زمان تقریبی مطالعه: 20 دقیقه
 

تغییر تقویم در عصر پهلوی




تقویم یکی از شیوه‌های اندازه‌گیری زمان است که در طول تاریخ مورد استفاده بشر بوده است.
[۱] ملک زاده، رحیم، گاهشماری، ص۴۲، تهران، دانشگاه پیام نور، ۱۳۸۵، چاپ دوم.
معیار اندازه‌گیری شبانه روز نیز اصولا بر اساس گردش زمین به دور خورشید (شمسی) یا گردش ماه به دور زمین (قمری) است.
[۲] ملک زاده، رحیم، گاهشماری، ص۶۲.



۱ - انواع تقویم


تقویم‌های محلی، منطقه‌ای و جهانی انواع تقویم‌هایی است که از زمان باستان در میان ملل مختلف رایج بوده است. امروزه تقویم میلادی که مبدا آن میلاد حضرت عیسی (علیه‌السّلام) است به عنوان یک تقویم جهانی، تقویم هجری قمری با مبدا هجرت حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از مکه به مدینه به عنوان تقویم جهان اسلام و تقویم هجری شمسی که مبدا آن نیز همچون قمری بر اساس هجرت پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تنظیم شده است در مناطقی همچون ایران به عنوان تقویم رسمی مورد استفاده است.
[۳] رستمی، فرهاد، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، ج۳، ص۱۶۷ـ۱۶۹، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۸۴، چاپ دوم.
تقویم هجری قمری و شمسی (معتضدی و جلالی) که پس از ورود اسلام به ایران تا پایان قاجار همواره مورد استفاده قرار بود، در زمان پهلوی دو بار دستخوش تغییر و ممنوعیت استفاده قرار گرفت که بازتاب‌ها و پیامدهای گوناگونی در جامعه به همراه داشت.


۲ - تغییر تقویم توسط رضاشاه


رضاشاه از زمان کودتای ۱۲۹۹ش که با همکاری سید ضیاء و صحنه‌گردانی دولتمردان انگلیسی صورت گرفت،
[۴] وزارت اطلاعات، رجال عصر پهلوی، سید ضیاء الدین طباطبایی به روایت اسناد ساواک، ص۱۹_ ۲۲، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی، ۱۳۸۱.
با تصویب مجلس شورای ملی (در ۹ آبان ۱۳۰۴ش مبنی بر خلع احمد شاه قاجار از سلطنت) توانست سلسله پهلوی را با حمایت انگلیس تشکیل دهد.
[۵] مدنی، سید جلال الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج۱، ص۹۹_ ۱۰۰، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۶۱.
رضاشاه پس از رسیدن به سلطنت برخلاف قبل، رویه ضد مذهبی و غرب‌گرایانه خود را به ظهور رساند که اوج آن را پس از سفر وی به ترکیه (۱۲ خرداد تا ۲۰ تیر ۱۳۱۳ش) و مشاهده اقدامات غرب‌گرایانه آتاتورک می‌توان مشاهده نمود.
[۶] موتی، مصطفی، ایران در عصر پهلوی، ج۱، ص۲۹۶، لندن، پکا، ۱۳۶۹، چاپ دوم.
تاسیس دانشگاه به سبک غربی، تغییر لباس (اعم از کشف حجاب زنان، تغییر لباس و کلاه مردان و روحانیون).
[۷] مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، ج۶، ص۲۲۴_ ۲۲۵، تهران، علمی، ۱۳۷۴، چاپ چهارم.
[۸] مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، ج۶، ص۲۸۷-۲۷۹.
.. و ممنوعیت استفاده از تقویم هجری قمری از جمله این موارد بود. دولت طی بخشنامه‌ای اعلام کرد: «نظر به این که تاریخ رسمی کشور برای ماه‌های شمسی تنظیم شده و موافق مصوب فروردین ۱۳۱۴ش تمام دوائر دولتی مکلف به اجرای آن هستند، بنابراین لازم است که از تاریخ وصول این متحدالمآل در کلیه اسناد معاملات رسمی و نوشتجات تاریخ شمسی را قید و از ذکر تاریخ قمری مطلقا خودداری نمایند.
[۹] مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، ج۶، ص۳۲۴.
»
تاریخ شمسی هر چند مبدا آن باز هم هجرت حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بود و پیش از آن در برهه‌هایی از تاریخ مورد استفاده قرار گرفته بود،
[۱۰] رستمی، فرهاد، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، ج۳، ص۱۶۹.
اما رضاشاه ظاهرا در یک گام به جلو و به تبعیت از آتاتورک که تاریخ هجری قمری را به میلادی تغییر داد، توانست تاریخ هجری قمری را که وجه مشترک مسلمانان بود را به هجری شمسی که در بین آنان ناشناخته بود تغییر دهد.
[۱۱] مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، ج۶، ص۲۷۸.

مکی به نقل از عباس مسعودی می‌نویسد: «... اگر جنگ دوم جهانی پیش نیامده بود، شاید رضاشاه مانند ترکیه، تقویم رسمی هجری را تبدیل می‌کرد و روز تعطیل را از جمعه به یکشنبه تغییر می‌داد... و به طوری که گفته بود تغییرات دیگری از این قبیل می‌خواست بدهد که به واسطه قیام عمومی از کشور خارج گردید.
[۱۲] مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، ج۶، ص۱۷۳_ ۱۷۴.
»


۳ - تغییر تقویم هجری به شاهنشاهی


دوران سلطنت محمدرضا شاه پهلوی که حدود ۳۷ سال به طول انجامید (از ۳ شهریور ۱۳۲۰ تا بهمن ۱۳۵۷ش) را به لحاظ قدرت سیاسی در کشور می‌توان به چند دوره تقسیم کرد. دوره اول از زمان روی کار آمدن وی از ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۲ش که قدرتی نداشت. دوره دوم که با سقوط مصدق آغاز شد و شاه توانست با تاسیس ساواک و سرکوب مخالفان قدرت سیاسی خود را مستحکم نشان دهد. دوره سوم نیز که از سال‌های نخستین دهه ۵۰ آغاز می‌شود، به دلیل شرایط اقتصادی به وجود آمده قدرت خود را در برابر مخالفان و نیز در منطقه بسیار قدرتمند می‌دید. وی دلارهایی که به دلیل بالا رفتن قیمت نفت به کشور سرازیر شد را به جای صرف در امور زیربنایی کشور به واردات کالا و امور روبنایی اختصاص داد و مشکلاتی همچون گسترش شهرنشینی را به وجود آورد. وی با خرید تسلیحات خارجی عنوان ژاندارم منطقه را نیز به خود اختصاص داد. با این حال بخش اعظم درآمدهای نفتی و ثروت ملی کشور به خاندان سلطنتی و اموری چون برگزاری جشن‌های ۲۵۰۰ ساله پهلوی که هزینه‌های گزافی به همراه داشت اختصاص یافت.
[۱۳] منصوری، جواد، سیر تکوینی انقلاب اسلامی، ص۲۳۶_ ۲۳۷، تهران، وزارت امور خارجه، مرکز چاپ و انتشارات، ۱۳۷۹، چاپ سوم.
[۱۴] نجفی، موسی و موسی فقیه حقانی، تاریخ تحولات سیاسی ایران: بررسی مؤلفه‌های دین ـ حاکمیت ـ مدنیت و تکوین دولت ـ ملت در گستره هویت ملی ایران، ص۵۱۱ـ ۵۱۳، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۸۱.
جزیره ثبات و بهشت سرمایه‌داران خارجی خواندن ایران توسط کارشناسان و مستشاران خارجی باعث شد وی تصور نماید کاملا بر اوضاع مسلط بوده و هیچ خطری نظام سلطنتی او را تهدید نمی‌کند.
[۱۵] منصوری، جواد، سیر تکوینی انقلاب اسلامی، ص۲۳۷.
محمدرضا شاه در حالی که فساد اخلاقی، مالی و سیاسی خاندان پهلوی بر کشور سایه افکنده بود تصمیم به تشکیل نظام تک حزبی در کشور گرفت.
[۱۶] هوشنگ مهدوی، عبدالرضا، انقلاب ایران به روایت رادیو بی بی سی، ص۲۲۴، تهران، طرح نو، ۱۳۷۲.
بدین ترتیب رژیم توانست طی چند ماه با اجبار مردم بیش از بیست میلیون نفر عضوگیری کند.
[۱۷] منصوری، جواد، سیر تکوینی انقلاب اسلامی، ص۲۹۴_ ۲۹۵.
شاه طی مراسم افتتاح مجلس دوره بیست و چهارم در شهریور ۱۳۵۴ش که تمامی اعضای آن عضو حزب رستاخیز بودند با این عبارت که فرهنگ ایرانی را از عوامل بیگانه‌ای که در این فرهنگ راه یافته نجات دهید، برنامه اسلام‌زدایی خود را با قاطعیت آغاز نمود.
[۱۸] مدنی، سید جلال الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج۱، ص۳۰۸_ ۳۰۹.



۳.۱ - روند اجرای تغییر تقویم


تصویب تغییر تاریخ هجری به تاریخ شاهنشاهی از جمله مصوبات مجلسین شورای ملی و سنا بود که پیشنهاد نخستین آن با عنوان "نوشتن فلسفه انقلاب شاه و ملت" به رهبران حزب رستاخیز از سوی شاه و دفتر وی آغاز شد. این طرح با پیش نویس طرح گروه آموزگار که ریاست حزب رستاخیز را بر عهده داشت و از جمله مفاد آن تغییر تاریخ کشور بود ادامه یافت.
[۱۹] بهنود، مسعود، از سید ضیا تا بختیار، ص۶۶۵، دولت‌های ایران از سوم اسفند ۱۲۹۹ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، ۱۳۶۹، چاپ دوم.
شجاع‌الدین شفا معاون فرهنگی و مطبوعاتی دربار شاهنشاهی موظف به پیگیری شد و پس از تشکیل جلسه‌ای در تاریخ ۲۰/۹/۱۳۵۴ضمن غیر ملی و غیر اسلامی دانستن هجری شمسی، بکارگیری تاریخی ملی و کاملا ایرانی که منظور همان تاریخ شاهنشاهی بود، لازم دانسته شد. در این جلسه سه پیشنهاد جهت آغاز تاریخ شاهنشاهی ارائه شد. شجاع سال فتح بابل به دست کوروش کبیر، هدایتی وزیر مشاور و معاون اجرایی نخست وزیر، سال جلوس کوروش به سلطنت ایران و بهروز معاون سازمان برنامه و رئیس دفتر انفرماتیک نیز سال فرضی تولد کوروش را پیشنهاد کردند که هر کدام محاسن و معایبی را نیز در برداشت.
[۲۰] رستمی، فرهاد، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، ج۳، ص۱۶۷ـ ۱۷۱.
سرانجام با موافقت شاه سال جلوس کوروش که مصادف با به سلطنت رسیدن وی در شهریور ۱۳۲۰ نیز می‌شد به عنوان مبدا تاریخ شاهنشاهی پذیرفته شد و مقرر گردید بدون تغییر روز و ماه با افزایش عدد ۱۱۸۰ به سال شمسی، تاریخ شاهنشاهی به دست آمده، محاسبات انجام گیرد. بدین ترتیب آغاز سلطنت محمدرضا پهلوی در سال ۱۳۲۰ش به عنوان دو هزار و پانصدمین سال سلطنت کوروش در نظر گرفته شد و تعداد سنوات سلطنت وی نیز بدان اضافه می‌گشت. یعنی سال ۱۳۵۴ شمسی، سال ۲۵۳۴ شاهنشاهی (خورشیدی و جمشیدی) خوانده می‌شد.
[۲۱] رستمی، فرهاد، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، ج۳، ص۱۷۱.
[۲۲] رستمی، فرهاد، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، ج۳، ص۱۷۵.
[۲۳] رستمی، فرهاد، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، ج۳، ص۱۸۴.
از آنجا که شاه اعلام رسمی این پیشنهاد را خطری برای سلطنت خود می‌دید، به صورت نمادین این پیشنهاد از سوی شورای عالی برگزارکننده بزرگداشت ملی پنجاهمین سال شاهنشاهی پهلوی به شاه پیشنهاد شد و پس از موافقت ظاهری شاه، جهت رسمیت بخشیدن به این تاریخ آن را به مجلسین شورا جهت تصویت در ۲۴ اسفند، مصادف با زادروز رضاشاه، ارائه کردند.
[۲۴] رستمی، فرهاد، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، ج۳، ص۱۸۳_ ۱۸۱.
[۲۵] رستمی، فرهاد، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، ج۳، ص۱۸۸.
پس از آن با تشکیل جلسه مشترک مجلس شورای ملی و سنا تغییر مبدا تاریخ رسمی کشور به شاهنشاهی تصویب شد و تمامی سازمان‌ها ملزم به استفاده از تاریخ جدید گشتند.
[۲۶] بهنود، مسعود، از سید ضیا تا بختیار، ص۶۶۵.
[۲۷] منصوری، جواد، سیر تکوینی انقلاب اسلامی، ص۲۹۴_ ۲۹۵.
از آنجا که این طرح در اواخر سال به تصویب رسیده بود مقرر شد به علت چاپ تقویم‌های سال جدید از آغاز سال نو در مکاتبات دولتی و سازمان‌های ملی تاریخ شاهنشاهی مورد استفاده قرار گیرد و از سال بعد (۱۳۵۶ش) در کلیه تقویم‌ها و مکاتبات، تاریخ شاهنشاهی رعایت شود.
[۲۸] رستمی، فرهاد، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، ج۳، ص۱۷۵.

جهت اجرای این طرح برنامه‌هایی نیز تدارک دیده شده بود. شروع بحث از سوی مراجع علمی همچون انجمن تاریخ‌دانان؛ توجیه افکار عمومی مردم ایران (برجسته کردن سال قمری به عنوان تقویم مذهبی و بی‌اعتبار ساختن سال شمسی)، منطقه (ناشناخته بودن تقویم شمسی به لحاظ اسلامی) و جهان (تقویت فرهنگ ایرانی و تاکید بر هویت ایرانی)؛ توجیه مردم از طریق رسانه‌های گروهی به صورت متناوب؛ معرفی تقویم شاهنشاهی به عنوان شکل تکامل‌یافته نیت رضاشاه در لزوم داشتن یک تقویم علمی و ملی؛
[۲۹] رستمی، فرهاد، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، ج۳، ص۱۷۹-۱۸۲.
اعزام جوانان دیپلمه جهت تدریس تاریخ شاهنشاهی به روستائیان و مردم نقاط دورافتاده از جمله این موارد بود.
[۳۰] بهنود، مسعود، از سید ضیا تا بختیار، ص۶۶۶.



۳.۲ - بازتاب‌های تغییر تقویم


تاریخ شاهنشاهی از آغاز سال ۱۳۵۴ش در حالی به کار گرفته شد که چهار سال قبل، این تاریخ در قالب دو هزار و پانصدمین سال شاهنشاهی جشن گرفته شده بود و اکنون با تغییر یافتن محاسبات به سی سال قبل یعنی ۱۳۲۰ش عقب رفته بود.
[۳۱] بهنود، مسعود، از سید ضیا تا بختیار، ص۶۶۶.
[۳۲] منصوری، جواد، سیر تکوینی انقلاب اسلامی، ص۲۹۵.
از سوی دیگر شخص شاهنشاه تا مدت‌ها در تطبیق تاریخ شمسی با شاهنشاهی دچار مشکل بود و به جای آن از تاریخ میلادی استفاده می‌کرد.
[۳۳] مازندی، یوسف، ایران ابرقدرت قرن، ص۵۵۹، به کوشش هوشنگ مهدوی، تهران، البرز، ۱۳۷۳.
[۳۴] معتضد، خسرو، هویدا: سیاستمدار پیپ، عصا، گل ارکیده، ج۲، ص۸۹۲، تهران، زرین، ۱۳۷۸، چاپ دوم.
این اقدام بازتاب‌های متفاوتی در جامعه به همراه داشت.


۳.۳ - موافقان طرح


صرف نظر از افراد وابسته به رژیم پهلوی و طراحان آن، که بکارگیری تاریخ شاهنشاهی را احیای فرهنگ و هویت ایرانی و معرفی قدمت تمدن کهنسال شاهنشاهی به غربی‌ها می‌دانستند،
[۳۵] مازندی، یوسف، ایران ابرقدرت قرن، ص۵۶۱.
[۳۶] پهلوی، محمدرضا، پاسخ به تاریخ، ص۲۲۴، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران، ناشر، ۱۳۷۱، چاپ ششم.
گروهی از ملی‌گراهای ایرانی که سعی در احیای پیشینه ایرانی داشتند و مظاهر اسلام و به تعبیر آنها اعراب در ایران را نشانه تحقیر ایران و ایرانی می‌دانستند نیز با این طرح موافق بودند.
[۳۷] موسوی تبریزی، حسین، خاطرات آیت‌الله سید حسین موسوی تبریزی، ص۳۲۹_ ۳۳۰، تهران، عروج، ۱۳۸۴، دفتر اول.



۳.۴ - مخالفان طرح


این افراد را به چند دسته می‌توان تقسیم نمود. گروه‌های مذهبی، علما و مراجع موضع‌گیری‌های مختلفی از خود نشان دادند. آنان معتقد بودند برخلاف گفته‌ها که این اقدام را گامی جهت احیای فرهنگ ایرانی و هویت ایرانی و نشان‌دادن آن به جهان غرب می‌دانند، اقدامی جهت اسلام‌زدایی است، چرا که رژیم پهلوی بیشترین ضربه را از سوی گروه‌های اسلامی و مراجع تقلید دیده بود و اکنون که شاه خود را قدرتی بلامنازع می‌دید با کمک مشاوران داخلی و خارجی در صدد زدودن هر گونه آثار اسلامی بود.
[۳۸] منصوری، جواد، سیر تکوینی انقلاب اسلامی، ص۲۹۴.
[۳۹] امام خمینی، صحیفه امام، ج۳، ص۱۷۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، ۱۳۷۹ش.
[۴۰] امام خمینی، صحیفه امام، ج۳، ص۳۱۷.
[۴۱] امام خمینی، صحیفه امام، ج۴، ص.
[۴۲] امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۲، ص۲۴.
[۴۳] موسوی تبریزی، حسین، خاطرات آیت‌الله سید حسین موسوی تبریزی، ص۳۲۹.
تصور شاه این بود که با خارج ساختن پایگاه‌های معنوی اسلامی قدرت‌های مقاوم علیه رژیم سست شده و نهضتی با عنوان اسلامی به وجود نخواهد آمد.
[۴۴] مدنی، سید جلال الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج۱، ص۳۰۸_ ۳۰۹.
ممنوعیت بکارگیری تاریخ هجری شمسی و نیز قمری که مبدا آن اسلامی بود و آن را بزرگ‌ترین اهانت به اسلام، پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و مسلمین می‌دانستند،
[۴۵] فلسفی، محمدتقی، خاطرات و مبارزات حجة الاسلام فلسفی، ص۴۰۶، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۶.
[۴۶] دوانی، علی، نهضت روحانیون ایران، ج۵ و ۶، ص۴۷۶، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۷، چاپ دوم.
[۴۷] امام خمینی، صحیفه امام، ج۳، ص۳۲۴.
[۴۸] نوری همدانی، حسین، اسلام مجسم علمای بزرگ اسلام، ص۳۴۳.
مقدمه‌بودن ممنوعیت بکارگیری تاریخ هجری برای سایر اقدامات اسلام‌زدایانه همچون تغییر تعطیلی روز جمعه به عنوان تعطیل هفتگی دنیای اسلام
[۴۹] دوانی، علی، نهضت روحانیون ایران، ج۵_ ۶، ص۴۷۵.
از جمله دیگر دلایل این گروه برای مخالفت بود. خطر تغییر تقویم توسط بسیاری از روحانیون و گویندگان مذهبی به اطلاع مردم رسید که بسیاری از آنان دستگیر یا ممنوع‌المنبر شدند.
[۵۰] دوانی، علی، نهضت روحانیون ایران، ج۵_ ۶، ص۴۷۵.
برخی از مراجع نیز ضمن عدم رضایت از این امر سکوت اختیار کردند.
[۵۱] موسوی تبریزی، حسین، خاطرات آیت‌الله سید حسین موسوی تبریزی، ص۳۲۹_ ۳۳۰.
آیت‌الله شریعتمداری با ارسال نامه‌ای به هویدا مراتب نگرانی مراجع مذهبی را از این مساله اعلام کرد، اما هویدا با مصاحبه‌ای که به دستور شاه توسط وی صورت گرفت اعلام کرد که مردم می‌توانند از هر دو تاریخ قمری و شاهنشاهی استفاده نمایند (هر چند در عمل استفاده از تاریخ هجری هیچ اعتباری نداشت
[۵۲] دوانی، علی، نهضت روحانیون ایران، ج۵_ ۶، ص۴۷۶.
[۵۳] موسوی تبریزی، حسین، خاطرات آیت‌الله سید حسین موسوی تبریزی، ص۳۲۹_ ۳۳۰.
و بدین ترتیب توانست برخی از مخالفان را که مناسباتی سازشکارانه با رژیم داشتند را آرام سازد.
[۵۴] هنود، مسعود، از سید ضیا تا بختیار، ص۶۶۶.
[۵۵] موسوی تبریزی، حسین، خاطرات آیت‌الله سید حسین موسوی تبریزی، ص۳۲۹_ ۳۳۰.
آیت‌الله گلپایگانی از دیگر مراجعی بود که فردای همان روز تصویب ضمن ارسال تلگراف به رؤسای مجلسین شورای ملی و سنا در اعتراض به تغییر تاریخ و نیز تعطیلی درس و برگزاری سخنرانی به آگاه‌سازی مردم نسبت به خطرات اسلام‌زدایانه آن اقدام نمود.
[۵۶] دوانی، علی، نهضت روحانیون ایران، ج۵_ ۶، ص۴۷۶.
[۵۷] موسوی تبریزی، حسین، خاطرات آیت‌الله سید حسین موسوی تبریزی، ص۳۲۹_ ۳۳۰.
آیت‌الله خمینی نیز که در آن زمان در نجف به سر می‌برد، ضمن اعتراض به اقدام رژیم پهلوی این اقدام را محکوم کرده، خواستار آن شدند که از هر فرصتی در خطابه‌ها و تظاهرات، اعمال غیر اسلامی و غیر انسانی شاه تذکر داده شود.
[۵۸] امام خمینی، صحیفه امام، ج۳، ص۳۲۴.
برخی دیگر از دانشمندان همچون محیط طباطبایی نیز به لحاظ علمی آن را مورد نقد قرار دادند.
[۵۹] نوری همدانی، حسین، اسلام مجسم علمای بزرگ اسلام، ج۱، ص۳۴۳، انتشارات مهدی موعود عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف ، ۱۳۸۳، چاپ چهارم.
[۶۰] حکیمی، محمدرضا، تفسیر آفتاب، ص۱۱۶، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، بی تا.
روشنفکران و طبقه تحصیل کرده جامعه نیز گروه دیگری از مخالفان بودند که به علت عدم سابقه افتخارآمیز برای تاریخ شاهنشاهی، هیچ افتخاری برای آن قائل نبودند.
[۶۱] سولیوان، ویلیام و سر آنتونی پارسونز، خاطرات دو سفیر اسراری از سقوط شاه و نقش آمریکا و انگلیس در انقلاب ایران، ص۳۴۴، مترجم محمود طلوعی، تهران، علم، ۱۳۷۵.
[۶۲] حسینیان، روح الله، چهارده سال رقابت ایدئولوژیک شیعه در ایران (۱۳۵۶ـ ۱۳۴۳)، ص۴۱۷_ ۴۱۸، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۳.



۳.۵ - سرانجام تاریخ شاهنشاهی


بکارگیری تاریخ شاهنشاهی یک سال و نیم بیشتر به طول نیانجامید. با گسترده شدن اعتراضات مردمی نسبت به اقدامات رژیم که برخی تصمیم شاه درباره تغییر رژیم را دارای نقش مهمی در به هم خوردن نظم عمومی جامعه می‌دانند.
[۶۳] شوکراس، ویلیام، آخرین سفر شاه سرنوشت یک متحد آمریکا، ص۳۵۰، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران، البرز، ۱۳۶۹، چاپ پنجم.
شاه با تغییر مداوم دولت‌های وقت سعی در اصلاح امور داشت.
[۶۴] فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج۱، ص۵۶۹_ ۵۷۰، تهران، اطلاعات، ۱۳۷۰، چاپ سوم.
دولت مهندس جعفر شریف امامی رئیس مجلس سنا که در ۵ شهریور ۱۳۵۷ش مامور تشکیل کابینه گردید، برای جلب رضایت عمومی دست به اقدامات مختلف از جمله منحل نمودن آثار ضد اسلامی همچون تعطیلی قمارخانه‌ها، لغو نظام تک حزبی، .... و از جمله لغو تاریخ شاهنشاهی و بکارگیری مجدد تقویم هجری نمود، اما نتیجه مورد نظر را در پی نداشته، قیام مردمی سرانجام در بهمن ۱۳۵۷ش منجر به پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی در ایران گردید.
[۶۵] هوشنگ مهدوی، عبدالرضا، انقلاب ایران به روایت رادیو بی بی سی، ص۲۲۴.
[۶۶] فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج۱، ص۵۶۹.
[۶۷] سولیوان، ویلیام و سر آنتونی پارسونز، خاطرات دو سفیر اسراری از سقوط شاه و نقش آمریکا و انگلیس در انقلاب ایران، ص۳۴۴.



۴ - پانویس

 
۱. ↑ ملک زاده، رحیم، گاهشماری، ص۴۲، تهران، دانشگاه پیام نور، ۱۳۸۵، چاپ دوم.
۲. ↑ ملک زاده، رحیم، گاهشماری، ص۶۲.
۳. ↑ رستمی، فرهاد، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، ج۳، ص۱۶۷ـ۱۶۹، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۸۴، چاپ دوم.
۴. ↑ وزارت اطلاعات، رجال عصر پهلوی، سید ضیاء الدین طباطبایی به روایت اسناد ساواک، ص۱۹_ ۲۲، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی، ۱۳۸۱.
۵. ↑ مدنی، سید جلال الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج۱، ص۹۹_ ۱۰۰، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۶۱.
۶. ↑ موتی، مصطفی، ایران در عصر پهلوی، ج۱، ص۲۹۶، لندن، پکا، ۱۳۶۹، چاپ دوم.
۷. ↑ مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، ج۶، ص۲۲۴_ ۲۲۵، تهران، علمی، ۱۳۷۴، چاپ چهارم.
۸. ↑ مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، ج۶، ص۲۸۷-۲۷۹.
۹. ↑ مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، ج۶، ص۳۲۴.
۱۰. ↑ رستمی، فرهاد، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، ج۳، ص۱۶۹.
۱۱. ↑ مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، ج۶، ص۲۷۸.
۱۲. ↑ مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، ج۶، ص۱۷۳_ ۱۷۴.
۱۳. ↑ منصوری، جواد، سیر تکوینی انقلاب اسلامی، ص۲۳۶_ ۲۳۷، تهران، وزارت امور خارجه، مرکز چاپ و انتشارات، ۱۳۷۹، چاپ سوم.
۱۴. ↑ نجفی، موسی و موسی فقیه حقانی، تاریخ تحولات سیاسی ایران: بررسی مؤلفه‌های دین ـ حاکمیت ـ مدنیت و تکوین دولت ـ ملت در گستره هویت ملی ایران، ص۵۱۱ـ ۵۱۳، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۸۱.
۱۵. ↑ منصوری، جواد، سیر تکوینی انقلاب اسلامی، ص۲۳۷.
۱۶. ↑ هوشنگ مهدوی، عبدالرضا، انقلاب ایران به روایت رادیو بی بی سی، ص۲۲۴، تهران، طرح نو، ۱۳۷۲.
۱۷. ↑ منصوری، جواد، سیر تکوینی انقلاب اسلامی، ص۲۹۴_ ۲۹۵.
۱۸. ↑ مدنی، سید جلال الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج۱، ص۳۰۸_ ۳۰۹.
۱۹. ↑ بهنود، مسعود، از سید ضیا تا بختیار، ص۶۶۵، دولت‌های ایران از سوم اسفند ۱۲۹۹ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، ۱۳۶۹، چاپ دوم.
۲۰. ↑ رستمی، فرهاد، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، ج۳، ص۱۶۷ـ ۱۷۱.
۲۱. ↑ رستمی، فرهاد، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، ج۳، ص۱۷۱.
۲۲. ↑ رستمی، فرهاد، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، ج۳، ص۱۷۵.
۲۳. ↑ رستمی، فرهاد، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، ج۳، ص۱۸۴.
۲۴. ↑ رستمی، فرهاد، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، ج۳، ص۱۸۳_ ۱۸۱.
۲۵. ↑ رستمی، فرهاد، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، ج۳، ص۱۸۸.
۲۶. ↑ بهنود، مسعود، از سید ضیا تا بختیار، ص۶۶۵.
۲۷. ↑ منصوری، جواد، سیر تکوینی انقلاب اسلامی، ص۲۹۴_ ۲۹۵.
۲۸. ↑ رستمی، فرهاد، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، ج۳، ص۱۷۵.
۲۹. ↑ رستمی، فرهاد، پهلوی‌ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد)، ج۳، ص۱۷۹-۱۸۲.
۳۰. ↑ بهنود، مسعود، از سید ضیا تا بختیار، ص۶۶۶.
۳۱. ↑ بهنود، مسعود، از سید ضیا تا بختیار، ص۶۶۶.
۳۲. ↑ منصوری، جواد، سیر تکوینی انقلاب اسلامی، ص۲۹۵.
۳۳. ↑ مازندی، یوسف، ایران ابرقدرت قرن، ص۵۵۹، به کوشش هوشنگ مهدوی، تهران، البرز، ۱۳۷۳.
۳۴. ↑ معتضد، خسرو، هویدا: سیاستمدار پیپ، عصا، گل ارکیده، ج۲، ص۸۹۲، تهران، زرین، ۱۳۷۸، چاپ دوم.
۳۵. ↑ مازندی، یوسف، ایران ابرقدرت قرن، ص۵۶۱.
۳۶. ↑ پهلوی، محمدرضا، پاسخ به تاریخ، ص۲۲۴، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران، ناشر، ۱۳۷۱، چاپ ششم.
۳۷. ↑ موسوی تبریزی، حسین، خاطرات آیت‌الله سید حسین موسوی تبریزی، ص۳۲۹_ ۳۳۰، تهران، عروج، ۱۳۸۴، دفتر اول.
۳۸. ↑ منصوری، جواد، سیر تکوینی انقلاب اسلامی، ص۲۹۴.
۳۹. ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۳، ص۱۷۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، ۱۳۷۹ش.
۴۰. ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۳، ص۳۱۷.
۴۱. ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۴، ص.
۴۲. ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۲، ص۲۴.
۴۳. ↑ موسوی تبریزی، حسین، خاطرات آیت‌الله سید حسین موسوی تبریزی، ص۳۲۹.
۴۴. ↑ مدنی، سید جلال الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج۱، ص۳۰۸_ ۳۰۹.
۴۵. ↑ فلسفی، محمدتقی، خاطرات و مبارزات حجة الاسلام فلسفی، ص۴۰۶، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۶.
۴۶. ↑ دوانی، علی، نهضت روحانیون ایران، ج۵ و ۶، ص۴۷۶، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۷، چاپ دوم.
۴۷. ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۳، ص۳۲۴.
۴۸. ↑ نوری همدانی، حسین، اسلام مجسم علمای بزرگ اسلام، ص۳۴۳.
۴۹. ↑ دوانی، علی، نهضت روحانیون ایران، ج۵_ ۶، ص۴۷۵.
۵۰. ↑ دوانی، علی، نهضت روحانیون ایران، ج۵_ ۶، ص۴۷۵.
۵۱. ↑ موسوی تبریزی، حسین، خاطرات آیت‌الله سید حسین موسوی تبریزی، ص۳۲۹_ ۳۳۰.
۵۲. ↑ دوانی، علی، نهضت روحانیون ایران، ج۵_ ۶، ص۴۷۶.
۵۳. ↑ موسوی تبریزی، حسین، خاطرات آیت‌الله سید حسین موسوی تبریزی، ص۳۲۹_ ۳۳۰.
۵۴. ↑ هنود، مسعود، از سید ضیا تا بختیار، ص۶۶۶.
۵۵. ↑ موسوی تبریزی، حسین، خاطرات آیت‌الله سید حسین موسوی تبریزی، ص۳۲۹_ ۳۳۰.
۵۶. ↑ دوانی، علی، نهضت روحانیون ایران، ج۵_ ۶، ص۴۷۶.
۵۷. ↑ موسوی تبریزی، حسین، خاطرات آیت‌الله سید حسین موسوی تبریزی، ص۳۲۹_ ۳۳۰.
۵۸. ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۳، ص۳۲۴.
۵۹. ↑ نوری همدانی، حسین، اسلام مجسم علمای بزرگ اسلام، ج۱، ص۳۴۳، انتشارات مهدی موعود عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف ، ۱۳۸۳، چاپ چهارم.
۶۰. ↑ حکیمی، محمدرضا، تفسیر آفتاب، ص۱۱۶، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، بی تا.
۶۱. ↑ سولیوان، ویلیام و سر آنتونی پارسونز، خاطرات دو سفیر اسراری از سقوط شاه و نقش آمریکا و انگلیس در انقلاب ایران، ص۳۴۴، مترجم محمود طلوعی، تهران، علم، ۱۳۷۵.
۶۲. ↑ حسینیان، روح الله، چهارده سال رقابت ایدئولوژیک شیعه در ایران (۱۳۵۶ـ ۱۳۴۳)، ص۴۱۷_ ۴۱۸، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۳.
۶۳. ↑ شوکراس، ویلیام، آخرین سفر شاه سرنوشت یک متحد آمریکا، ص۳۵۰، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران، البرز، ۱۳۶۹، چاپ پنجم.
۶۴. ↑ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج۱، ص۵۶۹_ ۵۷۰، تهران، اطلاعات، ۱۳۷۰، چاپ سوم.
۶۵. ↑ هوشنگ مهدوی، عبدالرضا، انقلاب ایران به روایت رادیو بی بی سی، ص۲۲۴.
۶۶. ↑ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج۱، ص۵۶۹.
۶۷. ↑ سولیوان، ویلیام و سر آنتونی پارسونز، خاطرات دو سفیر اسراری از سقوط شاه و نقش آمریکا و انگلیس در انقلاب ایران، ص۳۴۴.


۵ - منبع

سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «تغییر تقویم در عصر پهلوی»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۰۲/۲۵.    



رده‌های این صفحه : تاریخ ایران | تقویم ها | تقویم های ایران | تقویم هجری شمسی | حکومت پهلوی | فرهنگ و اجتماع | مقالات پژوهه




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.