زمان تقریبی مطالعه: 16 دقیقه
 

بوکان




بوکان، شهرستان و شهری در جنوب آذربایجان غربی، بوکان را واژه‌ای کردی و مرکب از «بوک» (عروس) و «ان» (نشانۀ جمع یا نسبت) دانسته‌اند.
[۱] افخمی، ابراهیم، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان (بوکان)، ج۱، ص۱۸_ ۱۹، تبریز، ۱۳۶۴ش.
[۲] توکلی مقدم، غلامحسین، وجه تسمیۀ شهرهای ایران، ج۱، ص۲۱۶، تهران، ۱۳۷۵ش.



۱ - شهرستان بوکان


این شهرستان با ۴۵۱’۲کم‌ ۲ وسعت، از شهرستان‌های ۱۴گانۀ آذربایجان غربی است که از شمال به میاندوآب، از خاور به شاهین‌دژ، از جنوب به سقز(کردستان) و از باختر به مهاباد محدود است.
[۳] نشریه دفتر تقسیمات کشوری، معاونت سیاسی اجتماعی وزارت کشور، تهران، ۱۳۷۹ش، شم‌ ۲.
[۴] نقشه، سرشماری عمومی نفوس و مسکن، نتایج تفصیلی.
[۵] آمارنامه استان آذربایجان غربی (۱۳۷۳ش)، سازمان برنامه و بودجۀ استان آذربایجان غربی، تهران، ۱۳۷۵ش.


۱.۱ - جاذبه‌های طبیعی


سیمینه رود (تاتائو یا تغتو) و رود بوکان در این شهرستان جاری است.
[۶] بدیعی، ربیع، جغرافیای مفصل ایران، ج۱، ص۱۶۵، تهران، ۱۳۶۲ش.
[۷] دایرة‌المعارف فارسی، ج۱، ص۴۶۷.
[۸] جعفری، عباس، رودها و رودنامۀ ایران، ج۱، ص۲۸۶، تهران، ۱۳۶۷ش.
[۹] هویدا، رحیم، جغرافیای طبیعی آذربایجان، ج۱، ص۱۵۷-۱۵۸، تبریز، ۱۳۵۲ش.
در ۱۳۵۰ش، در ۳۶ کیلومتری جنوب خاوری بوکان بربستر زرینه رود (جغتو) سدی احداث گردید که به نام زرینه رود بوکان (شهید کاظمی) نام‌گذاری شده است
[۱۰] نجفی، یدالله، جغرافیای عمومی استان کردستان، ج۱، ص۴۹۲-۴۹۳، تهران، ۱۳۶۹ش.
[۱۱] جعفری، عباس، رودها و رودنامۀ ایران، ج۱، ص۲۵۰-۲۵۱، تهران، ۱۳۶۷ش.
. بلندترین قلۀ ارتفاعات بوکان موسوم به ترغه ۶۷۰’۲متر است. از دیگر قلل آن می‌توان به کَلْ‌تَگه، بناکیله، تولَکه، چرش، بَردِ زرد (برده زرد) و ناله شکینه اشاره کرد.
[۱۲] افخمی، ابراهیم، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان (بوکان)، ج۱، ص۷۰، تبریز، ۱۳۶۴ش.
[۱۳] افخمی، ابراهیم، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان (بوکان)، ج۱، ص۱۸۲، تبریز، ۱۳۶۴ش.
[۱۴] جعفری، عباس، کوهها و کوه‌نامۀ ایران، ج۱، ص۹۹، تهران، ۱۳۶۸ش.
[۱۵] جعفری، عباس، کوهها و کوه‌نامۀ ایران، ج۱، ص۱۴۴، تهران، ۱۳۶۸ش.
[۱۶] جعفری، عباس، کوهها و کوه‌نامۀ ایران، ج۱، ص۱۶۸، تهران، ۱۳۶۸ش.
[۱۷] جعفری، عباس، کوهها و کوه‌نامۀ ایران، ج۱، ص۱۹۰، تهران، ۱۳۶۸ش.
[۱۸] جعفری، عباس، کوهها و کوه‌نامۀ ایران، ج۱، ص۴۳۶، تهران، ۱۳۶۸ش.


۱.۲ - تبدیل بوکان به شهرستان


در ۱۳۶۸ش، برابر تصویب‌نامۀ هیئت دولت، بوکان از بخش به شهرستان تبدیل شد.
[۱۹] مجموعه قوانین و مقررات مربوط به وزارت کشور، وزارت کشور، ج۱، ص۶۷، تهران، ۱۳۷۰ش.
[۲۰] مجموعه قوانین و مقررات مربوط به وزارت کشور، وزارت کشور، ج۱، ص۷۶۸، تهران، ۱۳۷۰ش.
جمعیت این شهرستان در ۱۳۷۵ش، بالغ بر۵۴۱’۱۷۵ نفر گزارش شده است.
[۲۱] سرشماری عمومی نفوس و مسکن، نتایج تفصیلی، سی و نه.
شماری از ایلهای دِهبُکری، منگور و فیض‌الله بیگی در این شهرستان زندگی می‌کنند.
[۲۲] افشار سیستانی، ایرج، نگاهی به آذربایجان غربی، ج۲، ص۷۰۵، تهران، ۱۳۶۹ش.
[۲۳] افشار سیستانی، ایرج، نگاهی به آذربایجان غربی، ج۲، ص۷۱۷، تهران، ۱۳۶۹ش.
[۲۴] فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان۳و۴ (آذربایجان)، ج۴، ص۹۸، دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، ۱۳۳۰ش.
مردم بوکان به زبان کردی با گویش کرمانجی جنوبی (سورانی) سخن می‌گویند.
[۲۵] میرنیا، علی، ایلها وطایفه‌های عشایری کرد ایران، ج۱، ص۱۶، تهران، ۱۳۶۸ش.
[۲۶] کلباسی، ایران، «فعل در گویش کردی مهاباد»، ج۱، ص۲۴۹-۲۵۰، سومین کنگرۀ تحقیقات ایرانی (بیست و پنج خطابه)، به کوشش محمد روشن، تهران، ۱۳۵۱ش، ج۲.
شهرستان بوکان دارای دو بخش به نام سیمینه و مرکزی، ۷ دهستان و ۱۸۳آبادی مسکونی است.
[۲۷] آمارنامه استان آذربایجان غربی (۱۳۷۳ش)، سازمان برنامه و بودجۀ استان آذربایجان غربی، ج۱، ص۲۲_ ۲۴، تهران، ۱۳۷۵ش.
غلات این شهرستان به ویژه گندم بوکان از شهرت و مرغوبیت ویژه‌ای برخوردار است.
[۲۸] افشار سیستانی، ایرج، نگاهی به آذربایجان غربی، ج۲، ص۸۷۴، تهران، ۱۳۶۹ش.
[۲۹] افشار سیستانی، ایرج، نگاهی به آذربایجان غربی، ج۲، ص۸۷۷، تهران، ۱۳۶۹ش.
از معادن بوکان خاک نسوز را می‌توان نام برد.
[۳۰] افشار سیستانی، ایرج، نگاهی به آذربایجان غربی، ج۲، ص۸۹۸، تهران، ۱۳۶۹ش.


۲ - شهر بوکان


این شهر در دورۀ ناصرالدین شاه قاجار، روستایی کوچک را حدود ۶۰ نفر سکنه از املاک عزیزخان مکری به شمارمی‌رفت.
[۳۱] افخمی، ابراهیم، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان (بوکان)، ج۱، ص۶، تبریز، ۱۳۶۴ش.
در ۱۳۱۶ش، بنا بر قانون تقسیمات کشوری مرکز بخشی به نام بوکان، تابع شهرستان مهاباد شد
[۳۲] دانشنامه جهان اسلام، ج۱، ص۲۱۰۳، تهران، ۱۳۷۷ش.    
و به تدریج جمعیت آن رو به افزایش نهاد تا در ۱۳۶۸ش، به عنوان مرکز شهرستانی به همین نام شناخته شد.
[۳۳] مجموعه قوانین و مقررات مربوط به وزارت کشور، وزارت کشور، ج۱، ص۶۷، تهران، ۱۳۷۰ش.
جمعیت این شهر در ۱۳۷۵ش، ۱۸۸’۱۱۸ نفر گزارش شده است.
[۳۴] چهل، سرشماری عمومی نفوس و مسکن، نتایج تفصیلی.


۲.۱ - طبیعت شهر بوکان


بوکان با هوایی معتدل در ارتفاع ۳۵۰’۱ متری از سطح دریا، در ۵۶ کیلومتری جنوب خاوری مهاباد و ۳۵ کیلومتری سقز واقع شده، و حد فاصل دو استان آذربایجان غربی و کردستان است
[۳۵] پاپلی یزدی، محمد حسن، فرهنگ آبادیها و مکانهای مذهبی کشور، ج۱، ص۱۱۱، مشهد، ۱۳۶۷ش.
[۳۶] افخمی، ابراهیم، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان (بوکان)، ج۱، ص۵، تبریز، ۱۳۶۴ش.
[۳۷] دایرة‌المعارف فارسی، ج۱، ص۴۶۷.
. در این شهر چشمه‌ای وجود دارد که به حوض بوکان معروف است و آب آن به مصرف آشامیدن می‌رسد.
[۳۸] افخمی، ابراهیم، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان (بوکان)، ج۱، ص۱۷۶_ ۱۷۸، تبریز، ۱۳۶۴ش.
[۳۹] بدیعی، ربیع، جغرافیای مفصل ایران، ج۱، ص۲۰۱، تهران، ۱۳۶۲ش.
[۴۰] بدیعی، ربیع، جغرافیای مفصل ایران، ج۳، ص۵۳۳، تهران، ۱۳۶۲ش.
[۴۱] زنده دل، حسن و دیگران، مجموعۀ راهنمای جامع ایرانگردی (استان آذربایجان غربی)، ج۲، ص۵۴، تهران، ۱۳۷۷ش.
[۴۲] زنده دل، حسن و دیگران، مجموعۀ راهنمای جامع ایرانگردی (استان آذربایجان غربی)، ج۲، ص۱۴۶، تهران، ۱۳۷۷ش.
درگذشته باغ‌های بزرگ و سرسبز، بوکان را چون نگینی در میان گرفته بود، و شاید یکی از علل نام‌گذاری شهر به بوکان (عروسان) وجود همین باغ‌ها بوده است.
[۴۳] افخمی، ابراهیم، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان (بوکان)، ج۱، ص۶، تبریز، ۱۳۶۴ش.
[۴۴] افخمی، ابراهیم، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان (بوکان)، ج۱، ص۱۹، تبریز، ۱۳۶۴ش.


۲.۲ - پیشینه تاریخی


تا پیش از دورۀ قاجاریه نامی از بوکان در منابع تاریخی و جغرافیایی دیده نمی‌شود، اما نتایج حاصله از کاوش‌های باستان‌شناسان، تاریخ این منطقه را به هزارۀ نخست ق م می‌رساند.
[۴۵] افخمی، ابراهیم، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان (بوکان)، ج۱، ص۱۵_ ۱۷، تبریز، ۱۳۶۴ش.
آثار یافت شده از دژ قه‌لایچی (قلایچی، قلعه‌چی) واقع در ۷کیلومتری بوکان که قدمت آن به ۸۰۰’۲ سال پیش می‌رسد، نشان‌دهندۀ آبادانی این ناحیه و وجود تمدنی مهم در آن است و چنین می‌نماید که اینجا مرکز دولت مانّا بوده است و حتی برخی گمان برده‌اند آنچه مورخان یونانی و از جمله هرودت در وصف اکباتان گفته‌اند، ممکن است با قلایچی بوکان تطبیق کند.
[۴۶] پدرام (زوزان)، محمود، تمدن مهاباد، ج۱، ص۲۴، تهران، ۱۳۷۳ش.
[۴۷] پدرام (زوزان)، محمود، تمدن مهاباد، ج۱، ص۳۰، تهران، ۱۳۷۳ش.
[۴۸] پدرام (زوزان)، محمود، تمدن مهاباد، ج۱، ص۳۲، تهران، ۱۳۷۳ش.
در ضمن کاوش‌های سال‌های ۱۳۶۴ و ۱۳۶۹ش در روستای قلایچی، کتیبه‌ای به خط و زبان آرامی کهن به دست آمده است که تاریخ آن را، ۷۱۶ق‌م تخمین زده‌اند. مضمون کتیبه، به رسمیت شناختن فرمانروایی تختگاه مانا به وسیلۀ «خدای معبد شاهی» و ادامۀ حکمرانی آنان در آن سرزمین اشاره دارد.
[۴۹] بشاش کنزق، رسول، «قرائت کامل کتیبۀ بوکان»، ج۱، ص۲۵-۳۹، مجموعۀ مقالات اولین گردهمایی زبان، کتیبه و متون کهن، تهران، ۱۳۷۵.
قراین نشان می‌دهد که سرزمین مانا بر جنوب دریاچۀ اورمیه تا حدود سنندج و بیجار کنونی اطلاق می‌شد که همه آباد و مسکون بود و بوکان نیز در همین منطقه قرار داشت.
[۵۰] پدرام (زوزان)، محمود، تمدن مهاباد، ج۱، ص۲۶، تهران، ۱۳۷۳ش.
[۵۱] پدرام (زوزان)، محمود، تمدن مهاباد، ج۱، ص۳۰، تهران، ۱۳۷۳ش.
[۵۲] نیاکان، لیلی، «خلاصه‌ای از مطالعات فنی آجرهای بوکان»، ج۱، ص۱۶۶، باستان شناسی و هنر ایران، به کوشش عباس علیزاده و دیگران، تهران، ۱۳۷۸ش.


۲.۲.۱ - موقعیت حساس سپاه‌گردانی


این سرزمین به سبب موقعیت حساس سپاه‌گردانی خود که میان دولت‌های آشور، اوراتو و ماد قرار داشت، در کشمکش‌های این دولت‌ها دست به دست می‌گشت.
[۵۳] نیاکان، لیلی، «خلاصه‌ای از مطالعات فنی آجرهای بوکان»، ج۱، ص۱۶۶، باستان شناسی و هنر ایران، به کوشش عباس علیزاده و دیگران، تهران، ۱۳۷۸ش.
یافته‌های باستان‌شناسان مؤید این نظر است که سرزمین بوکان در دوره‌های بعدی نیز موقعیت سپاه‌گردانی خود را همچنان حفظ کرد و در دوره‌های اشکانیان و ساسانیان، از این منطقه به عنوان پادگان نظامی بهره‌برداری می‌شده است.
[۵۴] افخمی، ابراهیم، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان (بوکان)، ج۱، ص۱۵، تبریز، ۱۳۶۴ش.


۲.۲.۲ - تاریخ بوکان در دوره اسلامی


از تاریخ این منطقه در دورۀ فتوحات اسلامی آگاهیهای روشنی در دست نیست؛ اما با توجه به نزدیکی بوکان به شیز (تخت سلیمان امروزی)، و فتح شیز در ۲۲ق/۶۴۳م، این منطقه نیز همچون دیگر نواحی آذربایجان، می‌بایستی در همان تاریخ به دست مسلمانان گشوده شده باشد.
[۵۵] بلاذری، احمد، فتوح‌البلدان، ج۱، ص۳۱۷، به کوشش عبدالله انیس طباع و عمرانیس طباع، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.    
[۵۶] طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۴، ص۱۵۳ ۱۵۵.    
[۵۷] ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۲۷.    
از رویدادهای تاریخی این بخش از ایران در دورۀ اسلامی کمتر آگاهی داریم و از منابع تاریخی نیز در این باره اطلاعات مهمی به دست نمی‌آید، اما نام‌های مغولی که بر نقاط جغرافیایی و طوایف منطقه اطلاق می‌شده، و همچنان در گویش کردی مکری باقی‌مانده است، نشانۀ چیرگی مغولان و مبین حضور دراز مدت آنان بر این نواحی از جمله بوکان است.
[۵۸] Minorsky، V، ج۱، ص۵۸-۷۵، » Mongol Place-Names in Mukri Kurdistan «، Bulletin of the School of Oriental and African Studies، London، ۱۹۵۷، volXIX.


۲.۲.۳ - بوکان در اواخر سده نهم


در اواخر سدۀ ۹ سر دودمان حاکمان محلی، یعنی خاندان مکری به نام سیف‌الدین که نسب او به حاکمان بابان (همین مقاله) می‌رسید، مناطق آختاچی و ایل تیمور، از دهستان‌های امروزی بوکان را جزو سرزمین‌های تابع خود درآورد. شاه اسماعیل صفوی (حک‌ ۹۰۷-۹۳۰ق/۱۵۰۱-۱۵۲۴م) چندین بارکوشید تا آنان را سرکوب کند، اما موفق نشد و سرانجام صارم، پسر سیف‌الدین به اطاعت سلطان سلیم عثمانی (حک‌ ۹۱۸-۹۲۶ق/۱۵۱۲-۱۵۲۰م) درآمد تا از تحکم شاهان صفوی رهایی یابد.
[۵۹] بدلیسی، شرف‌خان، شرف نامه، ج۱، ص۳۷۲-۳۷۴، به کوشش محمدعباسی، تهران، ۱۳۴۳ش.
[۶۰] مردوخ روحانی، بابا، تاریخ مشاهیر کرد، ج۳، ص۳۷۱-۳۷۲، به کوشش ماجد مردوخ روحانی، تهران، ۱۳۷۱ش.
[۶۱] نیکیتین، واسیلی، کرد و کردستان، ج۱، ص۳۵۵، ترجمۀ محمد قاضی، تهران، ۱۳۶۶ش.
[۶۲] نشریه دفتر تقسیمات کشوری، معاونت سیاسی اجتماعی وزارت کشور، ج۱، ص۵، تهران، ۱۳۷۹ش، شم‌ ۲.
از استقرار مکریان در نواحی تابع بوکان امروزی می‌توان حدس زد که این محل دست کم از اواخر سدۀ ۹ق آباد و مسکون بوده است. به سبب کوچ‌نشینی طوایف کرد مکری، هیچ‌گاه مراکز مسکونی بزرگ در این بخش از کردستان به وجود نیامد.
[۶۳] مرگان، ژاک، جغرافیای غرب ایران، ج۱، ص۴۶، ترجمۀ کاظم ودیعی، تبریز، ۱۳۳۹ش.


۲.۲.۴ - بوکان در دوره قاجاریه


بوکان در دورۀ قاجاریه دهی کوچک متشکل از خانه‌های کوچک گلین در پیرامون چشمه‌ای بیش نبوده است
[۶۴] افخمی، ابراهیم، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان (بوکان)، ج۱، ص۱۹، تبریز، ۱۳۶۴ش.
و اهمیت آن به واسطۀ ارتباط این شهر با خاندان سردار عزیزخان مکری (۱۲۰۷-۱۲۸۷ق/۱۷۹۳-۱۸۷۰م) بوده است. پس از در‌گذشت سردار عزیزخان، پسرش سیف‌الدین (۱۲۷۸-۱۳۰۸ق/۱۸۶۱-۱۸۹۱م) که در آن زمان کودکی بیش نبود، بر مسند پدر نشست و مادرش که نیابت او را برعهده داشت، از خردسالی وی به نفع خود استفاده کرد و هنگامی که سیف‌الدین به سن بلوغ رسید، از ۸۰۰ پارچه آبادیِ قلمرو پدرش، تنها بوکان برای او باقی‌مانده بود. از این زمان بوکان به عنوان مرکز قلمرو مکریان نقش و اهمیت سیاسی و فرهنگی بیشتری یافت.
[۶۵] مرگان، ژاک، جغرافیای غرب ایران، ج۱، ص۴۳، ترجمۀ کاظم ودیعی، تبریز، ۱۳۳۹ش.


۳ - فهرست منابع


(۱) آمارنامه استان آذربایجان غربی (۱۳۷۳ش)، سازمان برنامه و بودجۀ استان آذربایجان غربی، تهران، ۱۳۷۵ش.
(۲) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ.
(۳) افخمی، ابراهیم، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان (بوکان)، تبریز، ۱۳۶۴ش.
(۴) افشار سیستانی، ایرج، نگاهی به آذربایجان غربی، تهران، ۱۳۶۹ش.
(۵) بدلیسی، شرف‌خان، شرف نامه، به کوشش محمدعباسی، تهران، ۱۳۴۳ش.
(۶) بدیعی، ربیع، جغرافیای مفصل ایران، تهران، ۱۳۶۲ش.
(۷) برهان قاطع، محمدحسین‌بن خلف‌تبریزی، به کوشش محمدمعین، تهران، ۱۳۶۱ش.
(۸) بشاش کنزق، رسول، «قرائت کامل کتیبۀ بوکان»، مجموعۀ مقالات اولین گردهمایی زبان، کتیبه و متون کهن، تهران، ۱۳۷۵.
(۹) بلاذری، احمد، فتوح‌البلدان، به کوشش عبدالله انیس طباع و عمرانیس طباع، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
(۱۰) پاپلی یزدی، محمد حسن، فرهنگ آبادیها و مکانهای مذهبی کشور، مشهد، ۱۳۶۷ش.
(۱۱) پدرام (زوزان)، محمود، تمدن مهاباد، تهران، ۱۳۷۳ش.
(۱۲) توکلی مقدم، غلامحسین، وجه تسمیۀ شهرهای ایران، تهران، ۱۳۷۵ش.
(۱۳) جعفری، عباس، رودها و رودنامۀ ایران، تهران، ۱۳۶۷ش.
(۱۴) جعفری، عباس، کوهها و کوه‌نامۀ ایران، تهران، ۱۳۶۸ش.
(۱۵) جغرافیای کامل ایران، وزارت آموزش و پرورش، تهران، ۱۳۶۶ش.
(۱۶) دانشنامه جهان اسلام، تهران، ۱۳۷۷ش.
(۱۷) دایرة‌المعارف فارسی.
(۱۸) زنده دل، حسن و دیگران، مجموعۀ راهنمای جامع ایرانگردی (استان آذربایجان غربی)، تهران، ۱۳۷۷ش.
(۱۹) سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۷۵ش)، شناسنامۀ آبادیهای کشور، شهرستان بوکان، مرکز آمار ایران، تهران، ۱۳۷۶ش.
(۲۰) سرشماری عمومی نفوس و مسکن، نتایج تفصیلی.
(۲۱) طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری.
(۲۲) فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان۳و۴ (آذربایجان)، دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، ۱۳۳۰ش.
(۲۳) کلباسی، ایران، «فعل در گویش کردی مهاباد»، سومین کنگرۀ تحقیقات ایرانی (بیست و پنج خطابه)، به کوشش محمد روشن، تهران، ۱۳۵۱ش، ج۲.
(۲۴) لغت نامۀ دهخدا.
(۲۵) مجموعه قوانین و مقررات مربوط به وزارت کشور، وزارت کشور، تهران، ۱۳۷۰ش.
(۲۶) مردوخ روحانی، بابا، تاریخ مشاهیر کرد، به کوشش ماجد مردوخ روحانی، تهران، ۱۳۷۱ش.
(۲۷) مرگان، ژاک، جغرافیای غرب ایران، ترجمۀ کاظم ودیعی، تبریز، ۱۳۳۹ش.
(۲۸) میرنیا، علی، ایلها وطایفه‌های عشایری کرد ایران، تهران، ۱۳۶۸ش.
(۲۹) نجفی، یدالله، جغرافیای عمومی استان کردستان، تهران، ۱۳۶۹ش.
(۳۰) نشریه دفتر تقسیمات کشوری، معاونت سیاسی اجتماعی وزارت کشور، تهران، ۱۳۷۹ش، شم‌ ۲.
(۳۱) نیاکان، لیلی، «خلاصه‌ای از مطالعات فنی آجرهای بوکان»، باستان شناسی و هنر ایران، به کوشش عباس علیزاده و دیگران، تهران، ۱۳۷۸ش.
(۳۲) نیکیتین، واسیلی، کرد و کردستان، ترجمۀ محمد قاضی، تهران، ۱۳۶۶ش.
(۳۳) هویدا، رحیم، جغرافیای طبیعی آذربایجان، تبریز، ۱۳۵۲ش.
(۳۴) Iranica.
(۳۵) Minorsky، V، » Mongol Place-Names in Mukri Kurdistan «، Bulletin of the School of Oriental and African Studies، London، ۱۹۵۷، volXIX؛

۴ - پانویس

 
۱. ↑ افخمی، ابراهیم، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان (بوکان)، ج۱، ص۱۸_ ۱۹، تبریز، ۱۳۶۴ش.
۲. ↑ توکلی مقدم، غلامحسین، وجه تسمیۀ شهرهای ایران، ج۱، ص۲۱۶، تهران، ۱۳۷۵ش.
۳. ↑ نشریه دفتر تقسیمات کشوری، معاونت سیاسی اجتماعی وزارت کشور، تهران، ۱۳۷۹ش، شم‌ ۲.
۴. ↑ نقشه، سرشماری عمومی نفوس و مسکن، نتایج تفصیلی.
۵. ↑ آمارنامه استان آذربایجان غربی (۱۳۷۳ش)، سازمان برنامه و بودجۀ استان آذربایجان غربی، تهران، ۱۳۷۵ش.
۶. ↑ بدیعی، ربیع، جغرافیای مفصل ایران، ج۱، ص۱۶۵، تهران، ۱۳۶۲ش.
۷. ↑ دایرة‌المعارف فارسی، ج۱، ص۴۶۷.
۸. ↑ جعفری، عباس، رودها و رودنامۀ ایران، ج۱، ص۲۸۶، تهران، ۱۳۶۷ش.
۹. ↑ هویدا، رحیم، جغرافیای طبیعی آذربایجان، ج۱، ص۱۵۷-۱۵۸، تبریز، ۱۳۵۲ش.
۱۰. ↑ نجفی، یدالله، جغرافیای عمومی استان کردستان، ج۱، ص۴۹۲-۴۹۳، تهران، ۱۳۶۹ش.
۱۱. ↑ جعفری، عباس، رودها و رودنامۀ ایران، ج۱، ص۲۵۰-۲۵۱، تهران، ۱۳۶۷ش.
۱۲. ↑ افخمی، ابراهیم، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان (بوکان)، ج۱، ص۷۰، تبریز، ۱۳۶۴ش.
۱۳. ↑ افخمی، ابراهیم، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان (بوکان)، ج۱، ص۱۸۲، تبریز، ۱۳۶۴ش.
۱۴. ↑ جعفری، عباس، کوهها و کوه‌نامۀ ایران، ج۱، ص۹۹، تهران، ۱۳۶۸ش.
۱۵. ↑ جعفری، عباس، کوهها و کوه‌نامۀ ایران، ج۱، ص۱۴۴، تهران، ۱۳۶۸ش.
۱۶. ↑ جعفری، عباس، کوهها و کوه‌نامۀ ایران، ج۱، ص۱۶۸، تهران، ۱۳۶۸ش.
۱۷. ↑ جعفری، عباس، کوهها و کوه‌نامۀ ایران، ج۱، ص۱۹۰، تهران، ۱۳۶۸ش.
۱۸. ↑ جعفری، عباس، کوهها و کوه‌نامۀ ایران، ج۱، ص۴۳۶، تهران، ۱۳۶۸ش.
۱۹. ↑ مجموعه قوانین و مقررات مربوط به وزارت کشور، وزارت کشور، ج۱، ص۶۷، تهران، ۱۳۷۰ش.
۲۰. ↑ مجموعه قوانین و مقررات مربوط به وزارت کشور، وزارت کشور، ج۱، ص۷۶۸، تهران، ۱۳۷۰ش.
۲۱. ↑ سرشماری عمومی نفوس و مسکن، نتایج تفصیلی، سی و نه.
۲۲. ↑ افشار سیستانی، ایرج، نگاهی به آذربایجان غربی، ج۲، ص۷۰۵، تهران، ۱۳۶۹ش.
۲۳. ↑ افشار سیستانی، ایرج، نگاهی به آذربایجان غربی، ج۲، ص۷۱۷، تهران، ۱۳۶۹ش.
۲۴. ↑ فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان۳و۴ (آذربایجان)، ج۴، ص۹۸، دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، ۱۳۳۰ش.
۲۵. ↑ میرنیا، علی، ایلها وطایفه‌های عشایری کرد ایران، ج۱، ص۱۶، تهران، ۱۳۶۸ش.
۲۶. ↑ کلباسی، ایران، «فعل در گویش کردی مهاباد»، ج۱، ص۲۴۹-۲۵۰، سومین کنگرۀ تحقیقات ایرانی (بیست و پنج خطابه)، به کوشش محمد روشن، تهران، ۱۳۵۱ش، ج۲.
۲۷. ↑ آمارنامه استان آذربایجان غربی (۱۳۷۳ش)، سازمان برنامه و بودجۀ استان آذربایجان غربی، ج۱، ص۲۲_ ۲۴، تهران، ۱۳۷۵ش.
۲۸. ↑ افشار سیستانی، ایرج، نگاهی به آذربایجان غربی، ج۲، ص۸۷۴، تهران، ۱۳۶۹ش.
۲۹. ↑ افشار سیستانی، ایرج، نگاهی به آذربایجان غربی، ج۲، ص۸۷۷، تهران، ۱۳۶۹ش.
۳۰. ↑ افشار سیستانی، ایرج، نگاهی به آذربایجان غربی، ج۲، ص۸۹۸، تهران، ۱۳۶۹ش.
۳۱. ↑ افخمی، ابراهیم، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان (بوکان)، ج۱، ص۶، تبریز، ۱۳۶۴ش.
۳۲. ↑ دانشنامه جهان اسلام، ج۱، ص۲۱۰۳، تهران، ۱۳۷۷ش.    
۳۳. ↑ مجموعه قوانین و مقررات مربوط به وزارت کشور، وزارت کشور، ج۱، ص۶۷، تهران، ۱۳۷۰ش.
۳۴. ↑ چهل، سرشماری عمومی نفوس و مسکن، نتایج تفصیلی.
۳۵. ↑ پاپلی یزدی، محمد حسن، فرهنگ آبادیها و مکانهای مذهبی کشور، ج۱، ص۱۱۱، مشهد، ۱۳۶۷ش.
۳۶. ↑ افخمی، ابراهیم، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان (بوکان)، ج۱، ص۵، تبریز، ۱۳۶۴ش.
۳۷. ↑ دایرة‌المعارف فارسی، ج۱، ص۴۶۷.
۳۸. ↑ افخمی، ابراهیم، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان (بوکان)، ج۱، ص۱۷۶_ ۱۷۸، تبریز، ۱۳۶۴ش.
۳۹. ↑ بدیعی، ربیع، جغرافیای مفصل ایران، ج۱، ص۲۰۱، تهران، ۱۳۶۲ش.
۴۰. ↑ بدیعی، ربیع، جغرافیای مفصل ایران، ج۳، ص۵۳۳، تهران، ۱۳۶۲ش.
۴۱. ↑ زنده دل، حسن و دیگران، مجموعۀ راهنمای جامع ایرانگردی (استان آذربایجان غربی)، ج۲، ص۵۴، تهران، ۱۳۷۷ش.
۴۲. ↑ زنده دل، حسن و دیگران، مجموعۀ راهنمای جامع ایرانگردی (استان آذربایجان غربی)، ج۲، ص۱۴۶، تهران، ۱۳۷۷ش.
۴۳. ↑ افخمی، ابراهیم، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان (بوکان)، ج۱، ص۶، تبریز، ۱۳۶۴ش.
۴۴. ↑ افخمی، ابراهیم، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان (بوکان)، ج۱، ص۱۹، تبریز، ۱۳۶۴ش.
۴۵. ↑ افخمی، ابراهیم، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان (بوکان)، ج۱، ص۱۵_ ۱۷، تبریز، ۱۳۶۴ش.
۴۶. ↑ پدرام (زوزان)، محمود، تمدن مهاباد، ج۱، ص۲۴، تهران، ۱۳۷۳ش.
۴۷. ↑ پدرام (زوزان)، محمود، تمدن مهاباد، ج۱، ص۳۰، تهران، ۱۳۷۳ش.
۴۸. ↑ پدرام (زوزان)، محمود، تمدن مهاباد، ج۱، ص۳۲، تهران، ۱۳۷۳ش.
۴۹. ↑ بشاش کنزق، رسول، «قرائت کامل کتیبۀ بوکان»، ج۱، ص۲۵-۳۹، مجموعۀ مقالات اولین گردهمایی زبان، کتیبه و متون کهن، تهران، ۱۳۷۵.
۵۰. ↑ پدرام (زوزان)، محمود، تمدن مهاباد، ج۱، ص۲۶، تهران، ۱۳۷۳ش.
۵۱. ↑ پدرام (زوزان)، محمود، تمدن مهاباد، ج۱، ص۳۰، تهران، ۱۳۷۳ش.
۵۲. ↑ نیاکان، لیلی، «خلاصه‌ای از مطالعات فنی آجرهای بوکان»، ج۱، ص۱۶۶، باستان شناسی و هنر ایران، به کوشش عباس علیزاده و دیگران، تهران، ۱۳۷۸ش.
۵۳. ↑ نیاکان، لیلی، «خلاصه‌ای از مطالعات فنی آجرهای بوکان»، ج۱، ص۱۶۶، باستان شناسی و هنر ایران، به کوشش عباس علیزاده و دیگران، تهران، ۱۳۷۸ش.
۵۴. ↑ افخمی، ابراهیم، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان (بوکان)، ج۱، ص۱۵، تبریز، ۱۳۶۴ش.
۵۵. ↑ بلاذری، احمد، فتوح‌البلدان، ج۱، ص۳۱۷، به کوشش عبدالله انیس طباع و عمرانیس طباع، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.    
۵۶. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۴، ص۱۵۳ ۱۵۵.    
۵۷. ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۲۷.    
۵۸. ↑ Minorsky، V، ج۱، ص۵۸-۷۵، » Mongol Place-Names in Mukri Kurdistan «، Bulletin of the School of Oriental and African Studies، London، ۱۹۵۷، volXIX.
۵۹. ↑ بدلیسی، شرف‌خان، شرف نامه، ج۱، ص۳۷۲-۳۷۴، به کوشش محمدعباسی، تهران، ۱۳۴۳ش.
۶۰. ↑ مردوخ روحانی، بابا، تاریخ مشاهیر کرد، ج۳، ص۳۷۱-۳۷۲، به کوشش ماجد مردوخ روحانی، تهران، ۱۳۷۱ش.
۶۱. ↑ نیکیتین، واسیلی، کرد و کردستان، ج۱، ص۳۵۵، ترجمۀ محمد قاضی، تهران، ۱۳۶۶ش.
۶۲. ↑ نشریه دفتر تقسیمات کشوری، معاونت سیاسی اجتماعی وزارت کشور، ج۱، ص۵، تهران، ۱۳۷۹ش، شم‌ ۲.
۶۳. ↑ مرگان، ژاک، جغرافیای غرب ایران، ج۱، ص۴۶، ترجمۀ کاظم ودیعی، تبریز، ۱۳۳۹ش.
۶۴. ↑ افخمی، ابراهیم، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان (بوکان)، ج۱، ص۱۹، تبریز، ۱۳۶۴ش.
۶۵. ↑ مرگان، ژاک، جغرافیای غرب ایران، ج۱، ص۴۳، ترجمۀ کاظم ودیعی، تبریز، ۱۳۳۹ش.


۵ - منبع


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بوکان»، شماره۵۱۸۲.    

رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.