حجرالاسودحَجَرالاسود (صورت عربی آن: الحجرالاسود)، سنگی مقدّس، دارای پیشینه کهن و جایگاهی ویژه در فرهنگ اسلامی و مناسک حج ، واقع در رکن شرقی کعبه که به رکن اسود یا رکن حَجَری نیز معروف است. از احکام حجر الاسود در باب حج سخن رفته است. فهرست مندرجات۲ - احکام حجرالاسود ۳ - مشخصات حجر الاسود ۴ - حجرالاسود سنگی بهشتی ۵ - تکیه گاه حضرت مهدی ۶ - حجرالاسود در قرآن ۷ - حجرالاسود در روایات ۷.۱ - فرشته بودن حجر الاسود ۷.۲ - دلیل تیرگی رنگ آن ۷.۳ - حجرالاسود در کوه ابوقبیس ۷.۴ - سخن گفتن حجر الاسود ۷.۵ - تأکید بر دعا در کنار آن ۸ - حجر الاسود در فقه ۹ - حجر الاسود در دوره جاهلیت ۱۰ - عناوین دیگر حجر الاسود ۱۱ - اختلاف بر سر نصب حجر الاسود ۱۲ - سه تکه شدن حجر الاسود ۱۳ - بازسازی کعبه ۱۴ - ترمیم حجر الاسود توسط هارون‌الرشید ۱۵ - کنده شدن حجر الاسود ۱۶ - بازگرداندن حجرالاسود به جایگاه اصلی ۱۷ - حوادث از بین بردن حجرالاسود ۱۷.۱ - حادثه اول ۱۷.۲ - حادثه دوم ۱۷.۳ - حادثه سوم ۱۸ - بازسازی حجرالاسود در عهد سلطان مراد عثمانی ۱۹ - دیدگاه خلیفه دوم درباره حجرالاسود ۲۰ - فهرست منابع ۲۱ - پانویس ۲۲ - منبع ۱ - ماهیت حجرالاسودحجر الاسود از اجزاى بسيار مقدس مسجد الحرام و از سنگ هاى بهشتى است که همراه حضرت آدم عليه السّلام بوده و پس از نزول آدم به زمین و قبول توبه اش نزد وى فرود آمده است. در روايات آمده است که اين سنگ در آغاز بسيار سفيد بود، امّا گناهان ى که فرزندان آدم انجام دادند، سبب سياه شدن آن گرديد. در روايتى از رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله آمده است: حجر الاسود دست راست خداوند در روى زمین است، کسى که آن را مسح کند دست خدا را مسح کرده است. ۲ - احکام حجرالاسوداستلام (لمس کردن) حجر الاسود بر مردانمستحب است حجر الاسود نقطه آغاز و پايان طواف است؛ بنابر اين، هر دورى از طواف از محاذی حجر الاسود آغاز مى‌شود و با رسيدن به محاذى آن پايان مى‌يابد. مستحب است طواف کننده قبل از شروع به طواف، رو به حجر الاسود کند؛ چنان که توقف طواف کننده محاذى حجر الاسود و گفتن حمد و ثناى خداى متعال و صلوات بر پیامبر و خاندان مطهرش و بالا بردن دست ان به دعا مستحب است. ۳ - مشخصات حجر الاسودحجرالاسود، صیقلی و به شکل بیضی نامنظم است. رنگ آن سیاه مایل به سرخ است و لکه‌های سرخ‌رنگ و رگه‌های زردرنگی بر روی آن دیده می‌شود. [۱۰]
علی حسنی خربوطلی، تاریخ‌الکعبة، ج۱، ص۲۱، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
گفته شده که تیرگی و سیاهی شدید آن به‌سبب آتش‌سوزی کعبه بوده است که یک بار در دوره جاهلیت و بار دیگر در زمان خلافت یزید بن معاویه روی داد. [۱۱]
محمد بن عبداللّه ازرقی، کتاب اخبار مکة شرفهااللّه تعالی و ماجاء فیها من الآثار، ج۱، ص۳۲، روایة اسحاق بن احمد خزاعی، در اخبار مکةالمشرفة، ج ۱، گوتینگن ۱۲۷۵.
۴ - حجرالاسود سنگی بهشتیبنابر روایات دینی، هنگامی که حضرت ابراهیم علیه‌السلام خانه کعبه را بنا می‌کرد، جبرئیل این سنگ را از بهشت آورد تا در گوشه‌ای از دیوار کعبه قرار گیرد و شاخصی برای آغاز طواف باشد. [۱۲]
محمد بن عبداللّه ازرقی، کتاب اخبار مکة شرفهااللّه تعالی و ماجاء فیها من الآثار، ج۱، ص۳۱ـ۳۲، روایة اسحاق بن احمد خزاعی، در اخبار مکةالمشرفة، ج ۱، گوتینگن ۱۲۷۵.
[۱۳]
طبری، تاریخ (بیروت)، ج۱، ص۲۵۱.
۵ - تکیه گاه حضرت مهدیاز بخش‌های مهم مسجد الحرام و کعبه، حجر الاسود است که همواره در طول تاریخ-به ویژه در تاریخ صدر اسلام-از ارزش و اعتبار ویژه‌ای برخوردار بوده است. در برخی روایات از اهمیت و جایگاه آن در عصر ظهور حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نیز سخن به میان آمده است. امام باقر (علیه‌السّلام) فرمود: به خدا سوگند! گویا می‌بینم قائم پشت خود را به حجر الاسود تکیه داده، از خداوند سبحانه و تعالی می‌خواهد به حق خود برسد. آن گاه (قائم) می‌فرماید: «ای مردم! هر کس دربارۀ حضرت آدم با من احتجاج کند، بداند من از او به آدم برترم و آن کس که در رابطه با شخصیت نوح با من احتجاج کند، من بر او به نوح مقدم هستم. و هر کس بخواهد درباره ابراهیم با من مجادله کند، من از او به ابراهیم برتری دارم... و اگر کسی بخواهد با شخصیت محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله‌وسلم) با من محاجه کند، به طور مسلم من به حضرت محمد از او اولی هستم و هرکس که بخواهد در قرآن با من مجادله نماید، من از همه اولی به قرآن خداوند هستم....» («و الله لکانی انظر الی القائم علیه‌السّلام و قد اسند ظهره الی الحجر ثم ینشد الله حقه ثم یقول یا ایها الناس من یحاجنی فی الله فانا اولی بالله ایها الناس من یحاجنی فی آدم فانا اولی بآدم ایها الناس من یحاجنی فی نوح فانا اولی بنوح ایها الناس من یحاجنی فی ابراهیم فانا اولی بابراهیم ایها الناس من یحاجنی فی موسی...».) [۱۴]
نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، ص۱۸۱.
[۱۶]
قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، ج۲، ص۲۰۴.
۶ - حجرالاسود در قرآندر قرآن کریم ذکری از حجرالاسود به میان نیامده، ولی بنابر حدیثی از امام صادق علیه‌السلام، حجرالاسود یکی از آیات بینات بیت‌اللّه‌الحرام، مذکور در آیه ۹۷ سوره آل عمران ، است. [۱۸]
محمد بن مسعود عیاشی، کتاب‌التفسیر، ج۱، ص۱۸۷، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم ۱۳۸۰ـ۱۳۸۱، چاپ افست تهران.
۷ - حجرالاسود در روایات۷.۱ - فرشته بودن حجر الاسوددر احادیث ، خاصه احادیث شیعه ، نکات درخور توجهی راجع به حجرالاسود (معمولاً با تعبیر «الحَجَر») آمده است. از جمله این‌که حجرالاسود در اصل، یکی از فرشتگان بوده که پیش از همه فرشتگان به میثاق الهی متعهد و مُقر شده و خداوند او را امین بر همه آفریدگان قرار داده و میثاق همه بندگان را به ودیعت به او سپرده است، سپس همه خلایق را فراخوانده تا همه ساله نزد این فرشته امانتدار میثاق، تجدید عهد کنند. ازاین‌رو، آن فرشته را در بهشت، ملازم آدم قرارداد تا یادآور عهد و میثاق به او باشد. اما چون آدم عصیان کرد و از بهشت رانده شد و به زمین هبوط کرد و سپس توبه نمود، خداوند همین فرشته را به صورت دُرّ سفیدی نزد وی فرستاد و عهد و میثاقِ از یاد رفته را به یادش آورد. همین دُرّ سفید را آدم با خود داشت تا آن را به مکه رساند و در هنگام بنای کعبه آن را در همان‌جا قرار داد که میثاق گرفته شده بود (تَراءی لَهُمْ)؛ در روز رستاخیز هم حجرالاسود گواه کسانی خواهد بود که در کنار آن تجدید میثاق کرده‌اند. ۷.۲ - دلیل تیرگی رنگ آنهمچنین گفته شده که رنگ حجرالاسود در آغاز از شیر سفیدتر و از خورشید درخشان‌تر بوده و به‌سبب آن‌که مشرکان آن را لمس کرده‌اند تیره شده است. [۲۲]
ابن‌حنبل، مسندالامام احمدبن حنبل، ج۱، ص۳۰۷، بیروت: دارصادر.
[۲۳]
ابن‌حنبل، مسندالامام احمدبن حنبل، ج۱، ص۳۲۹، بیروت: دارصادر.
۷.۳ - حجرالاسود در کوه ابوقبیسدر حدیث دیگری آمده که حجرالاسود در کوه ابوقبیس به صورت امانت نگهداری می‌شد پس از این‌که ابراهیم و اسماعیل در بنای کعبه به موضعی رسیدند که باید حجرالاسود را در آن می‌نهادند این امانت به آنان برگردانده و در جای خود نهاده شد. ۷.۴ - سخن گفتن حجر الاسودنیز روایت شده که در مناقشه محمد بن حنفیه با امام سجاد علیه‌السلام، حجرالاسود با آن حضرت سخن گفته و گواهی داده که امامت پس از امام حسین علیه‌السلام بدو رسیده است. ۷.۵ - تأکید بر دعا در کنار آندر احادیث بر دعا در کنار حجرالاسود و لمس کردن و بوسیدن آن (استلام) و به ویژه بر تجدید عهد بر توحید و رسالت و به گواه گرفتن حَجَر نیز تأکید شده است. ۸ - حجر الاسود در فقهفقها ، به استناد احادیث، نقطه شروع و پایان محاسبه شوطها (= دورها) را در طواف، حجرالاسود می‌دانند و لمس و بوسیدن آن را مستحب می‌شمرند. [۲۹]
عبدالسلام بن سعید سحنون، المُدَوَّنة الکبری، ج۱، ص۳۹۶، التی رواها سحنون بن سعید تنوخی‌عن عبدالرحمان‌بن قاسم عتقی عن مالک‌بن انس، قاهره ۱۳۲۳، چاپ افست بیروت.
[۳۰]
محمد بن احمد شمس‌الائمه سرخسی، کتاب‌المبسوط، ج۴، ص۹، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۳۱]
ابن‌قدامه، المغنی، ج۳، ص۳۸۴، بیروت: دارالکتاب العربی.
[۳۲]
یحیی بن شرف نووی، المجموع: شرح المهذّب، ج۸، ص۱۳، بیروت: دارالفکر.
[۳۳]
زین‌الدین بن علی شهیدثانی، الروضة البهیة فی شرح‌اللمعة الدمشقیه، ج۲، ص۲۶۲، چاپ محمد کلانتر، نجف ۱۳۹۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
[۳۴]
احمد بن محمد مقدس اردبیلی، مجمع‌الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، ج۷، ص۱۶۶، چاپ مجتبی عراقی، علی پناه اشتهاردی، و حسین یزدی اصفهانی، ج ۷، قم ۱۴۰۹.
[۳۵]
عبدالرحمان جزیری، کتاب‌الفقه علی المذاهب الاربعة، ج۱، ص۶۵۵ـ ۶۵۸، استانبول ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
[۳۶]
محمد جواد مغنیه، الفقه علی المذاهب الخمسة: الجعفری، ج۱، ص۲۳۶، الحنفی، المالکی، الشافعی، الحنبلی، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
۹ - حجر الاسود در دوره جاهلیتحجرالاسود هیچگاه در طول تاریخ، حتی در دوره جاهلیت که بسیار مورد تکریم بوده، پرستیده نشده و در شمار بتها قرار نگرفته، بلکه همواره رمز توحید خالص و نفی شرک بوده است [۳۷]
محمدطاهر کردی، التاریخ القویم لمکة و بیت‌اللّه الکریم، ج۲، جزء۳، ص۲۴۱، بیروت ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
[۳۸]
علی‌اصغر مروارید، «قوامیس الحج»، ج۱، ص۸۴۶، در الحج، اشرف علی جمع اصولها الخطّیة و ترتیبها حسب التسلسل الذمنّی و علی تحقیقها و اخراجها و عمل قوامیسها علی‌اصغر مروارید، تهران: مرکز بحوث الحجّ والعمرة، ۱۴۰۶.
و «محک زر ایمان» شمرده شده است. [۳۹]
دهخدا، ذیل مادّه.
۱۰ - عناوین دیگر حجر الاسودحتی برخی از آن با عنوان «حجرالأسعد» (سنگ خوشبخت و خوش‌اقبال) یاد کرده‌اند. [۴۰]
دهخدا، ذیل مادّه.
[۴۱]
علی‌اصغر مروارید، «قوامیس الحج»، ج۱، ص۸۴۶، در الحج، اشرف علی جمع اصولها الخطّیة و ترتیبها حسب التسلسل الذمنّی و علی تحقیقها و اخراجها و عمل قوامیسها علی‌اصغر مروارید، تهران: مرکز بحوث الحجّ والعمرة، ۱۴۰۶.
به نوشته ابن ظهیره، [۴۲]
ابن‌ظهیره، الجامع‌اللطیف فی فضل مکة و اهلها و بناءالبیت‌الشریف، ج۱، ص۴۱، چاپ علی عمر، قاهره ۱۴۲۳/۲۰۰۳.
اگر «أسود» از ریشه «سَوْدَدْ» به معنای سروری و سیادت باشد، «حجرالأسود» به معنای سنگی خواهد بود که منزلت آن از همه سنگها برتر و بالاتر است.۱۱ - اختلاف بر سر نصب حجر الاسودبه هنگام تجدید بنای کعبه در دوره جاهلیت ــکه هر یک از قبایل قریش می‌خواست افتخار نصب حجرالاسود، نصیب خودش گردد و نزدیک بود پیکار خونینی میان آنان درگیردــ با تدبیر حضرت محمد صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم که در آن هنگام جوان بود، همه قبایل و طوایف قریش در این افتخار شریک شدند (برای اطلاع از شرح این ماجرا به این منابع رجوع کنید. [۴۴]
محمد بن عبداللّه ازرقی، کتاب اخبار مکة شرفهااللّه تعالی و ماجاء فیها من الآثار، ج۱، ص۱۰۹ـ۱۱۰، روایة اسحاق بن احمد خزاعی، در اخبار مکةالمشرفة، ج ۱، گوتینگن ۱۲۷۵.
[۴۵]
طبری، تاریخ (بیروت)، ج۲، ص۲۸۹ـ۲۹۰.
).۱۲ - سه تکه شدن حجر الاسوددر ماجرای پناهنده شدن عبداللّه بن زبی ر و یارانش به مسجدالحرام در سال ۶۴، کعبه مورد هتک حرمتِ سپاهیان یزید بن معاویه قرار گرفت و برخی از قسمت‌های آن در آتش سوخت. به سبب این آتش‌سوزی، حجرالاسود سه تکه شد و بعدها عبداللّه بن زبیر پاره‌های جدا شده آن را با نقره به هم وصل کرد. [۴۷]
محمد بن عبداللّه ازرقی، کتاب اخبار مکة شرفهااللّه تعالی و ماجاء فیها من الآثار، ج۱، ص۱۳۸ـ۱۴۰، روایة اسحاق بن احمد خزاعی، در اخبار مکةالمشرفة، ج ۱، گوتینگن ۱۲۷۵.
[۴۸]
فوزیه حسین مطر، تاریخ عمارة الحرم المکی الشریف الی نهایة العصر العباسی الاول، ج۱، ص۱۰۱ـ۱۰۲، جده ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
او را نخستین کسی دانسته‌اند که در مورد حجرالاسود چنین کرده است. [۴۹]
محمدطاهر کردی، التاریخ القویم لمکة و بیت‌اللّه الکریم، ج۲، جزء۳، ص۲۶۱، بیروت ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
[۵۰]
حسین عبداللّه باسلامه، تاریخ الکعبه المعظمة: عمارتها و کسوتها و سدانتها، ج۱، ص۱۱۴، چاپ یحیی حمزه وزنه، (قاهره) ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
۱۳ - بازسازی کعبهپس از حادثه سه تکه شدن حجرالاسود به پیشنهاد عبداللّه بن زبیر، کعبه بازسازی شد. در مورد این‌که چه کسی یا کسانی حجرالاسود را در جایگاهش نهادند، اختلاف‌نظر هست. [۵۱]
محمد بن عبداللّه ازرقی، کتاب اخبار مکة شرفهااللّه تعالی و ماجاء فیها من الآثار، ج۱، ص۱۴۰ـ۱۴۴، روایة اسحاق بن احمد خزاعی، در اخبار مکةالمشرفة، ج ۱، گوتینگن ۱۲۷۵.
[۵۲]
فوزیه حسین مطر، تاریخ عمارة الحرم المکی الشریف الی نهایة العصر العباسی الاول، ج۱، ص۱۰۳ـ۱۰۹، جده ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
بنابر گزارشی، عبدالملک بن مروان (متوفی ۸۶)، از خلفای اموی، نیز به بازسازی و ترمیم کعبه پرداخت و در جریان آن، امام علی بن حسین علیه‌السلام، حجرالاسود را در جایگاهش نهاد. [۵۳]
سعید بن هبةاللّه قطب راوندی، الخرائج و الجرائح، ج۱، ص۲۶۸، قم ۱۴۰۹.
۱۴ - ترمیم حجر الاسود توسط هارونالرشیدبند و بستهای نقره‌ای که به‌دستور عبداللّه بن زبیر حجرالاسود به وسیله آن محکم شده بود، به مرور زمان آسیب دید و در زمان هارون‌الرشید (متوفی ۱۹۳)، خلیفه عباسی، از بیم این‌که به حجرالاسود آسیبی برسد، با الماس در سنگهای پیرامون آن سوراخهایی ایجاد کردند و آن‌ها را با نقره پر کردند. [۵۴]
محمد بن احمد فاسی، شفاءالعزام بأخبارالبلدالحرام، ج۱، ص۱۹۳، بیروت: دارالکتب العلمیة.
[۵۵]
محمدطاهر کردی، التاریخ القویم لمکة و بیت‌اللّه الکریم، ج۲، جزء۳، ص۲۶۲، بیروت ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
[۵۶]
فوزیه حسین مطر، تاریخ عمارة الحرم المکی الشریف الی نهایة العصر العباسی الاول، ج۱، ص۱۰۹، جده ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
۱۵ - کنده شدن حجر الاسوددر ۳۱۷ در فتنه قرامطه ــ که به فرماندهی ابوطاهر قرمطی (متوفی ۳۳۲) در مکه روی داد و قرمطیان به خانه خدا حمله بردندــ حجرالاسود تکه‌تکه و از جای کنده شد. ابوطاهر پاره‌های این سنگ را به سرزمین خود، هَجَر (احساء کنونی، مرکز بحرین قدیم)، برد و تا سال ۳۳۹ که حجرالاسود به کعبه بازگردانده شد، [۵۷]
محمدطاهر کردی، التاریخ القویم لمکة و بیت‌اللّه الکریم، ج۲، جزء۳، ص۲۶۲، بیروت ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
مردم به جایگاه خالی آن تبرک می‌جستند. [۵۸]
محمد بن احمد فاسی، شفاءالعزام بأخبارالبلدالحرام، ج۱، ص۱۹۳، بیروت: دارالکتب العلمیة.
۱۶ - بازگرداندن حجرالاسود به جایگاه اصلیگزارشهای مختلفی در مورد چگونگی بازگردانده شدن حجرالاسود به جایگاه اصلی‌اش وجود دارد. [۵۹]
محمد بن احمد فاسی، شفاءالعزام بأخبارالبلدالحرام، ج۱، ص۱۹۳، بیروت: دارالکتب العلمیة.
[۶۰]
محمدطاهر کردی، التاریخ القویم لمکة و بیت‌اللّه الکریم، ج۲، جزء۳، ص۲۶۲ـ۲۶۴، بیروت ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
از جمله گفته شده است مطیع، خلیفه عباسی، حجرالاسود را در قبال پرداخت سی هزار دینار از قرمطیان پس گرفت [۶۱]
محمد بن احمد فاسی، شفاءالعزام بأخبارالبلدالحرام، ج۱، ص۱۹۳، بیروت: دارالکتب العلمیة.
[۶۲]
محمدطاهر کردی، التاریخ القویم لمکة و بیت‌اللّه الکریم، ج۲، جزء۳، ص۲۶۲، بیروت ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
ولی این گزارش صحیح دانسته نشده است. [۶۳]
محمد بن احمد فاسی، شفاءالعزام بأخبارالبلدالحرام، ج۱، ص۱۹۳، بیروت: دارالکتب العلمیة.
بر پایه گزارشی دیگر، هنگامی که بَجْکَم ترکی (ماکانی)، امیرالامرای بغداد در زمان‌الراضی باللّه و متقی‌للّه، از قرمطیان خواست در برابر دریافت پنجاه هزار دینار، حجرالاسود را باز پس فرستند، آنان امتناع کردند، [۶۴]
محمد بن احمد فاسی، شفاءالعزام بأخبارالبلدالحرام، ج۱، ص۱۹۳، بیروت: دارالکتب العلمیة.
[۶۵]
محمدطاهر کردی، التاریخ القویم لمکة و بیت‌اللّه الکریم، ج۲، جزء۳، ص۲۶۲، بیروت ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
اما کردی [۶۶]
محمدطاهر کردی، التاریخ القویم لمکة و بیت‌اللّه الکریم، ج۲، جزء۳، ص۲۶۳، بیروت ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
این مطلب را که قرمطیان در قبال پس دادن حجرالاسود پولی دریافت کرده باشند نادرست دانسته است. درواقع پس از مرگ ابوطاهر قرمطی بود، که قرمطیان دانستند محال است به هدفشان برسند بنابراین سنبر بن حسن قرمطی، در روز عید قربان ۳۳۹، حجرالاسود را ــکه در این مدت به خوبی و در پوششی نقره‌ای نگهداری می‌شدــ در حضور فرماندار مکه از درون جوال بیرون آورد و با همان پوشش نقره‌ای در جایگاهش نهاد. [۶۷]
محمد بن احمد فاسی، شفاءالعزام بأخبارالبلدالحرام، ج۱، ص۱۹۳، بیروت: دارالکتب العلمیة.
[۶۸]
محمدطاهر کردی، التاریخ القویم لمکة و بیت‌اللّه الکریم، ج۲، جزء۳، ص۲۶۳ـ۲۶۴، بیروت ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
[۶۹]
برای اطلاع بیش‌تر درباره این ماجرا رجوع کنید به، حسین عبداللّه باسلامه، ج۱، ص۱۱۵ـ۱۱۸، تاریخ الکعبه المعظمة: عمارتها و کسوتها و سدانتها، چاپ یحیی حمزه وزنه، (قاهره) ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
در ۳۴۰، چند ماه پس از بازگردانده شدن و نصبِ دوباره حجرالاسود، پرده‌داران کعبه آن را از جایگاهش بیرون آوردند و با به کارگیری طوق جدیدی از نقره محکم‌تر کردند. این طوق در ۵۸۵ به دستور داوود بن عیسی حسنی ، فرمانروای مکه، برداشته شد. [۷۰]
محمد بن احمد فاسی، شفاءالعزام بأخبارالبلدالحرام، ج۱، ص۱۹۳ـ۱۹۴، بیروت: دارالکتب العلمیة.
[۷۱]
محمدطاهر کردی، التاریخ القویم لمکة و بیت‌اللّه الکریم، ج۲، جزء۳، ص۲۶۴، بیروت ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
۱۷ - حوادث از بین بردن حجرالاسود۱۷.۱ - حادثه اولدر ۳۶۳، مردی از سرزمین روم با دریافت مال بسیار مأموریت یافت حجرالاسود را با خود ببرد. وی در ظاهرِ مردی مستمند، در حالی که تنها یکی دو تن به طواف مشغول بودند، به کنار حجرالاسود رفت و با تیشه، ضربه سختی به آن زد و چون آهنگ ضربه دیگری کرد، مردی یمنی که در طواف بود، با خنجر او را سخت زخمی کرد. سپس مردم از اطراف مسجد جمع شدند و پس از آن‌که او را به بیرون از مسجدالحرام بردند، هیزم بسیار فراهم کردند و او را در آتش سوزاندند. [۷۲]
محمدطاهر کردی، التاریخ القویم لمکة و بیت‌اللّه الکریم، ج۲، جزء۳، ص۲۶۴، بیروت ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
[۷۳]
حسین عبداللّه باسلامه، تاریخ الکعبه المعظمة: عمارتها و کسوتها و سدانتها، ج۱، ص۱۱۹، چاپ یحیی حمزه وزنه، (قاهره) ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
۱۷.۲ - حادثه دومدر حوادث سال ۴۱۳ نیز آورده‌اند که مردی با گُرز، ضربات سختی بر حجرالاسود زد که بر اثر آن، سنگ شکافته شد و تکه‌های ریزی از آن بر زمین ریخت. [۷۴]
محمد بن احمد فاسی، شفاءالعزام بأخبارالبلدالحرام، ج۱، ص۱۹۳ـ۱۹۴، بیروت: دارالکتب العلمیة.
[۷۵]
محمدطاهر کردی، التاریخ القویم لمکة و بیت‌اللّه الکریم، ج۲، جزء۳، ص۲۶۴، بیروت ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
ابن اثیر ــکه این رویداد را ذیل حوادث سال ۴۱۴ آورده ــ آن مرد را کافر و اهل سرزمین مصر معرفی کرده و گفته است که مردم، او و گروهی از همکاران و یارانش را در آتش سوزاندند. پس از آن، خاندان بنی شیبه پاره‌های ریز و درشت حجرالاسود را جمع‌آوری کردند و آن‌ها را به‌هم چسباندند. [۷۸]
محمد بن احمد فاسی، شفاءالعزام بأخبارالبلدالحرام، ج۱، ص۱۹۳ـ۱۹۴، بیروت: دارالکتب العلمیة.
[۷۹]
محمدطاهر کردی، التاریخ القویم لمکة و بیت‌اللّه الکریم، ج۲، جزء۳، ص۲۶۴، بیروت ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
[۸۰]
حسین عبداللّه باسلامه، تاریخ الکعبه المعظمة: عمارتها و کسوتها و سدانتها، ج۱، ص۱۱۹ـ۱۲۰، چاپ یحیی حمزه وزنه، (قاهره) ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
کردی [۸۱]
محمدطاهر کردی، التاریخ القویم لمکة و بیت‌اللّه الکریم، ج۲، جزء۳، ص۲۶۵، بیروت ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
نیز به نقل از بتنونی در الرِّحْلَةُ الحِجازِیة، سال وقوع این حادثه را ۴۱۱ ذکر کرده و آورده است که به نظر برخی، یکی از حاکمان فاطمی، با این قصد که مردم از کعبه روی‌گردان شوند و به مسجد او در قاهره روی آورند، این مرد را برای نابود کردن حجرالاسود به مکه فرستاده بود.۱۷.۳ - حادثه سوممردی از عجم نیز که در ۹۹۰ با گرُز، ضربه‌ای سخت به حجرالاسود وارد کرد، در همان‌جا به قتل رسید. [۸۲]
محمدطاهر کردی، التاریخ القویم لمکة و بیت‌اللّه الکریم، ج۲، جزء۳، ص۲۶۵، بیروت ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
[۸۳]
حسین عبداللّه باسلامه، تاریخ الکعبه المعظمة: عمارتها و کسوتها و سدانتها، ج۱، ص۱۲۰، چاپ یحیی حمزه وزنه، (قاهره) ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
۱۸ - بازسازی حجرالاسود در عهد سلطان مراد عثمانیبه هنگام بازسازی کعبه در عهد سلطان مراد عثمانی در ۱۰۴۰، حجرالاسود چهار تکه شد و پس از آزمایشهای فراوان، از ترکیب موادی مخصوص، چسبی ساختند که پاره‌های آن را به خوبی به هم وصل کرد. [۸۴]
محمدطاهر کردی، التاریخ القویم لمکة و بیت‌اللّه الکریم، ج۲، جزء۳، ص۲۶۵، بیروت ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
به‌گفته کردی [۸۵]
محمدطاهر کردی، التاریخ القویم لمکة و بیت‌اللّه الکریم، ج۲، جزء۳، ص۲۶۵، بیروت ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
در این بازسازی، حجرالاسود نیز نصب شد.۱۹ - دیدگاه خلیفه دوم درباره حجرالاسودبهنوشته ازرقی [۸۶]
ازرقی، ص۲۳۴.
خلیفه دوم ( عمر )، هنگام استلام حجرالاسود اظهار کرده بود که می‌داند این سنگ هیچ سود و زیانی نمی‌رساند، ولی چون به چشم خود دیده است که پیامبر خدا این کار را می‌کند، او نیز تعبدآ و به تبعیت از ایشان، استلام می‌کند. در منابع شیعی پاسخ امام علی علیه‌السلام به او در این‌باره، روایت شده است.۲۰ - فهرست منابع(۱) ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ. (۲) ابن‌بابویه، کتاب مَن لایحضُرُه الفقیه، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۴۰۴. (۳) ابن‌حنبل، مسندالامام احمدبن حنبل، بیروت: دارصادر. (۴) ابن‌ظهیره، الجامع‌اللطیف فی فضل مکة و اهلها و بناءالبیت‌الشریف، چاپ علی عمر، قاهره ۱۴۲۳/۲۰۰۳. (۵) ابن‌قدامه، المغنی، بیروت: دارالکتاب العربی. (۶) ابن‌هشام، سیرةالنبی، چاپ محمد محیی‌الدین عبدالحمید، (قاهره) ۱۳۸۳/۱۹۶۳. (۷) محمد بن عبداللّه ازرقی، کتاب اخبار مکة شرفهااللّه تعالی و ماجاء فیها من الآثار، روایة اسحاق بن احمد خزاعی، در اخبار مکةالمشرفة، ج ۱، گوتینگن ۱۲۷۵. (۸) عبدالرحمان جزیری، کتاب‌الفقه علی المذاهب الاربعة، استانبول ۱۴۰۴/۱۹۸۴. (۹) حسین عبداللّه باسلامه، تاریخ الکعبه المعظمة: عمارتها و کسوتها و سدانتها، چاپ یحیی حمزه وزنه، (قاهره) ۱۴۲۰/۲۰۰۰. (۱۰) علی حسنی خربوطلی، تاریخ‌الکعبة، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱. (۱۱) دهخدا. (۱۲) عبدالسلام بن سعید سحنون، المُدَوَّنة الکبری، التی رواها سحنون بن سعید تنوخی‌عن عبدالرحمان‌بن قاسم عتقی عن مالک‌بن انس، قاهره ۱۳۲۳، چاپ افست بیروت. (۱۳) محمد بن احمد شمس‌الائمه سرخسی، کتاب‌المبسوط، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶. (۱۴) زین‌الدین بن علی شهیدثانی، الروضة البهیة فی شرح‌اللمعة الدمشقیه، چاپ محمد کلانتر، نجف ۱۳۹۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰. (۱۵) طبری، تاریخ (بیروت). (۱۶) محمد بن مسعود عیاشی، کتاب‌التفسیر، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم ۱۳۸۰ـ۱۳۸۱، چاپ افست تهران. (۱۷) محمد بن احمد فاسی، شفاءالعزام بأخبارالبلدالحرام، بیروت: دارالکتب العلمیة. (۱۸) سعید بن هبةاللّه قطب راوندی، الخرائج و الجرائح، قم ۱۴۰۹. (۱۹) محمدطاهر کردی، التاریخ القویم لمکة و بیت‌اللّه الکریم، بیروت ۱۴۲۰/۲۰۰۰. (۲۰) کلینی، اصول کافی. (۲۱) مجلسی، بحار الانوار. (۲۲) علی‌اصغر مروارید، «قوامیس الحج»، در الحج، اشرف علی جمع اصولها الخطّیة و ترتیبها حسب التسلسل الذمنّی و علی تحقیقها و اخراجها و عمل قوامیسها علی‌اصغر مروارید، تهران: مرکز بحوث الحجّ والعمرة، ۱۴۰۶. (۲۳) فوزیه حسین مطر، تاریخ عمارة الحرم المکی الشریف الی نهایة العصر العباسی الاول، جده ۱۴۰۲/۱۹۸۲. (۲۴) محمد جواد مغنیه، الفقه علی المذاهب الخمسة: الجعفری، الحنفی، المالکی، الشافعی، الحنبلی، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴. (۲۵) احمد بن محمد مقدس اردبیلی، مجمع‌الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، چاپ مجتبی عراقی، علی پناه اشتهاردی، و حسین یزدی اصفهانی، ج ۷، قم ۱۴۰۹. (۲۶) یحیی بن شرف نووی، المجموع: شرح المهذّب، بیروت: دارالفکر. ۲۱ - پانویس
۲۲ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حجرالاسود»، شماره۵۸۴۸. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام،ج۳،ص۲۳۰-۲۳۱ فرهنگ‌نامه مهدویت، سلیمیان، خدامراد، ص۱۶۳، برگرفته از مقاله «حجرالاسود». |