دنداندندان از اعضای بدن هست که در دهان قرار دارد. از احکام آن در بابهای طهارت، صلات، صوم، حج، صید و ذباحه، اطعمه و اشربه، حدود، قصاص و دیات سخن گفته اند. ۱ - معنای دنداندندان هر یک از اندامهای سخت داخل دهان می‌باشد. ۲ - احکام دندان۲.۱ - طهارتاجزای مردار غیر نجس العین که روح در آنها حلول نمی‌کند، مانند دندان و ناخن، پاک است. [۱]
توضيح المسائل مراجع ج۱، ص۷۰، م۸۹.
در اینکه مسّ چنین اعضایی از انسان مرده قبل از غسل، موجب غسل مس میت می‌شود یا نه، اختلاف است.دفن اجزای جدا شده از بدن مسلمان مرده، حتّی دندان و مانند آن واجب است؛ [۵]
توضيح المسائل مراجع ج۱، ص۳۴۲، م۶۲۴.
و به عقیده امام خمینی در تحریرالوسیله «احتیاط (واجب) اگر اقوی نباشد - آن است که درصورتی‌که مستلزم نبش قبر نباشد آنها را به بدن میّت ملحق نموده و با او دفن کنند، وگرنه در آن تامل است.» [۶]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۹۲، کتاب الطهارة، فصل فی احکام الاموات، القول فی الدفن، مسالة۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
لیکن دفن دندان جدا شده از انسان زنده، مستحب است؛ چنان که نگهداری و دفن آن همراه صاحبش پس از مرگ، مستحب است.در اینکه دندان مصنوعی اگر درون دهان نجس شود همچون دندان طبیعی با زوال عین نجاست پاک می‌شود یا تطهیر آن- پس از زوال عین نجاست- لازم است، اختلاف می‌باشد. ۲.۲ - صلاتدر حرمت و جواز دندان طلا برای مرد در صورتی که زینت به شمار رود، اختلاف است. [۱۰]
توضيح المسائل مراجع ج۱، ص۴۶۳.
[۱۱]
توضيح المسائل مراجع ج۱، ص۴۸۱.
[۱۲]
توضيح المسائل مراجع ج۱، ص۴۸۲.
[۱۳]
توضيح المسائل مراجع ج۲، ص۸۳۵.
به نظر امام خمینی «محکم کردن دندانها با طلا، بلکه روکش نمودن آنها با طلا و یا از طلا دندان مصنوعی گذاشتن در نماز بلکه در غیر نماز هم اشکال ندارد. البته در مورد دندان‌هایی مثل ثنایا که پیدا هستند با داشتن قصد تزیین، خالی از اشکال نیست و بنابر احتیاط (واجب) باید از آن اجتناب شود.» [۱۴]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۵۲، کتاب الصلاة، المقدمة الثالثة فی الستر و الساتر، مسالة۱۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۲.۳ - صومکشیدن دندان، بلکه هر عملی که موجب خون آلود شدن دهان گردد برای روزه دار مکروه است. [۱۵]
مستمسك العروة ج۸، ص۳۳۶.
۲.۴ - حجبنابر قول برخی، کشیدن دندان در حال احرام، بدون ضرورت، حرام و موجب ثبوت کفاره (یک گوسفند) است، هرچند خون نیاید. [۱۷]
المعتمد فى شرح المناسك ج۴، ص۲۵۹.
امام خمینی در این باره می‌نویسد: «کندن دندان (از تروک احرام) است ولو اینکه خون نیاید؛ بنابر احتیاط (واجب) و کفّاره‌اش بنابر احتیاط (واجب) یک گوسفند است.» [۱۸]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۵۲، کتاب الحج، القول فی تروک الاحرام، الثانی و العشرون، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۲.۵ - صید و ذباحهآیا تذکیه حیوان با دندان و ناخن هنگام ضرورت صحیح است؟ اکثر، بلکه مشهور متأخران قائل به صحت آن هستند. لیکن به نظر امام خمینی «در وقوع تذکیه با دندان و ناخن در صورت ضرورت، اشکال است؛ اگرچه عدم وقوع تذکیه به آنها درحالی‌که متّصل به محل خودشان باشند، خالی از رجحان نیست. و احتیاط (مستحب) آن است که در صورت انفصال آنها هم اجتناب شود اگرچه وقوع آن در این صورت خالی از قرب نمی‌باشد.» [۲۱]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۱۵۶، کتاب الصید و الذباحة، القول فی الذباحة، مسالة۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۲.۶ - اطعمه و اشربهخلال کردن دندانها بعد از غذا مستحب است. [۲۳]
توضيح المسائل مراجع ج۲، ص۶۰۵.
۲.۷ - حدودکسی که از روی ستم دست دیگری را با دندان گاز گرفته و او در مقام دفاع دست خود را به شدت کشیده و بر اثر آن دندان گاز گیرنده شکسته است، ضمانی متوجه دفاع کننده نیست. ۲.۸ - قصاصدر جنایت بر دندان اصلی (غیر شیری) در صورتی که از ریشه کنده و ساقط شود، قصاص ثابت است؛ زیرا روییدن دوباره آن عادتاً امکان‌پذیر نیست، مگر آنکه نظر اهل خبره روییدن دوباره آن باشد، که در این صورت تا زمان امید به روییدن آن منتظر می‌مانند و اگر در آن مدت نروید قصاص می‌شود و چنانچه ناقص یا به گونه ای دیگر- مثلا زرد یا سیاه- بروید، قصاص یا دیه ثابت نیست، بلکه به تصریح گروهی، ارش ثابت است. آیا در صورت روییدن کامل نیز ارش ثابت است یا نه؟ مسئله اختلافی است. اگر جنایت بر دندان شیری، مانند دندان کودک، وارد گردد، باید مدتی متعارف منتظر بمانند، اگر در این مدت دندان اصلی رویید، ارش ثابت می‌گردد. برخی در این صورت، دیه هر دندان را یک شتر دانسته اند؛ امّا اگر با گذشت زمان متعارف دندان نروید، بنابر مشهور قصاص ثابت می‌شود، اگر چه دندان جانی اصلی باشد، برخی قائل به عدم ثبوت قصاص شده اند. برخی، در دندان شیری مطلقا- چه دندان جدید بروید یا نروید- قائل به پرداخت یک شتر نر (بعیر) برای هر دندان شده اند.بنابر تصریح برخی، در شکستن دندان نیز قصاص ثابت است. بنابر مشهور در قصاص دندان، علاوه بر همسانی نوع دندان، همسانی محلّ دندانها نیز شرط است. بنابر این، با آسیب دیدگی دندان ثنایای بالا، دندان ثنایای پایین جانی قصاص نمی‌شود؛ چنان که دندان آسیا در برابر دندان ثنایا قصاص نمی‌شود.برخی، تساوی در محل را شرط ندانسته اند.بنابر این دندان ثنایای پایین در برابر دندان ثنایای بالا قصاص می‌شود. ۲.۹ - دیاتاز بین بردن همه دندانها موجب دیه کامل است که بر ۲۸ دندان تقسیم می‌شود.در صورت کمتر بودن دندان کسی از ۲۸ دندان، در ازای هر دندان از مجموع دیه نیز کم می‌شود. دیه دوازده دندان جلو، اعم از بالا و پایین (چهار دندان ثنایا، چهار دندان رباعی و چهار دندان نیش) ششصد دینار؛ یعنی هر کدام پنجاه دینار است؛ لیکن دیه شانزده دندان عقب، اعم از بالا و پایین (چهار دندان ضحک و دوازده دندان آسیا) چهارصد دینار است، یعنی هر دندان ۲۵ دینار. در تعلّق دیه به دندانها، سفید یا سیاه و یا زرد بودن آنها تأثیری ندارد. بر دندان زاید در صورتی که همراه دندان اصلی از بین برود، دیه تعلّق نمی‌گیرد؛ امّا اگر جدا گانه آسیب ببیند، آیا دیه ثابت می‌شود- و دیه آن یک سوم دیه دندان اصلی است- یا ارش؟ مسئله اختلافی است. قول نخست منسوب به مشهور است. برخی در هر دو صورت (خواه به تنهایی کنده شود یا همراه دندان اصلی) قائل به ثبوت ارش شده اند. برخی نیز حتّی ارش را ثابت ندانسته اند. دیه دندانی که بر اثر جنایت سیاه شده ولی نیفتاده، دو سوم دیه همان دندان است.همچنین بنابر مشهور، دیه دندانی که لق شده نیز همین مقدار است. برخی در این فرض قائل به ارش شده اند. در جنایت بر دندان شیری، درصورتی که با گذشت زمان متعارف، دندان جدید نروید، دیه، و با روییدن دندان جدید، تنها ارش ثابت است. هرچند برخی، مطلقا؛ دندان جدید بروید یا نروید، یک شتر نر را ثابت دانسته اند. آیا دیه ای که در ازای کنده شدن دندان به آسیب دیده پرداخت می‌گردد، در صورت روییدن دندان جدید به جای آن، باید به جانی برگردانده شود؟ مسئله اختلافی است. ۳ - پانویس۴ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۳، ص۶۵۵-۶۵۸. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |