یوسف بن موسی جمالملطیجمال مَلَطی، یوسف بن موسی، فقیه و قاضی حنفی قرن‌هشتم است. ۱ - تولد جمال ملطیوی در ۷۲۵ یا ۷۲۶ [۱]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضَّوء اللامع لاهل القرن التاسع، ج۱۰، ص۳۳۵، بیروت: دارمکتبة الحیاة،) بی‌تا (.
[۲]
محمدراغب طباخ، اعلام النبلاء بتاریخ حلب الشّهباء، ج۵، ص۱۳۳، چاپ محمد کمال، حلب۱۴۰۸ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۸ـ ۱۹۸۹.
در مَلَطیه، ناحیه‌ای در آسیای صغیر، زاده شد. [۳]
ابن‌حجر عسقلانی، ج۱، ص۱۱۵، پانویس۹، ذیل‌الدرر الکامنة، چاپ عدنان درویش، قاهره ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
به نوشته مورخان، اصل او از خَرْتَبِرْت، شهری در دیارْبَکر، [۴]
یاقوت‌حموی، معجم البلدان، ذیل «خَرتَبِرت».
بود. [۵]
ابن‌عماد، شذرات الذهب فی اخبار مذهب، ج۷.
[۶]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضَّوء اللامع لاهل القرن التاسع، ج۱۰، ص۳۳۵، بیروت: دارمکتبة الحیاة،) بی‌تا (.
)
۲ - تحصیلات جمال ملطیملطی در حلب به تحصیل علوم اسلامی پرداخت. [۷]
ابن‌عماد، شذرات الذهب فی اخبار مذهب، ج۷.
[۸]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضَّوء اللامع لاهل القرن التاسع، ج۱۰، ص۳۳۵، بیروت: دارمکتبة الحیاة،) بی‌تا (.
[۹]
محمدراغب طباخ، اعلام النبلاء بتاریخ حلب الشّهباء، ج۵، ص۱۳۳، چاپ‌محمد کمال، حلب۱۴۰۸ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۸ـ ۱۹۸۹.
به گزارش ابن حجر عسقلانی [۱۰]
ابن‌حجر عسقلانی، ذیل الدرر الکامنة، ج۱، ص۱۱۶، چاپ عدنان درویش، قاهره ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
، وی با سفر به شام از علمای آنجا بهره برد و سرانجام رهسپار مصر شد و مدتی طولانی در مدرسه‌صَرْغَتْمَشیه، که امیرسیف‌الدین صرغتمش در ۷۵۷ آن را در قاهره تأسیس کرده بود، [۱۱]
محمدراغب طباخ، اعلام النبلاء بتاریخ حلب الشّهباء، ج۵، ص۱۳۳، چاپ‌محمد کمال، حلب۱۴۰۸ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۸ـ ۱۹۸۹.
[۱۲]
محمدعبدالرحیم غنیمه، تاریخ دانشگاههای بزرگ اسلامی، ج۱، ص۱۴۴، ترجمه نوراللّه کسائی، تهران۱۳۶۴ ش.
نزد قوام‌الدین‌اتقانی، فقیه حنفی (متوفی۷۵۸)، فقه آموخت و در آن مدرسه معید شد. [۱۳]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضَّوء اللامع لاهل القرن التاسع، ج۱۰، ص۳۳۵، بیروت: دارمکتبة الحیاة،) بی‌تا (.
[۱۴]
محمدراغب طباخ، اعلام النبلاء بتاریخ حلب الشّهباء، ج۵، ص۱۳۳، چاپ‌محمد کمال، حلب۱۴۰۸ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۸ـ ۱۹۸۹.
پس از فوت قوام، وی در درس ارشدالدین سرائی حنفی (متوفی۷۷۵) حضور یافت. همچنین‌علوم گوناگون را نزد علاء ترکمانی (متوفی۷۵۰) و ابن‌هشام (عالم‌نحوی، متوفی) و مُغْلَطای بن قَلیج (متوفی۷۶۲) و عزالدین‌ابن جماعة (متوفی۷۶۷) فراگرفت. [۱۵]
محمدراغب طباخ، اعلام النبلاء بتاریخ حلب الشّهباء، ج۵، ص۱۳۳، چاپ‌محمد کمال، حلب۱۴۰۸ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۸ـ ۱۹۸۹.
[۱۶]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضَّوء اللامع لاهل القرن التاسع، ج۱۰، ص۳۳۵، بیروت: دارمکتبة الحیاة،) بی‌تا (.
۳ - تدریس و افتاملطی سپس به‌حلب بازگشت و به تدریس و افتا پرداخت و از عالمان برجسته حنفی و رئیس حنفیان آنجا گردید. ابن تغری بِردی، حاکم حلب، وی را به تدریس در مدرسه خود گماشت. [۱۷]
محمدراغب طباخ، اعلام النبلاء بتاریخ حلب الشّهباء، ج۵، ص۱۳۴، چاپ‌محمد کمال، حلب۱۴۰۸ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۸ـ ۱۹۸۹.
[۱۸]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضَّوء اللامع لاهل القرن التاسع، ج۱۰، ص۳۳۵، بیروت: دارمکتبة الحیاة،) بی‌تا (.
۴ - نام جمال ملطی در روایاتبدرالدین محمود عینی (متوفی۸۵۵) از ملطی در زمره مشایخ خود نام برده است. [۱۹]
ابن‌تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ج۱۶، ص۸ـ۹، قاهره.
[۲۰]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضَّوء اللامع لاهل القرن التاسع، ج۱۰، ص۳۳۶، بیروت: دارمکتبة الحیاة،) بی‌تا (.
۵ - قضاوت جمال ملطیجمال ملطی، پس از حدود سی سال‌اقامت در حلب، در سال۸۰۰ به دعوت ملک ظاهر بَرقوق، سلطان مصر، به مصر رفت و جانشین شمس‌الدین طرابلسی (متوفی۷۹۹)، قاضی القضات حنفیان، شد. [۲۱]
ابن‌تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ج۱۲، ص۱۵۷، قاهره.
وی پس از مرگ محمود بن عبداللّه معروف به گلستانی در ۸۰۱، در کنار قضاوت به تدریس در صرغتمشیه پرداخت. [۲۲]
ابن‌حجر عسقلانی، ج۱، ص۱۱۶، ذیل الدرر الکامنة، چاپ عدنان درویش، قاهره ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
[۲۳]
ابن‌عماد، شذرات الذهب فی اخبار مذهب، ج۷.
۵.۱ - قضاوت‌هاو سلوک نابه جای ملطیشرح حال نویسان روش قضاوت و احکام قضایی ملطی را در دوران کوتاه مسئولیتش، غیرمنتظره و ناخوشایند وصف کرده‌اند. [۲۴]
ابن‌حجر عسقلانی، ذیل‌الدرر الکامنة، ج۱، ص۱۱۶، چاپ عدنان درویش، قاهره ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
[۲۵]
محمدراغب طباخ، اعلام النبلاء بتاریخ حلب الشّهباء، ج۵، ص۱۳۳، چاپ‌محمد کمال، حلب۱۴۰۸ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۸ـ ۱۹۸۹.
همچنین شیوه سلوک او را با مردم نکوهیده‌اند. [۲۶]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضَّوء اللامع لاهل القرن التاسع، ج۱۰، ص۳۳۶، بیروت: دارمکتبة الحیاة،) بی‌تا (.
[۲۷]
محمدراغب طباخ، اعلام النبلاء بتاریخ حلب الشّهباء، ج۵، ص۱۳۳، چاپ‌محمد کمال، حلب۱۴۰۸ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۸ـ ۱۹۸۹.
به علاوه، برخی آرای فقهی نادر و خلاف مشهور، مانند جواز استعمال حشیش، از او نقل شده است. [۲۸]
ابن‌حجر عسقلانی، ذیل الدرر الکامنة، ج۱، ص۱۱۶، چاپ عدنان درویش، قاهره ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
[۲۹]
محمدراغب طباخ، اعلام النبلاء بتاریخ حلب الشّهباء، ج۵، ص۱۳۳، چاپ‌محمد کمال، حلب۱۴۰۸ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۸ـ ۱۹۸۹.
۶ - ثروت اندوزی ملطیگفتهاند که ملطی در گردآوری مال حریص بود و ثروت فراوانی به دست آورد. [۳۰]
ابن‌عماد، شذرات الذهب فی اخبار مذهب، ج۷.
[۳۱]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضَّوء اللامع لاهل القرن التاسع، ج۱۰، ص۳۳۶، بیروت: دارمکتبة الحیاة،) بی‌تا (.
۷ - کسب علم ملطیوی در کسب علم بسیار کوشا و با استعداد بود. درباره حضور ذهن و توان علمی‌اش گفته‌اند که هر روز، بدون نیاز به مطالعه، بیش‌از پنجاه فتوا صادر می‌کرد. [۳۲]
ابن‌حجر عسقلانی، ذیل الدرر الکامنة، ج۱، ص۱۱۶، چاپ عدنان درویش، قاهره ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
[۳۳]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضَّوء اللامع لاهل القرن التاسع، ج۱۰، ص۳۳۶، بیروت: دارمکتبة الحیاة،) بی‌تا (.
[۳۴]
محمدراغب طباخ، اعلام النبلاء بتاریخ حلب الشّهباء، ج۵، ص۱۳۳، چاپ‌محمد کمال، حلب۱۴۰۸ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۸ـ ۱۹۸۹.
۸ - وفات ملطیملطی در ربیع‌الا´خر ۸۰۳ در قاهره درگذشت. [۳۵]
ابن‌حجر عسقلانی، ذیل الدرر الکامنة، ج۱، ص۱۱۶، چاپ عدنان درویش، قاهره ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
[۳۶]
بسام عبدالوهاب جابی، معجم الاعلام: معجم تراجم لاشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، ج۲، ص۹۷۱، لیماسول، قبرس ۱۴۰۷ /۱۹۸۷.
[۳۷]
محمدراغب طباخ، اعلام النبلاء بتاریخ حلب الشّهباء، ج۵، ص۱۳۵، چاپ‌محمد کمال، حلب۱۴۰۸ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۸ـ ۱۹۸۹.
۹ - آثار ملطیاثر مشهور او، کتاب المُعْتَصَر من المختصر، در فقه حنفی است [۳۸]
محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضَّوء اللامع لاهل القرن التاسع، ج۱۰، ص۳۳۶، بیروت: دارمکتبة الحیاة،) بی‌تا (.
که با عنوان کاملِ المعتصر من المختصر من مشکل الآثار للطحاوی پس از ۱۳۲۰ در ۴۷۵ صفحه در حیدرآباد دکن چاپ شد.
در واقع، این‌کتاب خلاصه المختصر قاضی ابوالولید ابن‌رشد قرطبی (متوفی۵۲۰)، فقیه مالکی، است‌که‌خود تلخیصی انتقادی از کتاب مُشکل الآثار ابوجعفر طَحاوی (متوفی۳۲۱)، فقیه مشهور حنفی، است. جمال ملطی، ضمن تلخیص کتاب المختصر، به انتقادهای ابن رشد از طحاوی پاسخ گفته و از آرای‌حنفیان دفاع کرده است. [۳۹]
محمدراغب طباخ، اعلام النبلاء بتاریخ حلب الشّهباء، ج۵، ص۱۳۴، چاپ‌محمد کمال، حلب۱۴۰۸ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۸ـ ۱۹۸۹.
[۴۰]
احمد بن محمد طحاوی، شرح معانی الا´ثار، ج۱، مقدمه‌نجار، ص۵۳، چاپ محمد زهری نجار و محمد سید جاد الحق، بیروت۱۴۱۴/ ۱۹۹۴.
۱۰ - فهرست منابع(۱) ابن‌تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، قاهره. (۲) ابن‌حجر عسقلانی، ذیل الدرر الکامنة، چاپ عدنان درویش، قاهره ۱۴۱۲/۱۹۹۲. (۳) ابن‌عماد، شذرات الذهب فی اخبار مذهب. (۴) بسام عبدالوهاب جابی، معجم الاعلام: معجم تراجم لاشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، لیماسول، قبرس ۱۴۰۷ /۱۹۸۷. (۵) محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الضَّوء اللامع لاهل القرن التاسع، بیروت: دارمکتبة الحیاة،) بی‌تا (. (۶) عبدالرحمان بن ابی‌بکر سیوطی، حسن المحاضرة فی تاریخ مصر و القاهرة، چاپ‌محمد ابوالفضل ابراهیم،) قاهره (۱۳۸۷. (۷) محمدراغب طباخ، اعلام النبلاء بتاریخ حلب الشّهباء، چاپ‌محمد کمال، حلب۱۴۰۸ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۸ـ ۱۹۸۹. (۸) احمد بن محمد طحاوی، شرح معانی الا´ثار، چاپ محمد زهری نجار و محمد سیدجاد الحق، بیروت۱۴۱۴/ ۱۹۹۴. (۹) محمدعبدالرحیم غنیمه، تاریخ دانشگاههای بزرگ اسلامی، ترجمه نوراللّه کسائی، تهران۱۳۶۴ ش. (۱۰) احمد بن علی مقریزی، کتاب المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط و الا´ثار، المعروف بالخطط المقریزیة، بولاق۱۲۷۰، چاپ افست قاهره) بی‌تا). (۱۱) یاقوت‌حموی، معجم البلدان. ۱۱ - پانویس
۱۲ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جمال ملطی»، شماره۴۸۳۸. |