حکومت تیمور، جانشین احمدخان دُرّانی پایتخت حکومت گردید.

شیعیان در سده سوم قمری و همزمان با فتح کابل توسط یعقوب صفاری در این شهر ساکن شدند. منابع مختلف، شمار شیعیان کابل را تا نصف جمعیت آن تخمین زده‌اند. دشت برچی، چنداول، مرادخانی، وزیرآباد، کارته سخی، افشار، تَیمنی، و قلعه شهاده از مناطق شیعه‌نشین کابل هستند.

موقعیت کابل

شهر کابل، پایتخت افغانستان و مرکز ولایتی به همین نام است. شهر کابل در شرق افغانستان قرار دارد. شهرهای پَغمان، بَگرامی، ده سبز، شَکر دره و چهار آسیاب در همسایگی این شهر قرار دارد. ارتفاع کابل از سطح دریا، حدود ۱۸۰۰ متر است. کوه‌های آسمایی و شیر دروازه و چند تپه در داخل کابل قرار دارند و آن را به دو بخش تقسیم کرده‌اند. رود کابل، از میان پایتخت افغانستان می‌گذرد و به سمت جلال آباد و پاکستان روان است. این شهر محل تقاطع سه راه مهم افغانستان است: راه شمال به ولایت بلخ و مزار شریف و همسایگان شمالی، راه شرق به جلال‌آباد، و راه جنوب به غزنی و قندهار و هرات.

تاریخ

کابل یکی از شهرهای باستانی افغانستان است و برخی منابع از قدمت کابل پیش از میلاد مسیح سخن گفته‌اند. در آثار مورخان عهد اسکندر و در جغرافیای بطلیموس، از کابل به نام قابوره، کابورا و اورتوسپاته یاد شده، و در شاهنامه فردوسی مکرر از کابل و کابلستان نام برده شده است. کابل در سال ۲۵۰ش(۸۷۰م) توسط مسلمانان فتح شد و در ۶۰۰ش(۱۲۲۱م) چنگیزخان آن را ویران کرد. تیمور گورکانی در ۷۷۷ش (۱۳۹۸م) کابل را احیا کرد. کابل در ۸۸۳ش(۱۵۰۴م) از سوی بابر، پادشاه مغول گورکانی به پایتختی برگزیده شد. در ۱۱۱۷ش(۱۷۳۸م) نادر افشار، این شهر را تصرف کرد و بخشی از همراهان قزلباش خود را در آن گذاشت. در ۱۱۵۲ش (۱۷۷۳م) تیمور، فرزند احمد ابدالی، پایتخت خود را از قندهار به کابل منتقل کرد. تا سقوط سلطنت در افغانستان (۱۳۵۲ش/۱۹۷۷۳م) شهر کابل در حال گسترش و افزایش جمعیت بود. درگیری مجاهدین با نیروهای دولتی تحت حمایت نیروهای شوروی، و سپس درگیری گروه‌های مجاهدین و خشونت طالبان، باعث تغییرات عمده در میزان و بافت جمعیتی کابل گردید. پس از سقوط طالبان، کابل رشد جمعیتی و تغییرات فضای کلی را تجربه کرد.

جمعیت، اقوام و مذاهب

در سال ۱۳۹۸ش، جمعیت شهر کابل حدود چهار میلیون و دویست و هفتاد هزار نفر برآورد شده است. در کابل، از اقوام مختلف افغانستان با مذاهب سنی و شیعه مانند هزاره، تاجیک، پشتون، ازبک و ترکمن حضور دارند.

شمار شیعیان شهر کابل در دوره دولت کمونیستی و نیز دولت مجاهدین، نزدیک به نیمی از جمعیت آن بود، اما در دوره طالبان جمعیت شیعه به کمترین حد رسید. پس از فروپاشی حکومت طالبان، شیعیان به کابل بازگشتند. ترکیب قومی شیعیان کابل از اکثریت هزاره و اقلیت‌هایی از قزلباش و بلوچ و تاجیک و پشتون و ترک‌تبار تشکیل شده است.

مناطق شیعه‌نشین

شیعیان در مناطق مختلف کابل بویژه در غرب آن زندگی می‌کنند. این ناحیه شامل دشت برچی، افشار، قلعه شهاده، کارته سه، کارته چهار و کارته سخی است. هم‌چنین شیعیان در محله‌های چنداول، قلعه فتح‌الله، وزیرآباد، خیرخانه و تایمنی سکونت دارند.

پیشینه تشیع

پیشینه حضور شیعیان در کابل به سده سوم هجری و همزمان با ورود مسلمانان به این شهر می‌رسد. سکونت قزلباش‌های شیعه در دوره نادرشاه افشار، موجب تاثیرگذاری سیاسی، فرهنگی، نظامی و اجتماعی شیعیان در کابل شد. با این حال شیعیان کابل در قرن ۱۸ و ۱۹ میلادی مورد بی‌مهری و ستمِ شاهان از جمله عبدالرحمان و حبیب‌الله قرار گرفتند.

در پاییز و زمستان ۱۳۷۱ کابل شاهد رویارویی شورای نظار به رهبری احمد شاه مسعود و حزب اتحاد اسلامی به رهبری عبدالرسول سیاف، با حزب وحدت اسلامی به رهبری عبدالعلی مزاری بود. این جنگ تلفات و خسارات فراوانی بر جای گذاشت. در ۲۲ بهمن(دلو) ۱۳۷۲ غرب کابل منطقه شیعه‌نشین افشار از کنترل حزب وحدت خارج شد و سپس نیروهای شورای نظار و حزب اتحاد، وارد مناطق مسکونی شدند و به قتل‌عام غیرنظامیان، زنان، کودکان و پیران پرداختند، خانه‌ها را آتش زدند و اموال و دارایی‌های مردم را غارت کردند.

حوزه‌های علمیه

از مدارس علمیه فعال در کابل می‌توان مدارس جامعة‌الاسلام (قربان‌علی محقق کابلی)، رسالت (محمد هاشم صالحی)، خاتم‌الانبیاء (محمد آصف محسنی)، دارالمعارف اهل‌بیت (واعظ‌زاده بهسودی)، نمایندگی جامعة المصطفی، زینبیه (مخصوص بانوان)(سیدحسین ساجدی)، مدینة العلم (نوراحمد تقدسی)، و ولی‌عصر (جعفر قندوزی) را نام برد.

زیارت‌گاه‌ها

• زیارتگاه سخی واقع در دامنه کوه آسمایی کابل (معروف به کوه تلویزیون) به دلیل اینکه خرقه منسوب به پیامبر(ص) مدتی در آن قرار داشته و هم‌چنین نظرگاه امام علی(ع) بوده؛ مورد زیارت و احترام شیعیان و اهل‌سنت است.
• زیارت پیر بلند منسوب به مرقد نوه امام سجاد(ع)، حسن بن‌زید، مکان زیارتی دیگری است که در کنار باغ بالا و ورودی هتل کانتیننتال کابل قرار دارد.
• زیارت ابوالفضلی، در محله مرادخانی کابل، به یادبود و احترام حضرت ابوالفضل و عَلَم وی بنا شده و محل زیارت برخی شیعیان است.

مساجد

مساجد الزهراء (قلعه ناظر برچی)، امام زمان (پل خشک برچی)، امام حسن مجتبی (برچی)، امام محمد باقر (بلوار کاتب (دارالامان))، رسول‌اکرم (شهرک امید سبز)، اهل‌بیت (سر کاریز)، امام زمان (قلعه نجارها،خیرخانه)، امام هادی (شهرک اتفاق)، عمومی (قلعه فتح‌الله) و بی‌بی فاطمه‌زهرا (علاءالدین) از مساجد معروف شیعیان در کابل هستند.

مسجدهای پل خشتی، عیدگاه، شاه دو شمشیره، اندرابی و باغبان‌باشی از جمله مساجد قدیمی و تاریخی کابل می‌باشد. مساجد شیرشاه سوری (کارته۴)، وزیر اکبرخان (محله وزیراکبرخان) و عبدالرحمان (پارک زرنگار) نیز از مساجد معروف کابل به شمار می‌آیند.

حسینه‌ها و تکیه‌خانه‌ها

زینبیه (کارته۴)، عمومی (قلعه فتح‌الله)

دانشگاه‌ها

دانشگاه کابل و دانشگاه پلی تخنیک (پلی تکنیک) دو دانشگاه قدیمی و معروف کابل هستند.

جستارهای وابسته

• بغداد
• تهران
• مزار شریف

پانویس‌

منابع

• بهمنی قاجار، محمدعلی، «شیعیان افغانستان؛ روابط، جایگاه، جریان‌ها و احزاب»، ۱۳۹۰ش.
• دولت آبادی، بصیراحمد، «شناسنامه افغانستان»، تهران، شریعتی، ۱۳۹۰ش.
• دهخدا، علی‌اکبر؛ «لغت نامه»، تهران، دانشگاه تهران، چاپ دوم از دوره جدید، ۱۳۷۷ش.
• ، بازدید:۱۳۹۸/۱۰/۵.