متشابه القرآن و مختلفه (کتاب)متشابه القرآن و مختلفه اثر ابن شهرآشوب مازندرانی دانشمند بزرگ شیعه است. این کتاب از بهترین نوشته‌ها در این‌زمینه است که کتابی جامع و کامل است. در این کتاب روشی بدیع دنبال شده است، مسائل ادبی و لغوی که با ترتیبی کاملا طبیعی و منسجم، دست‌یافتنی و زود یافت انجام گرفته است. ۱ - معرفی اجمالی مؤلفابن شهرآشوب، یکی از سرآمدان علمی عصر خویش و فرزانه‌ای درخشنده و دانشمندی پرآوازه است که تصانیف و تالیف بسیاری در رشته‌های متنوع علوم اسلامی پدید آورده است؛ و علامه‌ای خبیر و ناقدی بصیر در ابعاد مختلف دین به‌شمار می‌رود. محدث قمی درباره او می‌گوید: او فخر الشیعه، مروج الشریعه، محیی آثار در مناقب، ناقد اخبار در مثالب، بحر متلاطم زخار (دریای مواج سرشار)، کسی که هرگز هماوردی ندارد و شیخ مشایخ امامیه است. صفدی می‌گوید: او هنوز هشت ساله نبود که بیشتر قرآن را از برداشت. از هر کوی و برزن و هر دیار و شهرستان، قصد او می‌کردند؛ در علم قرآن و غریب الفاظ و نحو و ادب از همه پیشی داشت؛ از این گذشته، خوش رخسار، نیکو محاسن، شیرین سخن و نغز گفتار بود و با این اوصاف بر منبر وعظ و ارشاد می‌نشست و گروه انبوهی را به‌سوی خود جذب می‌کرد. روزی بر همین‌حال، در بغداد، خلیفه عباسی المقتفی بالله بر او گذشت و با دیدن او و شنیدن سخن او شیفته او گردید و دستور داد خلعت شاهانه به او بخشند. او صد سال زیست و پاک زیست؛ همواره در خشوع و عبادت وقت گذراند و همیشه با طهارت بود. عاقبت در شهر حلب بدرود حیات گفت؛ و مرقد او در دامنه کوه جوشن (بیرون شهر) تاکنون مزار شیفتگان اولیای الهی بوده و هست. ۲ - معرفی اجمالی کتابکتاب او در متشابهات القرآن، از بهترین نوشته‌ها در این‌زمینه است که کتای جامع، کامل، رسا، شیوا، استوار و متین است. در این کتاب روشی بدیع دنبال شده است؛ نویسنده، در آن، مباحث را از مساله توحید آغاز کرده و به ترتیب طبیعی پیش رفته است. صفات ذات و صفات فعل، صفات جمال و جلال؛ عالم ذر، قلب و روح و عقل، قضا و قدر، سعادت و شقاوت، مساله نبوت و عصمت، تاریخ انبیا، وحی و اعجاز قرآن، محکم و متشابه، مساله خلافت و تکلیف، ملک، جن و شیاطین، مساله امامت و ولایت؛ سپس اصول فقه و احکام شرایع و ادیان، مساله نسخ؛ استثناء و شرط، حقیقت و مجاز، کنایه، استعاره، تمثیل و دیگر مسائل ادبی و لغوی که با ترتیبی کاملا طبیعی و منسجم، دست‌یافتنی و زود یافت انجام گرفته که از ذوقی لطیف و مهارتی ظریف حکایت دارد و ابتکار و خلاقیت ذهن سرشار مولف را می‌رساند. خداوند، پاداش نیکویش دهد. ۳ - پیشینه تالیفقرآن دریای عمیقی است که هرکس گوشه‌ای از آن را دیده، غرق آن شده و محو جمال و زیبایی آن گشته است. عناوین مورد تحقیق در قرآن بسیار فراوانند و علاوه بر تفسیر و تاویل، عناوینی از قبیل: ناسخ و منسوخ، مجازهای قرآن، اسباب النزول، غریب القرآن، اعراب قرآن، لغات قرآن، فضائل قرآن، علم قرائت و تجوید و ... هم تالیفاتی را به خود اختصاص داده‌اند. یکی از موضوعات مهم قرآنی مسئله محکم و متشابه است. در این زمینه اولین کسی که دست به‌قلم برده حمزة بن حبیب زیات کوفی متوفای ۱۵۶ هجری و از اصحاب امام صادق (علیه‌السّلام) است که معروف به امام القراء می‌باشد. پس از او دیگران نیز کتبی با نام متشابه القرآن تالیف نمودند از جمله: ابوعبدالله محمد بن هارون، حسن بن حسن بن موسی نوبختی م ۳۱۰ ه- محمد بن احمد عمیدی صاحب تنقیح البلاغه م ۴۳۳ ه- صدرالمتالهین شیرازی م ۱۰۵۰ ه، و ... ۴ - آثارابن شهر آشوب که در موضوعات مختلف تالیفات گرانبهایی دارد، در علوم قرآنی نیز سه کتاب ارزشمند به یادگار گذاشته که عبارتند از: ۱- الاسباب و النزول ۲- متشابه القرآن و مختلفه (کتاب حاضر) ۳- المناقب، که در آن آیات فراوانی را در فضائل اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) بیان نموده است. ۵ - عناوین کتابکتاب متشابه القرآن در دو جلد تالیف شده است. جلد اول این کتاب شامل: ۱- بحث‌های توحید و اصول دین و صفات الهی ۲- خلقت آسمان و زمین و دیگر موجودات ۳- سعادت و شقاوت و قضا و قدر ۴- نبوت و قصص انبیاء (علیهم‌السّلام) ۵- بحث‌های متفرقه به‌عنوان مفردات جلد دوم کتاب نیز شامل بحث‌هایی است از جمله: ۱- آیات قرآن پیرامون پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ۲- فضائل اهل‌بیت پیامبر (علیهم‌السّلام) ۳- موضوعات متفرقه مانند توبه، قیامت و... ۴- آیات اصول فقه و فقه ۵- ناسخ و منسوخ ۶- نوادر. ۶ - روش بحثابن شهر آشوب مازندرانی در این کتاب بحث‌ها را چینش موضوعی داده و از تفسیر ترتیبی قرآن اجتناب کرده، علت آن هم روشن است زیرا دسترسی به مطلب موردنظر و بحث دلخواه به سادگی امکان پذیر است. در این کتاب تمام قرآن تفسیر نشده، بلکه فقط آیات متشابه و آیاتی که مورد اختلاف علما یا مفسرین قرار گرفته‌اند تبیین شده‌اند؛ لذا دسترسی به‌مطلب دلخواه در این نوع تفسیر گزینشی مشکل است. با ترتیب موضوعی و قرار دادن هر دسته آیات در یک عنوان، اولا تمام آیات مربوط به یک موضوع به سهولت بررسی می‌گردد و ثانیا از تکرار بسیاری از آیات در جاهای مختلف کتاب پرهیز می‌شود و لازم نیست در هر کجا به موضوع خاصی رسید تمام آیات سابق و لاحق را در آن موضوع تکرار کند. ۷ - چاپعلامه بغداد، سیدهبةالدین شهرستانی، مقدمه‌ای عالمانه بر این کتاب نوشته است که تقریظی افتخارآمیز به‌شمار می‌آید. این کتاب به‌کوشش انتشارات بیدار به زیور طبع آراسته گردیده است. کار تحقیق و تصحیح و مقابله کتاب و استخراج آیات در این چاپ برعهده حجة الاسلام حسن مصطفوی بوده و در ابتدای کتاب نیز علامه شهرستانی مقدمه‌ای بر آن نوشته و بحث‌هایی پیرامون محکم و متشابه و حکمت وجود متشابه در قرآن آورده که بسیار زیبا و خواندنی است. در پایان کتاب فهرست مطالب آمده و پس از آن فهرست آیات بحث شده در کتاب، به ترتیب سوره‌های قرآن ذکر شده است. ۸ - پانویس۹ - منبعمعرفت، محمدهادی، تفسیر و مفسران، ج۲، ص۵۴۹-۵۵۰. نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. رده‌های این صفحه : تفاسیر ادبی | تفاسیر لغوی | تفسیرهای شیعه قرن 6 (قمری) | تفسیرهای قرآن (عربی) | کتاب شناسی تفسیر | کتب تفسیری
|