حنظلة بن ربیع صیفیحَنظَلَة بن رَبیع بن صَیْفی اُسَیِّدی، کنیه‌اش ابو رِبْعی، معروف به حنظله کاتب، از صحابه پیامبر اکرم صلوات الله علیه است. فهرست مندرجات۲ - ولادت حنظله ۳ - شرف خانوادگی حنظله ۴ - کتابت حنظله ۵ - منشأ شهرت به حنظله کاتب ۶ - حنظله در زمان پیامبر ۷ - حنظله در زمان ابوبکر ۸ - شرکت در جنگ جمل و صفّین ۹ - نشانه‌های هواداری از عثمان ۹.۱ - سرودن شعر در سوگ عثمان ۹.۲ - ترک کوفه به جهت توهین دیگران به عثمان ۹.۳ - حمایت از معاویه در جنگ صفّین ۱۰ - وفات حنظله ۱۱ - نقل حدیث نفاق، از حنظله ۱۲ - افراد ناقل حدیث از حنظله ۱۳ - منابع جهت مطالعه ۱۴ - پانویس ۱۵ - منبع ۱ - اصالت حنظلهوی از نوادگان اُسَیّد بن عمرو بود. اسیّد از بنو شُرَیْف و از بزرگان بنی تمیم به شمار می‌رفت. ۲ - ولادت حنظلهدرباره تاریخ ولادت وی اطلاعی نیست. ۳ - شرف خانوادگی حنظلهبه نظر می‌رسد در خانواده‌ای اهل دانش، رشد کرده باشد؛ عموی او، اکثم بن صیفی، حکیم مشهور عرب بود. [۲]
ابن‌حِبّان، کتاب الثقات ج۳، ص۹۲.
۴ - کتابت حنظلهحنظله از معدود کسانی بود که می‌توانست بنویسد. [۴]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب ج۵، ص۶.
۵ - منشأ شهرت به حنظله کاتبالف) ابن سعد درباره سبب شهرت وی به کاتب، به نقل از محمد بن عمر واقدی، گفته است که حنظلة بن ربیع، نامه‌ای برای پیامبر صلوات الله علیه، کتابت کرد و پس از آن به این نام شهرت یافت. ب) در منابع متأخرتر فقط گفته شده است که وی جزو کسانی بود که برای پیامبر صلوات الله علیه، کتابت می‌کرد. [۶]
ابن‌حِبّان، کتاب الثقات ج۳، ص۹۲.
ج) ابوبکر احمد بن عبداللّه برقی (متوفی ح ۲۷۰) درباره منشأ شهرت او به کاتب، گفته که او جزو نویسندگان وحی بوده است ، اما در صحت این گفته تردید وجود دارد. احتمالا گفته ابن سعد در توضیح سبب شهرت او به کاتب، دقیق‌ترین توضیح است. د) ابن عبد ربّه [۹]
ابن‌عبدربّه، العقدالفرید ج۴، ص۱۴۷ـ ۱۴۸.
نیز گفته است که حنظلة بن ربیع، در نبود دیگر نویسندگان پیامبر صلوات الله علیه، کار کتابت را بر عهده داشت.
ه) ابن ابی الحدید اشاره کرده که نظر سیره نگاران درباره کاتبان پیامبر صلوات الله علیه، آن است که عده‌ای فقط وحی را کتابت می‌کردند و برخی دیگر، مکاتبات سیاسی، نیازهای شخصی پیامبر و فهرست صدقات جمع آوری شده را می‌نوشتند، که حنظلة بن ربیع از افراد اخیر بوده است. ۶ - حنظله در زمان پیامبراز حوادث زمان پیامبر صلوات الله علیه، که نام حنظله در آن‌ها ذکر شده، مأموریت وی درباره صلح یا عدم صلح اهل طائف با مسلمانان است. ۷ - حنظله در زمان ابوبکر۱) حنظله در زمان ابوبکر، به همراه خالد بن ولید، در فتوحات شرکت جست. ۲) وی در جنگ قادسیه، علاوه بر آنکه فرمانده بخشی از سپاه مسلمانان بود [۱۳]
محمدبن جریر طبری، تاریخ الطبری (تاریخ الامم والملوک) ج۳، ص۵۶۰.
، شاهد صلح نامه میان مسلمانان و برخی از مردمان اهل حیره نیز بود.
۳) پیش از جنگ، وی از کسانی بود که به دربار یزدگرد رفت و او را به اسلام فراخواند. [۱۵]
ابن‌عبدربّه، العقدالفرید ج۴، ص۱۴۸.
۴) پس از جنگ قادسیه و توجه مسلمانان به مناطق شام، وی به همراه خالد به دمشق رفت و سپس، به فرمان وی، راهی مدینه شد تا خمس غنایم را به ابوبکر تحویل دهد. ۸ - شرکت در جنگ جمل و صفّیناو از مخالفان حضرت علی علیه السلام در جنگ جمل و جنگ صفّین بود. [۱۷]
نصربن مزاحم، وقعة صفّین، ص۹۷.
[۱۸]
ابن‌عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب ج۱، ص۳۷۹.
۹ - نشانه‌های هواداری از عثماناز برخی مطالب نقل شده درباره وی، استنباط می‌شود که از هواداران عثمان بوده است. ۹.۱ - سرودن شعر در سوگ عثمانوی در سوگ عثمان اشعاری سرود و با تجلیل از عثمان، قاتلان وی را فراموش کنندگان وصایای پیامبر صلوات الله علیه، معرفی کرد و گفت با کسی که پس از عثمان عهده دار امور مسلمانان گردد، بیعت نمی‌کند. ۹.۲ - ترک کوفه به جهت توهین دیگران به عثمانحنظله، به سبب آنچه توهین به عثمان تلقی می‌کرد، کوفه را به قصد قَرْقیسیا ترک کرد [۲۰]
ابراهیم بن محمد ثقفی، الغارات ج۲، ص۵۵۳.
، و این، دلیلی بر گرایش او به عثمان است.
۹.۳ - حمایت از معاویه در جنگ صفّینحنظله قبل از جنگ صفین، با گروهی نزد حضرت علی علیه السلام رفت تا ایشان را از جنگ بازدارد. یاران امام علیه السلام بر این باور بودند که وی با معاویه مکاتبات پنهانی دارد؛ از این‌رو، حضرت درباره موضع او از وی سؤال کردند و او با اظهار بی‌طرفی، خشم بزرگان قبیله خود را، که طرفدار حضرت بودند، برانگیخت. وی با اشاره به این‌که از همه، نسبت به امور، آگاه‌تر است، مهلت خواست و به منزلش رفت و سپس شبانه به سوی معاویه گریخت، اما در جنگ شرکت نکرد. ۱۰ - وفات حنظلهسال مرگ او مشخص نیست. ابن حبّان [۲۳]
ابن‌حِبّان، کتاب الثقات ج۳، ص۹۲ .
از درگذشت او در ایام خلافت معاویه سخن گفته و صفدی [۲۴]
خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات ج۱۳، ص۲۰۹.
نوشته است که وی در سال ۵۰ درگذشت.
۱۱ - نقل حدیث نفاق، از حنظلهدر مجامع حدیثی، چند روایت از او هست که متضمن مفاهیم اخلاقی و فقهی است. در این میان، حدیث «نفاقِ» او معروف است و حتی از او با نام «صاحب حدیث النفاق» یاد شده است. [۲۵]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب ج۵، ص۶.
حنظله در این خبر خود را منافق خوانده و در معنای آن گفته است هنگامی که نزد پیامبر هستیم و آن حضرت از بهشت و دوزخ سخن می‌گوید، به یاد آخرت می‌افتیم، اما چون نزد همسر و فرزندان خود می‌رویم، از یاد خدا غافل می‌شویم
۱۲ - افراد ناقل حدیث از حنظلهکسانی از او حدیث نقل کرده‌اند، از جمله ابو عثمان نَهْدی، حسن بصری و قَتاده. [۲۸]
یوسف‌بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب‌الکمال فی اسماء الرجال ج۷، ص۴۳۹.
۱۳ - منابع جهت مطالعه• ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۵ـ۱۳۸۷/ ۱۹۶۵ـ۱۹۶۷، چاپ افست بیروت. • ابن حِبّان، کتاب الثقات، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳، چاپ افست بیروت. • ابن سعد، طبقات الکبری، چاپ احسان عباس، بیروت. • ابن عبد البرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲. • ابن عبدربّه، العقد الفرید، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۱/ ۱۹۸۸ـ۱۹۹۰. • ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ـ۲۰۰۱. • ابراهیم بن محمد ثقفی، الغارات، چاپ جلالالدین محدث ارموی، تهران ۱۳۵۵ش. • عبد الکریم بن محمد سمعانی، الانساب، حیدرآباد دکن ۱۹۶۳. • خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، چاپ شکری فیصل، ویسبادن ۱۴۰۱/۱۹۸۱. • محمد بن جریر طبری، تاریخ الطبری (تاریخ الامم والملوک)، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت ۱۳۸۲ـ۱۳۸۷/ ۱۹۶۲ـ۱۹۶۷. • یوسف بن عبد الرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲. • نصر بن مزاحم، وقعة صفّین، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۳۸۲، چاپ افست قم ۱۴۰۴. ۱۴ - پانویس
۱۵ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، مقاله حنظله بن ربیع، ص۶۶۰۶. رده‌های این صفحه : اصحاب پیامبر | رجال
|