صلوات بر پیامبرصلوات در عرف شرع عبارت است از درود فرستادن بر رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و اهل بیت او علیهم السّلام یا دیگر مقربان درگاه الهی است. ۱ - کاربرد فقهیاز آن به مناسبت در باب طهارت و صلات سخن گفته‌اند. ۲ - فضیلت صلواتصلوات بر محمد و آل محمد علیهم السّلام مستحب مؤکد است و روایات فراوانی در فضیلت و پاداش آن وارد شده استاز جمله: در روایتی از محمد بن مسلم، از امام باقر یا امام صادق علیهما السّلام آمده است: «در مقام سنجش اعمال (در قیامت) عملی سنگین‌تر از صلوات بر محمد و آل محمد (علیهم‌السّلام ) نمی‌باشد. اعمال فرد در کفه ترازو گذاشته می‌شود و کم می‌آید و چون صلوات بر آن افزوده می‌شود، موجب رجحان و سنگینی آن می‌گردد» در روایتی دیگر از امام صادق علیه السّلام آمده است: «دعا همچنان در پس حجاب می‌ماند و بالا نمی‌رود تا آنگاه که بر محمد و آل محمد (علیهم‌السّلام) صلوات فرستاده شود» ۳ - صلوات کاملدر صلوات بر پیامبر صلّی اللّه علیه و آله، خاندان آن حضرت نیز داخل می‌باشند؛ از این رو، صلوات بر پیامبر صلّی اللّه علیه و آله باید با صلوات بر خاندان آن حضرت توأم باشد و صلوات بدون آن، ابتر و ناقص است ۴ - کیفیت صلواتدر صلوات، کیفیت خاصی معتبر نیست و با هر جمله‌ای که بر آن دلالت داشته باشد تحقق می‌یابد، مانند «اللّهم صلِّ علی محمدٍ و آل محمدٍ»، «اللّهم صلِّ علی محمدٍ و آله»، «صلّی اللّه علیه و آله»، «صلوات اللّه علیهم». جایگزین کردن «اهل بیته» و «عترته» به جای «آل محمد» نیز جایز است. افضل در کیفیت صلوات، صلواتی است که در روایات آمده و به گونه‌های مختلف وارد شده است، مانند «صلوات اللّه و صلوات ملائکتِهِ و انبیائِهِ و رُسُلِهِ و جمیع خلقهِ علی محمدٍ و آل محمدٍ و السّلام علیه و علیهم و رحمةُ اللّه‌ِ و بَرَکاتُهُ» و «اللّهم صلِّ علی محمدٍ و آل محمدٍ کما صلیّتَ علی ابراهیم و آل ابراهیم و بارِک علی محمدٍ و آل محمدٍ کما بارَکتَ علی ابراهیم و آل ابراهیم إنَّک حمیدٌ مجیدٌ» ۵ - صلوات هنگام نام بردن پیامبرقول مشهور صلوات فرستادن هنگام ذکر نام رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله مستحب است، حتی در حال نماز و هنگام قرائت. برخی آن را واجب دانسته‌اند. [۷]
کنز العرفان، ج۱، ص۱۳۳.
آیا استحباب یا وجوب صلوات اختصاص به ذکر نام عَلَم آن حضرت، مانند محمد و احمد دارد یا شامل القاب، کنیه و ضمیری که به اسم آن گرامی برمی‌گردد نیز می‌شود؟ برخی به عدم تفاوت میان اسم، لقب، کنیه و ضمیر در حکم یاد شده تصریح کرده‌اند برخی گفته‌اند: کنیه و القاب مشهور و رایج، مانند ابوالقاسم، رسول، رسول اللّه و نبی به اسم عَلَم آن حضرت ملحق‌اند؛ لیکن القاب و کنیه‌هایی که این گونه نیستند، مانند خیر الخلق و نیز ضمیر، چنین حکمی ندارند، هرچند در آنها نیز احتیاط پسندیده است با تکرار نام پیامبر صلّی اللّه علیه و آله صلوات نیز تکرار می‌شود؛ لیکن از برخی قائلان به وجوب نقل شده که یک بار صلوات نیز کفایت می‌کند، مگر در صورتی که پس از صلوات دوباره نام آن حضرت برده شود. از برخی دیگر کفایت یک بار صلوات در یک مجلس نقل شده است. با ذکر یا شنیدن نام پیامبر صلّی اللّه علیه و آله صلوات فوری فرستاده می‌شود؛ از این رو، بنابر قول به وجوب، نباید بین آن دو فاصله طولانی بیفتد؛ چنان که بنابر قول به استحباب، جهت درک فضیلت و امتثال امر استحبابی نیز فاصله نینداختن لازم است. هنگام نوشتن نام آن حضرت نیز، نوشتن صلوات مستحب است. [۱۶]
مستند العروة (الصلاة)، ج۴، ص۴۳۳.
چنانچه نمازگزار در تشهد نام پیامبر صلّی اللّه علیه و آله را بشنود، آیا ذکر صلوات تشهّد از صلوات یاد شده کفایت می‌کند یا نه؟ مسئله اختلافی است. [۱۸]
مستند العروة (الصلاة)، ج۴، ص۴۳۲.
۶ - صلوات بر معصومانصلوات فرستادن هنگام ذکر انبیا و ائمّه علیهم السّلام استحباب دارد. مستحب است هنگام صلوات بر انبیا، ابتدا بر پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه و آله صلوات فرستاده شود و سپس بر آنان، مگر در صلوات بر حضرت ابراهیم علیه السّلام که نام آن حضرت مقدم داشته می‌شود. ۷ - صلوات در تشهّدبه قول مشهور که بر آن ادعای اجماع نیز شده، صلوات بر پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و اهل بیت آن حضرت در تشهّد نماز واجب است و در صورت ترک از روی سهو و متذکر نشدن پیش از رکوع، بنابر قول مشهور قضای آن بعد از نماز واجب است؛ اما اگر قبل از رکوع متذکر شود، بر می‌گردد و آن را جبران می‌کند. ۸ - صلوات در نماز میّتبنابر قول مشهور میان متأخران، صلوات بر پیامبر اعظم صلّی اللّه علیه و آله و خاندان آن حضرت، پس از تکبیر دوم نماز میّت واجب است. ۹ - صلوات در خطبهحمد و ستایش خداوند و صلوات بر پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و اهل بیت آن حضرت از اجزای خطبه به شمار می‌رود که خواندن آن در مواردی همچون نماز جمعه واجب و در مواردی، مانند عقد نکاح مستحب است. ۱۰ - دیگر مواردبسیار صلوات فرستادن [۲۷]
هدایة الامة، ج۳، ص۱۴۳.
بویژه پیش، پس و میانه دعا در رکوع و سجود در طواف و سعی عصر پنج شنبه، شب و روز جمعه و نیز هنگامی که نام خدا برده می‌شود مستحب است؛ چنان که صلوات فرستادن هنگام داخل شدن به مسجد و خروج از آن [۳۵]
وسائل الشیعة، ج۷، ص۲۴۶.
در هر مجلسیبر عطسه کننده حتی در حال نماز و نیز بر شنونده عطسه همچنین هنگام فراموشی و نیز صد بار در فاصله بین نافله و نماز صبح مستحب است. از تعقیبات نماز صبح و ظهر، گفتن این ذکر است: «اللّهم صلِّ علی محمدٍ و آل محمدٍ و عَجِّل فَرَجَهُم». [۴۱]
مصباح المتهجد، ص۳۶۸.
در قنوت نماز هر ذکر و دعایی مجزی است. فرستادن یک بار صلوات نیز کفایت می‌کند.۱۱ - پانویس۱۲ - منبعفرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، زیر نظر آیت‌الله محمود هاشمی شاهرودی، ج۵، برگرفته از مقاله «صلوات بر پیامبر». |