تبرجتبرّج به خودنمایی و جلوه‌گری كردن گفته می شود و تبرّج یک از دستوراتی است که خداوند خطاب به زنان پیامبر در قرآن صادر کرده است و از آن به مناسبت در باب‌های طهارت، صلات، نکاح و شهادات ياد شده است. فهرست مندرجات۲ - معنای تبرج از نگاه راغب اصفهانی ۳ - معنای تبرج از نگاه لغویان متقدم ۴ - معنای اصطلاحی تبرج ۵ - مخاطب آیه ۳۳ سوره احزاب ۶ - نمونه های نهی از تبرج زنان در قرآن و روایات ۶.۱ - قرآن ۶.۲ - احادیث ۷ - حکم فقهی تبرج ۷.۱ - مقابل نامحرم ۷.۲ - شهادت ۷.۳ - کهولت سن ۷.۴ - ازدواج ۸ - تبرج عامتر از حجاب ۹ - کتابنامه ۱۰ - پانویس ۱۱ - منابع ۱ - ریشه واژه تبرجتَبَرُّج، واژه ای قرآنی است به معنای خودنمایی زنان و اینکه زیبایی و زینتشان را آشکار کنند. ریشه این واژه، برج، در عربی در دو معنای اصلی به کار می رود: «بروز و ظهور»، و «ملجأ و مکان بلند»؛ تبرّج از معنای نخست گرفته شده است و بروج (برجهای فلکی و برج و باروهای شهر) به معنای دوم راجع است. [۱]
ابن فارس، معجم مقاییس اللغة ج۱، ص۲۳۸.
۲ - معنای تبرج از نگاه راغب اصفهانیراغب اصفهانی [۲]
راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۴۱.
برج را به معنای قصر دانسته و بروج آسمانی را نیز برگرفته از همین معنا برمی شمارد؛ او معتقد است که تبرّج از تعبیر «الثوب المُبَرّج » (لباس زیبایی که صور بروج آسمانی بر آن نقش بسته ) گرفته شده، بدینگونه که اظهار زیبایی بدان تشبیه شده است.
۳ - معنای تبرج از نگاه لغویان متقدملغویان متقدم با توجه به معنای بروز و ظهور، تبرّج زن را به معنای اظهار زیبایی (دست و صورت ) وی دانسته اند. [۳]
ابن درید، کتاب جمهرة اللغة ج۱، ص۲۶۵.
[۴]
ازهری، تهذیب اللغة ج۱۱، ص۵۶، ذیل «برج ».
۴ - معنای اصطلاحی تبرجمعنای اصطلاحی تبرّج برگرفته از آیه ۳۳ سوره احزاب است: «وَ قَرْنَ فی بُیُوتِکُنَّ وَ لاتَبرَّجْنَ تَبَرُّج الجاهلیّةِ الاُولی '...» (و در خانه های خود بمانید و به شیوه جاهلیت پیشین تبرّج نکنید). ۵ - مخاطب آیه ۳۳ سوره احزاباین آیه خطاب به همسران پیامبر است، اما در تفاسیر همه زنان را مشمول این حکم دانسته اند. [۷]
ابن کثیر، تفسیرالقرآن العظیم ج۳، ص۷۹۶.
[۸]
قرطبی، الجامع لاحکام القرآن ج۷، جزء۱۴، ص۱۷۹.
[۹]
سابق، فقه السنة ج۲، ص۱۹۰.
گذشته از این، بنا بر دیگر شواهد قرآنی، بویژه آیه ۳۵ سوره احزاب که هم مردان هم زنان مسلمان و مؤمن مورد خطاب اند و از آنجا که مردان مسلمان نیز ملزم به رعایت حدود شرعی اند، تبرّج منحصر به زنان نمی تواند باشد. ۶ - نمونه های نهی از تبرج زنان در قرآن و روایات۶.۱ - قرآندر قرآن کریم به موضوع تبرّج اشاره و از خصلتهای زنان عصر جاهلی دانسته شده است که با آرایش و لباسهای زینتی در مجامع عمومی ظاهر شده و خود را به مردان نشان می‌دادند. [۱۲]
مجمع البحرین، واژه «برج».
در قرآن کریم، خودنمایی زنان نهی شده و به نمونه هایی از آن ــ که می توان آنها را از موارد تبرّج به شمار آورد ــ اشاره شده است، از جمله: سخن گفتن تحریک آمیز ، نمایان ساختن زیورهایی که ظاهر نیستند، و کوبیدن پا بر زمین هنگام راه رفتن به قصد جلب توجه. ۶.۲ - احادیثدر احادیث نیز به دیگر مصداقهای تبرّج اشاره شده و بر نهی از آنها تأکید شده است، از جمله پوشیدن لباسهای بدن نما و تشبه به مردان، استعمال بیش از اندازه بوی خوش و جز اینها که موجب جلب توجه مردان می شود. در حدیث نبوی، تبرّج، نکوهیده و از صفات رذیله زنان دانسته شده است. [۱۵]
العروة الوثقى ج۲، ص۷۹۹.
بیش از همه سه روایت معروف از قَتاده، مجاهد و مقاتل نقل شده است که در هریک تبرّج در جاهلیت به نوعی خودنمایی آشکار به قصد دل‌ربایی از مردان تفسیر شده است. [۱۶]
ابن کثیر، تفسیرالقرآن العظیم ج۳، ص۷۹۷.
[۱۷]
سیوطی، الدرّ المنثور فی التفسیر بالمأثور ج۵، ص۱۹۷.
[۱۸]
سابق، فقه السنة ج۲، ص۱۹۰ـ ۱۹۲.
۷ - حکم فقهی تبرجبنا بر آیات و احادیث، فقها تبرّج را حرام شمرده اند، به این معنا که هرگونه عملی که زن به منظور خودنمایی، جلوه‌گری، جلب توجه مردان بیگانه و تأثیر در دل آنان انجام دهد مصداق تبرّجِ نهی شده قرآنی است؛ هرچند که نمونه ها و مصادیق آن غالباً به تناسب عادات و فرهنگ دستخوش تغییر است. [۱۹]
مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ذیل «برج ».
[۲۰]
سابق، فقه السنة ج۲، ص۱۹۰ـ۱۹۲.
[۲۱]
زحیلی، الفقه الاسلامی وادلّته ج۹، ص۶۸۵۲.
[۲۲]
سُلَمی، التبرّج والاحتساب علیه، ص۳۰ـ۳۳.
۷.۱ - مقابل نامحرمپوشاندن زینتها و زيبايي‌ها- اعم از زیورآلات، لباس يا زيبايي‌هاى بدن- بجز وجه و کفّین در برابر اجنبی براى زن، واجب و تبرّج وى براى نامحرم بجز کودک و دیوانه حرام است. بر پدر و شوهر واجب است دختر و همسر خود را از تبرّج حفظ كنند. ۷.۲ - شهادتاز جمله شرايط پذيرش شهادت زن، عدم تبرّج او است. ۷.۳ - کهولت سنزن کهنسال كه امیدی به ازدواج وى نمی‌رود می‌تواند بدون چادر يا پوششى كه لباس‌هاى زينتى وى را بپوشاند براى رفع نيازهاى خويش از منزل بيرون رود به شرطى كه به انگیزه تبرّج و خودنمايى نباشد. [۲۹]
سیستانی، منهاج الصالحين ج۳، ص۱۳.
۷.۴ - ازدواجتبرّج زن براى شوهر، مستحب و از صفات پسندیده وى به شمار آمده است. [۳۲]
العروة الوثقى ج۲، ۷۹۹.
.
۸ - تبرج عامتر از حجاببا توجه به مصادیق قرآنی و حدیثی تبرّج می توان دریافت که این واژه تنها ناظر به پوشش ظاهری نیست بلکه بیش از آن رفتار و منش غیرمتین (در برابر عفاف ) مورد نظر است؛ بدینسان تبرّج معنایی عامتر از حجاب و ستر دارد. همچنین باید متذکر شد که حدود حجاب نه از نفی تبرّج به دست می آید و نه احتراز از تبرّج به تنهایی ــ اگرچه از نظر اخلاقی قطعاً ممدوح و در مواردی ضروری است ــ موجب استغنای زنان مسلمان از حجاب است. ۹ - کتابنامه•علاوه بر قرآن. •ابن درید، کتاب جمهرة اللغة، چاپ رمزی منیر بعلبکی، بیروت ۱۹۸۷ـ ۱۹۸۸. •ابن فارس، معجم مقاییس اللغة، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قم ۱۴۰۴. •ابن کثیر، تفسیرالقرآن العظیم، چاپ علی شیری، بیروت: داراحیاء التراث العربی. •محمدبن احمد ازهری، تهذیب اللغة، ج۱۱، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره. •حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، چاپ محمد سیدکیلانی، تهران ( ۱۳۳۲ ش ). •وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی وادلته، دمشق ۱۴۱۸/ ۱۹۹۷. •سید سابق، فقه السنة، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷. •عبیدبن عبدالعزیز سلمی، التبرّج والاحتساب علیه، ( بی جا ) ۱۴۰۷/۱۹۸۷. •عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، الدرّ المنثور فی التفسیر بالمأثور، بیروت: دارالمعرفه. •محمدبن علی شوکانی، فتح القدیر، بیروت. •طباطبائی. •طبرسی. •طوسی. •خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم ۱۴۰۵. •محمدبن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۷، جزء ۱۴، قاهره ۱۳۸۷/۱۹۶۷، چاپ افست تهران ۱۳۶۴ ش. •حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج ۱، تهران ۱۴۱۶. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منابعفرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام ج۲،ص۳۳۱. دانشنامه جان اسلام، مقاله شماره۳۲۱۵. |