محمد بن علی حصکفیحَصْکَفی، علاءالدین محمد بن علی، فقیه و محدّث حنفی قرن یازدهم بود. ۱ - تولدوی در ۱۰۲۱ [۱]
اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج۲، ستون ۲۹۵.
یا۱۰۲۵ [۲]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۶، ص۲۹۴، بیروت ۱۹۸۰.
در دمشق زاده شد. اصالتاً اهل حِصْن کَیفا در ترکیه بود و ازاین‌رو به حصکفی مشهور شد.۲ - تحصیلاتعلوم دینی را نخست در دمشق نزد پدرش و محمد افندی‌محاسنی و سپس در رَملَه نزد خیرالدین رَملی فراگرفت. ۳ - مشایخ حدیثی حصکفیوی از محاسنی و رملی حدیث نیز شنید و اجازه نقل حدیث دریافت کرد. همچنین در بیت‌المقدّس از فخر بن زکریا مقدسی و در مدینه ، در مسیر حج ، از صفی قَشاشی حدیث شنید. از دیگر مشایخ حدیثی او، از منصور بن علی سطوحی و ایوب خلوتی و عبدالباقی حنبلی یاد شده است [۳]
محمدامین بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان‌القرن الحادی‌عشر، ج۴، ص۶۳، (قاهره) ۱۲۸۴.
[۴]
ابن‌عابدین، حاشیه ردّ المحتار علی الدّر المختار: شرح تنویرالابصار، ج۱، ص۱۴ـ۱۵، چاپ افست بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
۴ - وضعیت اقتصادی ویعلاءالدین، بنابه نقل شاگردش محبی [۵]
محمدامین بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان‌القرن الحادی‌عشر، ج۴، ص۶۴، (قاهره) ۱۲۸۴.
، ابتدا فقیر بود، ولی پس از سفر به روم (قسطنطنیه) در سال ۱۰۷۳ و اقبال یکی از وزیران دولت عثمانی به او، وضع مالی‌اش خوب شد.۵ - کارنامه علمی و اجتماعیدر کارنامه علمی و اجتماعی او، داشتن منصب امامت جماعت، افتا و قضا در شهرهای دمشق و حماه و صیدا ، احراز کرسی تدریس و سرپرستی مدارس دینی و تربیت شاگردان بسیار (از جمله اسماعیل بن علی حائک، درویش حلوانی، اسماعیل بن عبدالباقی کاتب و عمر بن مصطفی وزان) و تألیف آثار ارزشمند ثبت شده است. وزیر یاد شده، پس از فتح شهر قندیه، حصکفی را مأمور کرد تا خطبه پیروزی بخواند و همین امر بر شهرت حصکفی افزود. ۶ - وفاتعلاءالدین حصکفی در ۱۰۸۸ در دمشق درگذشت . [۶]
محمدامین بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان‌القرن الحادی‌عشر، (قاهره) ۱۲۸۴.
محبی [۷]
محمدامین بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان‌القرن الحادی‌عشر، ج۴، ص۶۴ـ۶۵، (قاهره) ۱۲۸۴.
درباره احوال روحی او قبل از مرگ مطالبی آورده و آن‌ها را دلیل بر حسن عاقبت او دانسته است.۷ - ترویج و تدریس فقه حنفیحصکفی، چنان‌که از آثارش برمی‌آید، بیشتر همّ خود را مصروف ترویج و تدریس فقه حنفی کرد و یادگیری آن را بر دیگر علوم اسلامی ترجیح می‌داد. وی یادگیری فلسفه ، منطق ، موسیقی ، شعبده و تنجیم را حرام می‌دانست. [۸]
محمد بن علی حَصکَفی، الدّرالمختار، ج۱، ص۳۸ـ۴۶، در ابن‌عابدین.
۸ - مشهورترین آثار حصکفیاز حصکفی آثار متعددی برجای مانده که مشهورترین آن‌ها الدرّالمختار، در شرح تنویرالابصار محمد بن عبداللّه تمرتاشی، در فقه حنفی است. او پیش از نوشتن این اثر، طرح تألیف اثری مبسوط را در شرح تنویرالابصار، به نام خزائن‌الاسرار و بدائع الافکار، در ده جلد در سر داشته، ولی پس از تألیف جلد اول آن، از طرح خود منصرف شده و این اثر موجز را نوشته است. [۹]
محمد بن علی حَصکَفی، الدّرالمختار، ج۱، ص۱۶ـ۱۷، در ابن‌عابدین.
۹ - الدر المختار و اهمیت آنالدرّالمختار مشتمل بر مقدمه‌ای نسبتآ طولانی با مطالب متنوع [۱۰]
محمد بن علی حَصکَفی، الدّرالمختار، ج۱، ص۳۵ـ۷۸، در ابن‌عابدین.
و ۵۵ باب (از کتاب الطهاره تا کتاب الفرائض) است. این کتاب در فقه حنفی اهمیت ویژه‌ای دارد و فقهای بسیاری بر آن شرح یا حاشیه نوشته‌اند، از جمله خلیل بن محمد فتال، عبدالرحمان بن ابراهیم معروف به ابن‌عبدالرزّاق و احمد بن محمد طَحْطاوی. [۱۱]
ابن‌عابدین، حاشیه ردّ المحتار علی الدّر المختار: شرح تنویرالابصار، ج۱، ص۳، چاپ افست بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
[۱۲]
ابن‌عابدین، حاشیه ردّ المحتار علی الدّر المختار: شرح تنویرالابصار، ج۱، ص۱۵، چاپ افست بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
[۱۳]
اسماعیل بغدادی، ایضاح‌المکنون، ج۱، ستون ۲۹۴.
[۱۴]
اسماعیل بغدادی، ایضاح‌المکنون، ج۲، ستون ۸۷.
[۱۵]
اسماعیل بغدادی، ایضاح‌المکنون، ج۲، ستون ۲۲۵.
[۱۶]
اسماعیل بغدادی، ایضاح‌المکنون، ج۲، ستون ۲۳۳.
[۱۷]
اسماعیل بغدادی، ایضاح‌المکنون، ج۲، ستون ۶۳۰.
[۱۸]
اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج۱، ستون ۱۸۴.
[۱۹]
اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج۱، ستون ۳۳۸.
[۲۰]
اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج۱، ستون ۵۵۲.
[۲۱]
اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج۱، ستون ۵۶۴.
[۲۲]
اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج۱، ستون ۶۳۰.
[۲۳]
اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج۲، ستون۳۷۰.
۱۰ - مهم‌ترین حاشیه بر الدر المختارمهمترین آن‌ها حاشیه ابن‌عابدین (متوفی ۱۲۵۲) به نام ردّالمحتار علی الدرّالمختار و تکمله آن از فرزند ابن‌عابدین، محمد علاءالدین (متوفی ۱۳۰۶)، است. ابن‌عابدین در این حاشیه به دیگر حاشیه‌های مهم الدرّالمختار نیز توجه داشته و آن‌ها را ضمیمه حاشیه خود کرده است. [۲۴]
ابن‌عابدین، حاشیه ردّ المحتار علی الدّر المختار: شرح تنویرالابصار، ج۱، ص۳، چاپ افست بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
الدّرالمختار اولین بار در ۱۲۲۳ در هند چاپ سنگی شد [۲۵]
یوسف الیان سرکیس، معجم المطبوعات العربیة و المعرّبه، ج۱، ستون ۷۷۹، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
و پس از آن بارها به همراه حاشیه ابن‌عابدین به‌چاپ رسید.۱۱ - آثار دیگر حصکفیشماری دیگر از آثار حصکفی عبارت‌اند از: الدُّرُ المُنتَقی فی شرح المُلتقی، در شرح مُلتَقَی الابحُر ابراهیم حلبی (متوفی ۹۵۶) در فقه حنفی ؛ حاشیه بر تفسیر بیضاوی از سوره بقره تا سوره اسراء؛ تعلیقه بر صحیح بخاری ؛ مختصر الفتاوی الصوفیه؛ الجمع بین فتاوی ابن‌نجیم (جمع التِمِرتاشی و جمع ابن‌صاحبها)؛ شرح قَطْر النَدی ابن‌هشام انصاری در علم نحو ؛ (متوفی ۷۱۰) در اصول فقه . ابن‌عابدین بر این شرح، حاشیه‌ای با عنوان نَسَمات الاسحار نوشته است [۲۶]
محمدامین بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان‌القرن الحادی‌عشر، ج۴، ص۶۳، (قاهره) ۱۲۸۴.
[۲۷]
ابن‌عابدین، حاشیه ردّ المحتار علی الدّر المختار: شرح تنویرالابصار، ج۱، ص۱۵، چاپ افست بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
[۲۸]
اسماعیل بغدادی، ایضاح‌المکنون، ج۲، ستون ۵۵۴.
[۲۹]
یوسف الیان سرکیس، معجم المطبوعات العربیة و المعرّبه، ج۱، ستون ۷۷۸ـ۷۷۹، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
۱۲ - فهرست منابع(۱) ابن‌عابدین، حاشیه ردّ المحتار علی الدّر المختار: شرح تنویرالابصار، چاپ افست بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹. (۲) اسماعیل بغدادی، ایضاح‌المکنون. (۳) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین. (۴) محمد بن علی حَصکَفی، الدّرالمختار، در ابن‌عابدین. (۵) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۰. (۶) یوسف الیان سرکیس، معجم المطبوعات العربیة و المعرّبه، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰. (۷) محمدامین بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان‌القرن الحادی‌عشر، (قاهره) ۱۲۸۴. ۱۳ - پانویس
۱۴ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن علی حصکفی»، شماره۶۲۸۰. |