کربیهدر بحث فرق و مذاهب همیشه با اندیشه‌هایی که در گستره زمان استمرار داشته باشد روبه‌رو نیستیم؛ بلکه بسیاری از اندیشه‌هایی که در غالب فرق بحث می‌شوند، دیگر وجودی در اجتماع نداشته و به اصطلاح منقرض شده‌اند و به سیاهی قلم در برخی کتب مبدل شده‌اند. گرچه این مطلب دامن بسیاری از فرق را می‌گیرد. در این مقاله به ذکر یکی از انشعابات درون فرقه‌ای کیسانیه به نام فرقه (کربیه) می‌پردازیم. فهرست مندرجات۲ - اسباب انشعاب فرق ۲.۱ - ظهور رهبری در مقابل رهبری دیگر ۲.۲ - اعتقاد به رهبری چند نفر ۲.۳ - تحجر بر اعتقاد گذشتگان ۳ - انشعابات در فرقه کیسانیه و ظهور فرقه کربیه ۴ - رهبر فرقه کربیه ۵ - عقاید کربیه ۵.۱ - اول ۵.۲ - دوم ۵.۳ - سوم ۵.۴ - چهارم ۵.۵ - پنجم ۵.۶ - ششم ۵.۷ - هفتم ۵.۸ - هشتم ۵.۹ - نهم ۵.۱۰ - دهم ۵.۱۱ - یازدهم ۵.۱۲ - دوازدهم ۵.۱۳ - چهاردهم ۶ - اختلاف در علت غیبت محمد بن حنفیه ۶.۱ - دیدگاه اول ۶.۲ - دیدگاه دوم ۷ - حربه تبلیغ ۷.۱ - سروده‌ای از حمیری ۷.۱.۱ - ترجمه ۷.۲ - سروده‌ای دیگر ۷.۲.۱ - ترجمه ۷.۲.۲ - ترجمه ۸ - انقراض فرقه کربیه ۹ - پانویس ۱۰ - منبع ۱ - کیسانیهکیسانیه در ابتدا ایشان از اصحاب مختاربن ابی‌عبیده الثقفی بودند و با او انقلاب کردند و در نتیجه پیروزی نسبی بر ایشان حاصل شد و بعضی از سران بنی‌امیه را نابود کردند و در کوفه یعنی مرکز عراق به حکومت پرداختند. ایشان قائل به امامت محمد بن علی بن ابی‌طالب معروف به محمد بن حنفیه بودند و از طریق و اعتقاد امامیه خارج شدند و عده‌ای از این گروه بعد از وفات محمد بن حنفیه به امامت فرزندش یعنی ابوهاشم عبدالله بن محمد بن علی معتقد شدند و عده‌ای از ایشان وفات محمد بن حنفیه قائل شده و او را غایب پنداشتند؛ اما عده کمی هم از فرقه کیسانیه جدا شدند و به اعتقاد امامیه باز گشتند و قائل به امامت امام علی بن الحسین (علیه‌السلام) شدند. حتی در زمان خود محمد بن حنفیة بزرگانی بودند که قائل به امامت او بوده؛ ولی با تحقیق و معجزه امام علی بن الحسین (علیه‌السلام) از این عقیده برگشتند و به امامیه ملحق شدند. از این مستبصرین می‌توان ابوخالد کابلی را نام برد که از بزرگان اصحاب امام زین العابدین شد. ۲ - اسباب انشعاب فرقانشعاب فرق، یکی از تحولات اجتناب‌ناپذیر در هر فرقه محسوب می‌شود و از مهم‌ترین دلیل انشعابات درون فرقه‌ای سه عامل اساسی است: ۲.۱ - ظهور رهبری در مقابل رهبری دیگریکی از اسباب مهم پیدایش فرق و مذاهب ظهور کردن رهبری در مقابل رهبری دیگری است، این عامل کاملا سیاسی است و جنبه حکومتی به خود می‌گیرد و معمولا در فرقی اتفاق می‌افتد که به پایگاه سیاسی یا حکومتی در اجتماع دست یافته‌اند و تقریباً در برخی موارد چنین ظهوری از یک فرد در برابر رهبر موجود، مصداق بارز کودتا می‌باشد. ۲.۲ - اعتقاد به رهبری چند نفردومین عامل اساسی قائل شدن به رهبری چند تن، بعد از مرگ رهبر گذشته است و این عامل معمولا در فرقی اتفاق می‌افتد که یک جانشین برای رهبر فقید متصور نگردد و انتخاب دیگری فقط برای حفظ طرف‌داران آن فرقه توسط طرف‌داران شخص مورد نظر، رهبری صورت می‌گیرد و در واقع این عمل موجب تفرقه در فرقه می‌شود؛ مانند بسیاری از فرق که با از دست دادن یک رهبر به چندین فرقه تبدیل شده‌اند، به این سبب که در جانشین رهبر گذشته اختلاف کرده‌اند. ۲.۳ - تحجر بر اعتقاد گذشتگانسومین عامل تحجر بر اعتقاد گذشتگان و توجیه آن اندیشه‌هاست؛ به طوری که اگر حوادثی موجب از بین رفتن آن عقیده باشد، به توجیه دست می‌زنند؛ حتی اگر این دلیل‌تراشی با عقل و علم مخالفت داشته باشد، این عامل معمولا در فرقی است که هر بدعتی را با مقاله‌های دینی تطبیق می‌دهند؛ به طوری که دیگران را از حقیقت دور و توده مردم را در تشخیص حقیقت به گمراهی می کشانند. اگر بدعتی سبب حفظ اعتقادات آنها باشد به آن دست می‌زنند تا شاید نظر مردم را به خود جلب کنند، فرقه کربیه را می‌توان از این گروه محسوب نمود. ۳ - انشعابات در فرقه کیسانیه و ظهور فرقه کربیهسال ۵۸۱ ه ق را می‌توان سالی مهم در فرقه کیسانیه دانست؛ زیرا این سال منشأ فروپاشی در پیروان فرقه کیسانیه است. در این سال بود که محمد بن حنفیه امام فرقه کیسانیه، وفات کرد. [۳]
نوبختی، ابی‌محمد الحسن بن موسی، فرق الشیعه، ص۴۴، قم، مکتبة الفقیه.
و این فرقه با فقدان این رهبر دچار چالش در موجودیت خویش شد. عده‌ای از ایشان با این حادثه به طور طبیعی برخورد کردند و مانند هر مکتب و مذهب و فرقه‌ای جانشینی برای رهبر فقید خویش تعیین کردند و بر مسلک خویش به طور طبیعی باقی ماندند؛ اما عده‌ای حادثه وفات محمد را بحرانی در اندیشه خویش تلقی کردند؛ زیرا همان‌طور که می‌دانیم کیسانیه در زمان حیات محمد قائل به مهدویت او شده بودند و با مرگ او مصداق اندیشه مهدویت در نظر ایشان از هم فرو پاشید؛ ولی برای اینکه دست از مهدویت او برندارند، مرگ او را به منزله غیبت او توجیه کردند و صریحا قائل به زنده بودن او شدند و در واقع به سومین عامل در انشعابات فرقه‌ای کشیده شدند. در نتیجه اولین عامل انحلال در فرقه کیسانیه، اعتقاد داشتن محمد بن حنفیه است، فرقه دوم همان گروه کربیه می‌باشند.۴ - رهبر فرقه کربیهرهبر اصلی این فرقه در کتب فرق و مذاهب شخصی به نام ابی‌کرب ضریر معرفی شده است [۵]
بغدادی، ابومنصور، الفرق بین الفرق، ص۲۷، دارالافاق الجدیده، بیروت، الطبعه الثانیه، ۱۹۷۷.
[۷]
خوارزمی، ابوعبدالله، مفاتیح العلوم، ص۵.
[۸]
فخر رازی، محمد بن عمر، اعتقاد المسلمین و المشرکین، ص۶۲، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۰۲.
و این فرقه منسوب به اوست. عالم جلیل القدر ابی‌محمد نوبختی در فرق الشیعه، این فرقه را منسوب به شخصی به نام ابن‌کرب می‌داند. [۹]
نوبختی، ابی‌محمد الحسن بن موسی، فرق الشیعه، ص۴۴، قم، مکتبة الفقیه.
[۱۰]
نوبختی، ابی‌محمد الحسن بن موسی، فرق الشیعه، ص۴۶، قم، مکتبة الفقیه.
نوبختی اظهار می‌کند که حمزة بن عمارة البربری (از افرادی است که امام باقر و امام صادق (علیهماالسلام) او را لعن کرده‌اند.) [۱۱]
علامه حلی، رجال العلامه الحلی، ص۲۱۹، یک جلد، دار الذخائر، قم، ۱۴۱۱ ه ق.
از گروه کربیه بوده است. در کتاب حورالعین آمده است که کربیه اصحاب ابی‌کرب ضریر و سید حمیری است.۵ - عقاید کربیهمهمترین شناخت در مورد یک فرقه، شناخت عقایدشان است، کربیه چون زیر مجموعه کیسانیه محسوب می‌شود، به اعتقادات اصلی کیسانیه معترف است و به خاطر اعتقادات خاصی از کیسانیه محسوب می‌شود به اعتقادات اصلی کیسانیه معترف است و به خاطر اعتقادات خاصی از کیسانیه و دیگر فرق آن جدا می‌شوند، عقاید این گروه را می‌توان در چند بند بیان کرد: ۵.۱ - اولمحمد بن حنفیة را به عنوان امام خویش معرفی کردند. ۵.۲ - دوممحمد بن حنفیه را به عنوان مهدی اعلام می‌کردند و عقیده داشتند که امام علی (علیه‌السلام) این اسم را برای فرزندش محمد بن حنفیه نهاده است. ۵.۳ - سوممرگ محمد را انکار می‌کردند و آن را جایز نمی‌دانستند. ۵.۴ - چهارممکان محمد بن حنفیه را بعد از غیبت مجهول می‌دانستند. ۵.۵ - پنجماز غیبت محمد بن حنفیة تا زمان برگشت و ظهورش به امامت کسی قائل نبوداند. ۵.۶ - ششممهدی ایشان بعد از ظهور، مالک زمین می‌شود و جهان را پر از عدل و داد خواهد کرد. [۱۳]
نوبختی، ابی‌محمد الحسن بن موسی، فرق الشیعه، ص۴۴، قم، مکتبة الفقیه.
در کتب فرق و مذاهب و تاریخ، عقاید دیگری را از این فرقه اظهار نموده‌اند: ۵.۷ - هفتمعدهای از ایشان مکان مهدی خویش را در کوهستان‌های رضوی – کوهستانی بین مکه و مدینه- می‌پنداشتند [۱۴]
نوبختی، ابی‌محمد الحسن بن موسی، فرق الشیعه، ص۴۶، قم، مکتبة الفقیه.
۵.۸ - هشتمقائل بودند که در طرفین او دو شیر می‌باشند که از او تا زمان ظهورش محافظت می‌کند. [۱۵]
نوبختی، ابی‌محمد الحسن بن موسی، فرق الشیعه، ص۴۶، قم، مکتبة الفقیه.
۵.۹ - نهمعدهای از ایشان قائل‌اند که در طرف راست او شیر و در طرف چپ او پلنگ است که از او محافظت می‌کنند. ۵.۱۰ - دهمحیوانات اهلی نزد او می‌آیند و او از شیر و گوشت آنها استفاده می‌کند [۱۷]
نوبختی، ابی‌محمد الحسن بن موسی، فرق الشیعه، ص۴۴، قم، مکتبة الفقیه.
۵.۱۱ - یازدهمنزد او چشمه‌ای از آب و چشمه‌ای از عسل است. [۱۸]
الاسفراینی، طاهر بن محمد، التبصیر فی الدین، ص۳۱، عالم الکتب، بیروت، الطبعة الاولی، ۱۹۸۳.
۵.۱۲ - دوازدهمهر روز بر او ملائکه‌ای نازل شده و از میوه‌های بهشتی برای او می‌آورند. ۵.۱۳ - چهاردهمسلسله کوه‌های رضوی به خاطر او خلق شده‌اند. ۶ - اختلاف در علت غیبت محمد بن حنفیهفرقه کربیه که منکر وفات رهبر خویش شده بود، در علت غیبت محمد بن حنفیه اختلاف دارند: ۶.۱ - دیدگاه اولگروهی قائل شدند که غیبت محمد بن حنفیه از مقررات و تدبیرات خداوند است و به آن صبغه الهی می‌دانند تا مهدویت او را بدون هیچ تزلزلی به نمایش بگذارند. [۲۱]
الاسفراینی، طاهر بن محمد، التبصیر فی الدین، ص۳۴، عالم الکتب، بیروت، الطبعة الاولی، ۱۹۸۳.
۶.۲ - دیدگاه دومگروهی قائل شدند که غیبت محمد، به خاطر عقوبتی بوده است که خداوند به خاطر بیعت او با عبدالملک بن مروان بر او وارد کرده است یا عقوبتش به خاطر این است که بعد از شهادت امام حسین از یزید امان گرفت و هدایای او را قبول کرد. [۲۳]
الاسفراینی، طاهر بن محمد، التبصیر فی الدین، ص۳۴، عالم الکتب، بیروت، الطبعة الاولی، ۱۹۸۳.
۷ - حربه تبلیغیکی از نقاط قوت این گروه این است که زمان را با حربه تبلیغی که در قالب شعر بیان شده است پیموده‌اند؛ به طوری که اکثر ارباب ملل و نحل هنگام ذکر عقاید این گروه به اشعاری که از ایشان در مورد عقایدشان مطرح می‌شده، اشاره نموده‌اند و این نکته خود باعث بقای این گروه تا به امروز در کتب و آثار علمی است. بعضی اشعار کثیر شاعر و سید حمیری (اسماعیل بن محمد بن یزید بن ربیعه بن مفرغ الحمیری، شاعری است از فرقه کربیه کیسانیه که بعد از هدایت و رجوع به حق، امام صادق (علیه‌السلام) او را ملقب به سیدالشعرا نمود و از آن پس معروف به سید حمیری شد و سید لقب هاشمی بودن یا علوی بودن او نیست ایشان مورد توجه امام بوده‌اند و امام (علیه‌السلام) در تشییع جنازه و دفن او شرکت نمود.) [۲۷]
محمد بن عمر کشی، رجال کشی، ص۲۲۸، یک جلد، انتشارات مشهد، ۱۳۴۸ ه ش.
[۲۸]
الاسفراینی، طاهر بن محمد، التبصیر فی الدین، ص۳۲، عالم الکتب، بیروت، الطبعة الاولی، ۱۹۸۳.
شاهد این مدعی است: ۷.۱ - سروده‌ای از حمیرییا بن الوصی و یاسمی محمد ••• و کنیته نفسی علیک تذوب لوغاب عنا عمر نوح ایقنت ••• منا النفوس بانه سیؤب [۲۹]
نوبختی، ابی‌محمد الحسن بن موسی، فرق الشیعه، ص۴۶، قم، مکتبة الفقیه.
۷.۱.۱ - ترجمهای فرزند جانشین پیامبر و ای کسی که نامش محمد است. و کنیه‌اش کنیه پیامبر، جانم برای تو فنا می‌شود. اگر از ما به قدر عمر نوح غایب شد، جان‌های ما یقین می‌کنند به اینکه به زودی باز خواهد گشت. ۷.۲ - سروده‌ای دیگردر شعری دیگر گفته: الا ان الائمة من قریش ••• ولاة الحق اربعة سوایء علی والثلاثة من بنیه ••• هم الاسباط لیس بهم خفاء [۳۰]
ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق)، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۳۲، دارالکتب الاسلامیه، قم، ۱۳۹۵.
۷.۱.۱ - ترجمهآگاه باش، امامان از قریش می‌باشند. چهار نفر یکسان، والیان بر حق می‌باشند. آنها علی و سه فرزندش می‌باشند. این سه فرزند که بر کسی پوشیده نیستند. کربیه یکی از فرق غلاة، غلو در معارف و امور دینی است، گرچه با انگیزه‌های فاسد شخصی هم می‌توان قائل به یک امر دینی در خارج از شأن حقیقی‌اش شد، اما عدم تطبیق صحیح معارف دینی مهم‌ترین علت در به وجود آمدن غلوکنندگان می‌باشد. غلات در دین و مذهب خاصی منحصر نمی‌شوند؛ زیرا در هر آیین و دین و مذهبی می‌توان به عناصری فراتر از شان خویش قائل شد. فرقه کربیه به دلیل یک اعتقاد فاسد از گروه غلات شمرده می‌شوند و آنها اعتقاد به زنده بودن محمد بن حنفیه است. کلام سید حمیری شاهد این مطلب است که به‌زودی به آن اشاره می‌کنیم. سید حمیری در اظهاراتی می‌گوید: من قائل به غلو بودم و محمد بن حنیفه را در دوران غیبت می‌پنداشتم تا اینکه خدا بر من منت نهاد و نشانه‌های امامت و وصایت را در امام جعفر صادق (علیه‌السلام) دیدم و او را امام دانستم و از عقیده‌ام گذشتم؛ توبه کردم و در شعری این جریان را روشن می‌سازد. تجعفرت باسم الله و الله اکبر ••• و ایقنت ان الله یعفو و یغفر ولا قائلا حی بر ضوی محمد ••• و ان عاب جهال حقا لی فاکثروا ۷.۱.۱ - ترجمهبه نام خداوند قائل به امامت جعفر بن محمد الصادق شدم و خداوند برتر است از توصیف و یقین نمودم که خداوند با گذشت و آمرزنده است. دیگر اعتقاد ندارم به زنده بودن محمد بن حنفیه در کوه رضوی، اگرچه جاهلان بسیاری از من عیب‌جویی کنند. ۸ - انقراض فرقه کربیهدقیقا زمان انقراض این فرقه معلوم نیست؛ک ولی این مطلب مسلم است که ایشان از دامن فرقه کیسانیه ظهور کرده و در زمان امام باقر و امام صادق (علیهماالسلام) وجود داشته‌اند و اوج این فرقه در همین زمان است و بعد از آن به افول می‌گراید و در قرن سوم که نوبختی، صاحب فرق شیعه می‌زیسته، از ایشان اسمی باقی مانده بود. [۳۲]
نوبختی، ابی‌محمد الحسن بن موسی، فرق الشیعه، ص۴۶، قم، مکتبة الفقیه.
۹ - پانویس
۱۰ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «فرقه کربیه». |