رحلة الهولندی الدکتور لیونهارت راوولف (کتاب)کتاب «رحله الهولندی الدکتور لیونهارت راوولف»، برگردان عربی سفرنامه دکتر راولف از متن انگلیسی آن است. انگیزه دکتر راولف از نگارش این اثر، که در واقع همان هدف وی از انجام این سفر می‌باشد، معرفی و بیان فوائد طبی و غذایی گیاهانی است که در کشورهای عربی می‌روید. [۱]
رحلة الهولندي الدكتور ليونهارت راوولف، تعريب سليم احمد خالد، ص۶.
۱ - ساختار کتابنگارش این اثر از ۱۵۷۳ م. آغاز و تا سال ۱۵۷۵ م. ادامه می‌یابد. از نقطه نظر جغرافیایی این کتاب دارای اهمیت فراوان است؛ زیرا ما را با وضعیت عمومی شهرهای اسلامی در دوران حکومت عثمانی‌ها آشنا می‌سازد. همچنین اطلاعات ارزشمندی درباره اوضاع اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی آن مناطق در اختیار ما قرار می‌دهد. کتاب حاضر؛ مشتمل بر شانزده فصل و یک بخش الحاقی است، که توسط مترجم به کتاب افزوده شده است. ۲ - گزارش محتوا۱. فصل اول به معرفی شهر طرابلس و زمین‌های حاصلخیز آن و نیز رونق تجارت در آن و همچنین حمام‌ها و بناهای عظیم موجود در آن اختصاص یافته است. در این فصل مولف به تفصیل درباره حمام‌ها و گرمخانه‌های موجود در این شهر و نیز کسانی که در این گونه اماکن به کار مشغولند، سخن می‌گوید و از علامتی که حمام‌های زنانه از مردانه توسط آن بازشناخته می‌شود، یاد می‌کند. ۲. در فصل دوم، به معرفی مردان و زنان ترک که در طبقات بالای اجتماعی قرار دارند و از ایشان با عنوان لواء یا پاشا نام برده می‌شود و نیز رفتار، عادات و انواع پوشیدنی‌هایی که مورد استفاده قرار می‌دهند، پرداخته شده است. ۳. فصل سوم، به گزارش سفر مولف از طرابلس به حلب ، که به گفته مولف در آن زمان بزرگترین شهر تجاری سوریه به شمار می‌رفته، و نیز معرفی شهر دمشق اختصاص یافته است. ۴. فصل چهارم کتاب، به معرفی شهر حلب، که در گذشته از آن با عنوان نیریا یاد می‌شده، اختصاص یافته و در این فصل از موقعیت حلب، رستنی‌های آن و نیز معرفی ساختمان‌های برافراشته در آن و نیز میوه‌های آن از قبیل انجیر ، توت سفید ، لیمو ، پرتقال ، انار و... سخن به میان آمده است. ۵. فصل پنجم، به معرفی مناصب عالیای که «پاشاها»، یکی از طبقات مهم اجتماعی در حلب که در رتبه بعد از سلطان قرار دارند، در اختیار دارند، اختصاص یافته است. به گفته مولف، پاشاها علیرغم موقعیت اجتماعی که دارا هستند و نیز گستره وسیع اختیاراتی که دارند، تحت فرمان سلطان قرار دارند و نمی‌توانند چیزی از مایملک خود را برای ورثه خود بعد از مرگشان قرار دهند. ۶. فصل ششم، به معرفی معاملات تجاری که در حلب از رونق برخوردار است و نیز معرفی انواع خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها و... در این شهر اختصاص یافته است. ۷. فصل هفتم، به گزارش ترک حلب به سمت شهر «بیر»، که در کنار رود فرات قرار گرفته، و از آن جا از طریق نهر فرات به سوی شهر بابل قدیم اختصاص یافته است. در این فصل مولف به بیان موقعیت جغرافیایی شهر بیر، که شهری کوچک و غیر محصور است، می‌پردازد. ۸. در فصل هشتم، به معرفی مسیری که با کشتی آن را تا شهر «رقه» طی کرده است، می‌پردازد. در این فصل مولف به حادثه‌ای که برای یکی از کشتی‌هایی که طی مسیر غرق شده، کمکی که مولف و همراهان وی به سرنشینان کشتی مذکور کرده‌اند و دیگر وقایع و خطراتی که برای آنها پیش آمده سخن می‌گوید. ۹. فصل نهم، به معرفی شهر رقه، موقعیت جغرافیایی این شهر، گیاهانی که در این شهر می‌رویند و... می‌پردازد. ۱۰. در فصل دهم، به معرفی شهر « دیر الزور »، موقعیت جغرافیایی این شهر، ویژگی‌های ساکنان آن و نیز حاصلخیزی خاک آن پرداخته شده است. ۱۱. فصل یازدهم، به معرفی شهر «عنه» و موقعیت جغرافیایی آن اختصاص یافته است. مولف در این فصل از زیبایی این شهر به علت وجود انواع درختان میوه؛ نظیر زیتون ، لیمو، پرتقال، لیمو ترش و درختان خرما در آن یاد می‌کند و یادآور می‌شود که طی سفر خود به شهری به زیبایی این شهر برنخورده است. مولف می‌نویسد که نهر فرات این شهر را به دو بخش؛ بلکه به دو شهر تقسیم می‌کند که یکی کوچک، ولی دارای حصار و سور قوی و مستکم می‌باشد و دیگری بزرگ و وسیع که از سور و حصار چندان مستحکمی برخوردار نیست. ۱۲. در فصل دوازدهم، مولف به معرفی مسیری که از طریق آن از شهر «عنه» به بابل قدیم رفته، پرداخته است. مترجم کتاب یادآور می‌شود که راولف یکی از جهانگردان اروپایی است که شهر « فلوجه » را با شهر بابل قدیم اشتباه گرفته است. در این فصل مولف از غیرت برخی مسلمانان نسبت به دین خود به نیکی یاد می‌کند. ۱۳. در فصل سیزدهم، به معرفی بابل قدیم، یا همان فلوجه، موقعیت جغرافیایی آن و نیز چگونگی ماندگاری آن تا زمان مولف اشاره شده است. ۱۴. فصل چهاردهم، به معرفی شهر بغداد ، موقعیت جغرافیایی آن، گیاهان عجیب و غریب آن و نیز راه‌های ارتباطی قدیم موجود در آن اختصاص یافته است. در این فصل مولف از برخورد خود با گروهی از ایرانیان که به قصد مکه از بغداد می‌گذشتند یاد می‌کند و برخی ویژگی‌های آنان را ذکر می‌کند. در این فصل همچنین مولف از کثرت افراد مریض و نابینا که در خیابان‌های بغداد تردد می‌کرده‌اند، یاد می‌کند. ۱۵. در فصل پانزدهم، به معرفی مسیر بازگشت مولف از بغداد از طریق شهر «اور»، در اطراف فارس و نیز اقلیم کرد به سمت کرکوک و اربیل می‌پردازد و از شهرهایی که از آنها عبور کرده و نیز موقعیت جغرافیایی هر یک، سخن می‌گوید. ۱۶. فصل شانزدهم، هم به معرفی مسیری که مولف طی عبور از عراق از آن گذر کرده و شهرهایی که بدان‌ها وارد شده و نیز کیفیت عبور وی از نهر فرات و رسیدنش به شهر حلب اختصاص یافته است. ۱۷. در پایان کتاب یک بخش الحاقی وجود دارد که مترجم طی آن، نام گیاهانی را که مولف طی سفر خود از آنها نام برده، یادآور می‌شود. ۳ - وضعیت کتابکتاب توسط آقای دکتر سلیم احمد خالد به زبان عربی برگردانده شده است. نسخه حاضر در برنامه دارای پاورقی‌هایی به قلم مترجم و نیز فهرست مطالب می‌باشد. ۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). |