چشمه‌های بهشت (قرآن)خداوند در قرآن هنگامی سخن از نعمتهای بهشتی که به میان می‌آورد به چشمه سار‌ها بهشت با نام‌های متفاوت و ویژگی‌های مختلف اشاره میکند که به آنها می‌پردازیم. ۱ - چشمه‌هایی از شراببهشت، دارای چشمه‌هایی از شراب است. یطاف علیهم بکاس من معین. و گرداگردشان قدحهای لبریز از شراب طهور را می‌گردانند بنا بر قولی، «معین» از ماده «عین» به معنای چشمه و «میم» «معین» زایده است در این آیه سخن از نوشابه و شراب طهور آنها است، می‌فرماید: " قدحهای لبریز از شراب طهور گرداگرد آنها در حرکت است" و هر لحظه اراده کنند از پیمانه آن سیراب می‌شوند و در عالمی از نشاط و معنویت فرو می‌روند" (یطاف علیهم بکاس من معین). این ظرفها در گوشه‌ای قرار نگرفته که آنها تقاضای جامی از آن کنند، بلکه به مقتضای تعبیر" یطاف علیهم" گرد آنها می‌گردانند! " کاس" (بر وزن راس) نزد اهل لغت به ظرفی گفته می‌شود که پر و لبریز باشد، و اگر خالی باشد معمولا به آن" قدح" می‌گویند. راغب در مفردات می‌گوید: الکاس الاناء بما فیه من الشراب: کاس به معنی ظرفی است که پر از نوشیدنی باشد. " معین" از ماده" معن" (بر وزن صحن) به معنی جاری است، اشاره به اینکه در آنجا چشمه‌هایی از شراب طهور در جریان است که هر لحظه پیمانه‌ها را از آن پر می‌کنند و گرداگرد بهشتیان می‌گردانند، چنان نیست که این شراب طهور پایان گیرد و یا برای تهیه آن نیاز به زحمت و درد و رنجی باشد یا کهنه و خراب و فاسد شود. باکواب و اباریق و کاس من معین. با قدحها و کوزه‌ها و جامهایی از نهرهای جاری بهشتی (و شراب طهور) اکواب جمع" کوب" به معنی" قدح" یا ظرفی است که دسته دار نباشد، "اباریق" جمع" ابریق" در اصل از ریشه فارسی" آبریز" گرفته شده به معنی ظروفی است که دارای دسته و لوله برای ریزش مایعات است، و" کاس" به جام لبریز گفته می‌شود و" معین" از ماده" معن" (بر وزن صحن) به معنی جاری است. ۲ - چشمه‌های جاریچشمههای جاری بهشت، از نعمتهای خداوند است. فیهما عینان تجریان• فبای ءالاء ربکما تکذبان. در آنها دو چشمه همیشه جاری است! • پس کدامین نعمتهای پروردگارتان را انکار می‌کنید؟ حسن گوید: آن دو چشمه یکی سلسبیل است و دیگری نهر تسنیم . عطیه عوفی گوید: یکی از آن دو چشمه از آب صاف و گوارای بدون تغییر و دیگری از خمر لذت بخشی برای آشامندگان است فیهما عینان نضاختان• فبای ءالاء ربکما تکذبان. در آنها دو چشمه جوشنده است! • پس کدامین نعمتهای پروردگارتان را انکار می‌کنید؟ ۳ - آب جاریبهشت، دارای آب جاری از چشمه ساران است. ولمن خاف مقام ربه جنتان• فیهما عینان تجریان• ومن دونهما جنتان• فیهما عینان نضاختان. برای کسی که از مقام پروردگارش بترسد، دو باغ بهشتی است در آنها دو چشمه همیشه جاری است!.و پایین تر از آنها، دو باغ بهشتی دیگر است . در آنها دو چشمه جوشنده است! حسن گوید: در آن دو بهشت دو فواره آبست که از سر چشمه آنها جوشیده و فوران میکند. ابن عباس گوید: بر اولیاء خدا ترشح بمشک و عنبر و کافور میکند. و بعضی گویند: ترشح بانواع خیرات میکند. فیها عین جاریة. در آن چشمه‌ای جاری است گرچه" عین" در اینجا" نکره" است و معمولا نکره برای بیان یک فرد می‌آید، ولی به قرینه سایر آیات قرآن معنی جنس دارد، و شامل چشمه‌های مختلف می‌شود، همانگونه که در آیه ۱۵ ذاریات می‌خوانیم: ان المتقین فی جنات و عیون: " پرهیزگاران در میان باغهای بهشت و چشمه‌ها قرار دارند" بعضی نیز گفته‌اند در هر قصری از قصرهای بهشتیان چشمه‌ای جاری است و مفرد بودن"عین" در اینجا ناظر به آن است، چشمه‌ای که مطابق میل بهشتیان به هر طرف که بخواهند جریان پیدا میکند، و نیازی به شکافتن نهر و ساختن بستر ندارد. البته وجود چشمه‌های متعدد علاوه بر افزودن بر زیبایی و طراوت، این فایده را نیز دارد که هر کدام نوشابه مخصوصی دارد و ذائقه بهشتیان را هر زمان با انواع شراب طهور شیرین و معطر میکند. ۴ - دو چشمه جاریبهشت خائفان، دارای دو چشمه جاری است. ولمن خاف مقام ربه جنتان• فیهما عینان تجریان. و برای کسی که از مقام پروردگارش بترسد، دو باغ بهشتی است. ۵ - چشمه‌های جوشانخداوند چشمه‌های جوشان و فوران کننده بهشت را برای خائفان مقامش فراهم کرده است. ولمن خاف مقام ربه جنتان• فیهما عینان نضاختان. و برای کسی که از مقام پروردگارش بترسد، دو باغ بهشتی است. عبد الحمید و ابن المنذر و ابن ابی حاتم، از براء بن عازب روایت کرده‌اند که گفت: دو چشمه‌ای که آبشان روان می‌شود بهتر از دو چشمه فوران کننده است: دو فوران کننده بهتر از دو جریان کننده نیست. ۶ - چشمه تسنیمابرار از شراب خالص، با آمیزه‌ای از چشمه تسنیم برخوردارند. ان الابرار لفی نعیم• ومزاجه من تسنیم• عینا یشرب بها المقربون. مسلما نیکان در انواع نعمت‌اند: • این شراب (طهور) آمیخته با «تسنیم» است، • همان چشمه‌ای که مقربان از آن می‌نوشند از این آیات استفاده می‌شود که" تسنیم" برترین شراب طهور بهشتی است که مقربان آن را به طور خالص می‌نوشند، ولی برای ابرار مقداری از آن را با رحیق مختوم که نوع دیگری از شراب طهور بهشتی است می‌آمیزند!. در اینکه چرا این شراب یا این چشمه" تسنیم" نامیده شده است (با توجه به اینکه" تسنیم" از نظر لغت به معنی چشمه‌ای است که از بالا به پائین فرو می‌ریزد) بعضی گفته‌اند به خاطر آن است که این چشمه مخصوص در طبقات بالای بهشت قرار دارد، و بعضی دیگر گفته‌اند شرابی است که از آسمان بهشت فرو می‌ریزد!. در حقیقت شرابهای بهشتی انواعی دارد: بعضی در نهرها جاری است که در آیات متعددی از قرآن به آن اشاره شده است. و بعضی در ظرفهای دربسته مهر شده است، چنان که در آیات بالا آمد، و از همه مهمتر شرابی است که از آسمان بهشت و یا طبقات بالای آن فرو می‌ریزد و این همان شراب" تسنیم" است که هیچیک از نوشیدنیهای بهشتی به پای آن نمی‌رسد، و طبعا تاثیری که در روح و جان بهشتیان می‌گذارد از همه عالیتر و پر جاذبه تر و عمیقتر است، و نشئه روحانی حاصل از آن غیر قابل توصیف است. البته باید این حقیقت را بار دیگر تکرار کنیم که اینها همه شبحی است که از دور دیده می‌شود، و گرنه توصیف نعمتهای گرانقدر و بی نظیر بهشتی با هیچ زبان و قلمی ممکن نیست، و حتی به گفته خود قرآن از فکر هیچکس نمی‌گذارد فلا تعلم نفس ما اخفی لهم من قرة اعین. ۶.۱ - تسنیم ویژه مقربانبهشت، دارای چشمه‌ای به نام تسنیم، برای مقربان است. ومزاجه من تسنیم• عینا یشرب بها المقربون. این شراب (طهور) آمیخته با «تسنیم» است، • همان چشمه‌ای که مقربان از آن می‌نوشند ابرار چنان که قبلا نیز گفته‌ایم جمع" بر" آنهایی هستند که روحی وسیع و همتی بلند و اعتقاد و عملی نیک دارند، و مقربان دارای قرب مقامی در درگاه خدا می‌باشند و ظاهرا نسبت میان این دو"عموم و خصوص مطلق" است، یعنی همه مقربان از ابرارند، ولی همه ابرار در سلک مقربان نیستند. ۷ - چشمه کافوربهشت، دارای چشمه‌ای به نام کافور ، برای بندگان خدا است. ان الابرار یشربون من کاس کان مزاجها کافورا• عینا یشرب بها عباد الله یفجرونها تفجیرا. به یقین ابرار (و نیکان) از جامی می‌نوشند که با عطر خوشی آمیخته است،• از چشمه‌ای که بندگان خاص خدا از آن می‌نوشند، و از هر جا بخواهند آن را جاری می‌سازند! در احتمالی «عینا» منصوب، بنا بر بدلیت از «کافورا» است. " کافور" در لغت معانی متعددی دارد و یکی از معانی معروف آن بوی خوش است همچنین گیاهی است خوشبو، و یکی دیگر از معانی آن همان" کافور" معمولی است که بوی تندی دارد، و برای مصارف طبی از جمله ضدعفونی کردن به کار می‌رود. به هر حال آیه فوق نشان می‌دهد که این شراب طهور بهشتی بسیار معطر و خوشبو است که هم ذائقه از آن لذت می‌برد، و هم شامه. بعضی از مفسران نیز گفته‌اند" کافور" نام یکی از چشمه‌های بهشتی است، ولی این تفسیر با تعبیر" کان مزاجها کافورا" که می‌گوید آمیخته با کافور است سازگار نیست.از سوی دیگر با توجه به این که کافور از ماده" کفر" به معنی" پوشش" است، بعضی از ارباب لغت مانند" راغب" در" مفردات" معتقدند که انتخاب این نام برای" کافور" به خاطر پوشیده بودن میوه درختی که این ماده از آن گرفته می‌شود در میان غلافها است. بعضی نیز تعبیر" کافور" را اشاره به سفیدی فوق العاده و خنکی آن دانسته‌اند، زیرا کافور معمولی نیز از نظر" خنکی" و" سفیدی" ضرب المثل است. اما روی هم رفته تفسیر نخست از همه مناسبتر به نظر می‌رسد، به خصوص این که گاهی در عبارات کافور را همردیف مشک و عنبر شمرده‌اند که از بهترین بوهای خوش است. ۸ - چشمه سلسبیلبهشت، دارای چشمه‌ای به نام سلسبیل است عینا فیها تسمی سلسبیلا. از چشمه‌ای در بهشت که نامش سلسبیل است "سلسبیل" نوشیدنی بسیار لذیذی را می‌گویند که به راحتی در دهان و گلو جاری می‌شود و کاملا گوارا است، بسیاری معتقدند که از ماده" سلاسه" به معنی" روانی" گرفته شده، همانگونه که به عبارات روان و جالب نیز" سلیس" گفته می‌شود. بعضی دیگر گفته‌اند از ماده"تسلسل" گرفته شده که به معنی" حرکت پی در پی" است در نتیجه روان بودن چیزی را تداعی میکند، بنا بر این هر دو معنی به هم نزدیک است، و در هر صورت باء در آن اضافی می‌باشد. بعضی نیز معتقدند که این واژه‌ای است مرکب از دو کلمه" سال" و" سبیل" و بعضی نیز آن را مرکب از" سال" و" سبیل" می‌دانند که در صورت اول مفهومش این است" راهی به طلب" و در صورت دوم" راهی طلبید" و معنی کنایی هر دو" گوارا" است. بعضی نیز تصریح کرده‌اند که در لغت عرب کلمه" سلسبیل" وجود نداشته و این از ابداعات قرآن مجید است. ولی معنی اول از همه مشهورتر و مناسبتر است. ۹ - آب چشمهبهشت، دارای آب چشمه برای بندگان پرهیزکار است. ان المتقین فی جنت وعیون. به یقین، پرهیزگاران در باغها (ی سرسبز بهشت) و در کنار چشمه ها هستند. ان المتقین فی مقام امین• فی جنت وعیون. (ولی) پرهیزگاران در جایگاه امنی قرار دارند،• در میان باغها و چشمه‌ها ان المتقین فی جنت وعیون. به یقین ، پرهیزگاران در باغها (ی سرسبز بهشت) و در کنار چشمه‌ها هستند. ان المتقین فی ظـلـل وعیون. (در آن روز) پرهیزگاران در سایه‌های (درختان بهشتی) و در میان چشمه‌ها قرار دارند، ۱۰ - پانویس۱۱ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، بفرهنگ قرآن، ج۶، ص۵۲۳، رگرفته از مقاله «چشمه‌های بهشت» |