التذاذ جنسیالتذاذ جنسی از یکی محرمات فرد محرم در حج است که، دارای آثاری وضعی همچون بطلان حج و وجوب کفاره می باشد. ۱ - لغت شناسیواژه التذاذ از ریشه «ل ـ ذ ـ ذ» به معنای لذت بردن و مزه یافتن است. [۲]
لغت نامه، دهخدا، ج۲، ص۲۷۲۴، «التذاذ».
مقصود از التذاذ جنسی، هر گونه بهره وری جنسی است که در متون و منابع دینی با تعابیری چون استمتاع ، تمتع [۷]
اعانة الطالبین، السید البکری الدمیاطی، ج۴، ص۹۰.
و مقدمات جماع [۸]
فتح العزیز، عبدالکریم بن محمد الرافعی، ج۷، ص۴۸۰.
[۹]
مواهب الجلیل، الحطاب الرعینی، ج۴، ص۲۴۳.
بدان اشاره می‌شود.۲ - انواع التذاذ جنسیالتذاذ جنسی، خواه به گونه مشروع و خواه نامشروع، مصادیق گوناگون دارد؛ از جمله آمیزش ، بوسیدن ، نگاه کردن ، تماس شهوت آمیز، و استمناء . بهره وری جنسی از دیدگاه شرعی گاه جایز به شمار می‌رود و گاه حرام است. ۲.۱ - التذاذ مشروعنوع نخست از نظر تکلیفی بر چهار گونه است: واجب ، مستحب ، مکروه و مباح . ۲.۲ - التذاذ نامشروعنوع دوم نیز خود بر دوگونه است: ۱. التذاذی که ذاتا و در اصل حرام باشد؛ مانند کامیابی‌های جنسی بیرون از چارچوب ازدواج و مالکیت . ۲. التذاذ حرام بالعرض؛ یعنی کامیابی‌های جنسی که ذاتا حرام نیست، اما در وضعیتی خاص حرام می‌شود؛ مانند کامیابی جنسی از همسر در هنگام عادت ماهانه یا پاره‌ای کامیابی‌های جنسی در هنگام روزه ، اعتکاف ، و حالت احرام.از موارد ممنوعیت التذاذ جنسی، کامیابی برای شخص محرم، خواه زن و خواه مرد، است که تا هنگام بیرون آمدن از احرام (تحلل) ادامه دارد. به باور شماری از فقیهان ، وجه نام گذاری حج تمتع همین است که انجام دادن محرمات احرام، از جمله کامیابی جنسی، در فاصله میان اتمام عمره تا احرام بستن دیگر بار برای حج پس از گزاردن عمره، حلال می‌شود. [۱۳]
فتح العزیز، عبدالکریم بن محمد الرافعی، ج۷، ص۱۲۷.
این مقاله از میان مصادیق التذاذ جنسی به حکم تکلیفی و حکم وضعی مهم‌ترین آن‌ها جز آمیزش و استمناء در مناسک حج می‌پردازد.۳ - التذاذ در حج از نگاه آیات و روایاتبرخی آیات قرآن به حکم التذاذ جنسی در حج پرداخته‌اند. مثلا در آیه ۱۹۷ بقره از «رفث» در حج منع شده است: «فمن فرض فیهن الحج فلا رفث ولا فسوق ولا جدال فی الحج... »«و کسانی که (با بستن احرام، و شروع به مناسک حج،) حج را بر خود فرض کرده‌اند، (باید بدانند که) در حج، آمیزش جنسی با زنان ، و گناه و جدال جایی ندارد...» . به باور مشهور، مقصود از «رفث» آمیزش جنسی یا اموری دیگر است؛ اما برخی معانی دیگر نیز برای آن یاد شده است؛ از جمله سخن گفتن درباره آمیزش، معین کردن هنگام آمیزش، مقدمات آمیزش همچون شوخی، لمس و تماس جنسی، و نیز مفهومی عام که شامل همه موارد پیشین می‌گردد.در این آیه، حکمت ممنوعیت التذاذ جنسی و دیگر بهره مندی‌های مادی، ایجاد ملکه تقوا در انسان یاد شده است: «و تزودوا فان خیر الزاد التقوی و اتقون یا اولی الالباب»«و آنچه از کارهای نیک انجام دهید، خدا آن را می‌داند. و زاد و توشه تهیه کنید، که بهترین زاد و توشه، پرهیزکاری است! و از من بپرهیزید ای خردمندان!». در برخی حدیث‌ها نیز بهره وری جنسی در حال احرام ممنوع به شمار رفته است. [۲۴]
جامع احادیث الشیعه، اسماعیل معزی ملایری، ج۱۱، ص۱۶۹.
۴ - حکم التذاذ در حال احرامبر پایه مذاهب گوناگون فقهی، هرگونه التذاذ جنسی در حال احرام حرام به شمار می‌رود و موجب کفاره است. اما به باور برخی مذاهب، تنها اندکی از آن‌ها موجب فساد حج می‌شود. ۵ - مصداق‌های التذاذ جنسیمهمترین مصداق‌های التذاذ جنسی یاد شده در منابع فقهی عبارتند از: ۵.۱ - بوسیدنبه باور فقیهان شیعه و اهل سنت [۲۹]
بدائع الصنائع، علاء الدین الکاسانی، ج۲، ص۱۹۵.
به پشتوانه آیه ۱۹۷ سوره بقره «الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَّعْلُومَاتٌ ۚ فَمَن فَرَ‌ضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلَا رَ‌فَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِي الْحَجِّ ۗ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ يَعْلَمْهُ اللَّـهُ ۗ وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوَىٰ ۚ وَاتَّقُونِ يَا أُولِي الْأَلْبَابِ»«حج، در ماه‌های معینی است! و کسانی که (با بستن احرام، و شروع به مناسک حج،) حج را بر خود فرض کرده‌اند، (باید بدانند که) در حج، آمیزش جنسی با زنان، و گناه و جدال نیست! و آنچه از کارهای نیک انجام دهید، خدا آن را می‌داند. و زاد و توشه تهیه کنید، که بهترین زاد و توشه، پرهیزکاری است! و از من بپرهیزید ای خردمندان! »و احادیث ، بوسیدن شهوت آمیز بر محرم حرام است. حتی برخی فقیهان بوسیدن بدون شهوت را نیز بر او حرام شمرده‌اند.با این همه، فقیهان این کار را موجب بطلان حج ندانسته‌اند [۳۳]
المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۳۲۴.
[۳۴]
الفقه الاسلامی، وهبة الزحیلی، ج۳، ص۲۴۴.
؛ هر چند برخی فقیهان اهل سنت [۳۵]
المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۳۲۳.
[۳۷]
بدایة المجتهد، ابن رشد القرطبی، ج۱، ص۲۹۷.
از مالکیان و حنبلیان ، در صورتی که بوسه به انزال بینجامد، حج را باطل می‌شمرند. کفاره بوسیدن شهوت آمیز همسر ، خواه به انزال منجر شود یا نشود، به باور بیشتر فقیهان اهل سنت ، قربانی کردن گوسفند است. [۳۸]
المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۳۲۴، ۳۲۸.
[۳۹]
البحر الرائق، ابونجیم المصری، ج۳، ص۲۵.
[۴۰]
الفقه الاسلامی، وهبة الزحیلی، ج۳، ص۲۴۴.
به باور برخی فقیهان امامی، کفاره این کار به پشتوانه برخی روایات، قربانی کردن شتر است. اما شماری دیگربه پشتوانه حدیث‌های خاص یا اقتضای سازگاری احادیثدر فرضی که بوسه به انزال بینجامد، قربانی کردن شتر و در فرض حاصل نشدن انزال، قربانی کردن گوسفند را واجب شمرده‌اند. تفصیل میان انزال و عدم انزال، مورد نقد برخی فقیهان قرار گرفته است.به باور فقیهان امامیکفاره بوسیدن همسر بدون شهوت ،قربانی کردن گوسفند است. فقیهان اهل سنت این کار را جایز دانسته، مشمول کفاره نمی‌دانند. [۵۰]
المجموع، النووی، ج۷، ص۴۱۱.
بر پایه حدیثی از امام صادق (ع) بوسه بر بدن مادر از روی رحمت (بدون شهوت) بر احرام گزار حرام نیست.کفاره بوسیدن همسر پس از گزاردن طواف نساء در حال احرام، گوسفند است که در صورت پذیرش زن ، بر عهده او است وگرنه بر عهده شوهر است.به تصریح برخی فقیهان امامی، بوسیدن غیر همسر اگر به انزال بینجامد، مشمول کفاره شتر است.۵.۲ - تماس شهوت آمیزتماس شهوانی محرم با همسر خود یا فرد بیگانه به پشتوانه آیه ۱۹۷ سوره بقره«الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَّعْلُومَاتٌ ۚ فَمَن فَرَ‌ضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلَا رَ‌فَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِي الْحَجِّ ۗ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ يَعْلَمْهُ اللَّـهُ ۗ وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوَىٰ ۚ وَاتَّقُونِ يَا أُولِي الْأَلْبَابِ»«حج، در ماه‌های معینی است! و کسانی که (با بستن احرام، و شروع به مناسک حج،) حج را بر خود فرض کرده‌اند، (باید بدانند که) در حج، آمیزش جنسی با زنان، و گناه و جدال نیست! و آنچه از کارهای نیک انجام دهید، خدا آن را می‌داند. و زاد و توشه تهیه کنید، که بهترین زاد و توشه، پرهیزکاری است! و از من بپرهیزید ای خردمندان! »و احادیث، حرام و موجب کفاره است. [۵۸]
المجموع، النووی، ج۷، ص۴۱۰-۴۱۱.
[۵۹]
بدائع الصنائع، علاء الدین الکاسانی، ج۲، ص۱۹۵.
اما تماس با همسر یا هر فرد دیگر بدون شهوت بر احرام گزار حرام نیست و کفاره نیز ندارد، [۶۰]
المجموع، النووی، ج۷، ص۴۱۱.
حتی اگر به باور برخی فقیهاناتفاقا به انزال بینجامد. برخی فقیهان اهل سنتلمس شهوت آمیز را اگر مقدمه آمیزش شود و به انزال بینجامد، موجب بطلان حج دانسته‌اند. کفاره لمس با شهوت به باور فقیهان امامی، به پشتوانه روایات ، گوسفند است، خواه با انزال همراه باشد و خواه نباشد.به باور مشهور فقیهان اهل سنت [۶۹]
المجموع، النووی، ج۲، ص۱۹۴.
[۷۰]
المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۳۲۸.
[۷۱]
الفقه الاسلامی، وهبة الزحیلی، ج۳، ص۲۴۴-۲۴۵.
کفاره آن گوسفند است؛ هر چند برخی فقیهان در پاره‌ای موارد، به ویژه هنگامی که لمس به انزال منتهی شود، کفاره آن را کفاره آمیزش یعنی شتر دانسته‌اند. [۷۲]
المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۳۲۲.
۵.۳ - نگاه شهوت آمیزاز دیدگاه فقهی، نگاه شهوت آمیز احرام گزار به همسر خود مطلقا حرام است، حتی اگر به انزال نینجامد.اما نگاه بدون شهوت جایز به شمار می‌رود، حتی اگر به انزال بینجامد.به باور اندکی از فقیهان اهل سنت، برخی مصداق‌های نگاه ممکن است به تباهی حج بینجامد. [۷۹]
مواهب الجلیل، الحطاب الرعینی، ج۴، ص۲۴۲.
به باور فقیهان شیعه، نگاه شهوت آمیز به نامحرم بدون تحقق انزال کفاره ندارد.اما در صورتی که این کار به بیرون آمدن منی بینجامد، به پشتوانه احادیث، کفاره آن بدین گونه است: کفاره شخص توانگر، شتر؛ کفاره شخص معمولی، گاو ؛ و کفاره فقیر، گوسفند است.تشخیص توانگر یا فقیر بودن شخص محرم با عرف است.همچنین به باور فقیهان امامینگاه شهوت آمیز احرام گزار به همسر خود در صورتی کفاره دارد که به بیرون آمدن منی بینجامد و کفاره آن به پشتوانه احادیث، شتر است.به باور برخی فقیهان اهل سنت، [۸۷]
المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۳۳۰.
[۸۸]
المجموع، النووی، ج۷، ص۴۱۳.
نگاه شهوت آمیز حتی اگر با انزال همراه باشد، کفاره ندارد. برخی [۸۹]
المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۳۳۰.
[۹۰]
المجموع، النووی، ج۷، ص۴۱۳.
کفاره آن را گوسفند دانسته و شماری دیگر [۹۱]
المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۳۳۰.
[۹۲]
المجموع، النووی، ج۷، ص۴۱۳.
[۹۳]
الفقه الاسلامی، وهبة الزحیلی، ج۳، ص۲۴۵.
در صورت تکرار نگاه، شتر و در غیر این صورت گوسفند را کفاره شمرده‌اند. برخی فقیهان اهل سنت [۹۴]
المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۳۳۲.
نگاه همراه با بیرون آمدن مذی را نیز موجب کفاره گوسفند دانسته‌اند. اما به باور فقیهان امامی، در این فرض کفاره‌ای واجب نیست.شماری دیگر از فقیهان اهل سنت، تنها در صورت انزال، کفاره گوسفند را واجب می‌دانند. [۹۶]
المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۳۳۳.
[۹۷]
الفقه الاسلامی، وهبة الزحیلی، ج۳، ص۲۴۵.
۵.۴ - دیگر موارددر پاره‌ای منابع فقهی، مصداق‌هایی دیگر از التذاذ جنسی موجب تباهی حج یا وجوب کفاره قلمداد شده است. مثلا به باور برخی فقیهان اهل سنت، از جمله مالک بن انس ، اگر فکر شهوانی و تخیل آمیخته با شهوت تداوم یابد و به انزال بینجامد، حج احرام گزار را باطل می‌سازد و در صورت تحقق نیافتن انزال، کفاره شتر را واجب می‌کند. [۹۸]
مواهب الجلیل، الحطاب الرعینی، ج۴، ص۲۴۲.
[۱۰۰]
الفقه الاسلامی، وهبة الزحیلی، ج۳، ص۲۴۵.
اما بر پایه مذاهب دیگر، فقط فکر شهوانی از آن رو که تبعات آن اختیاری نیست، کفاره‌ای در بر ندارد و حتی حرام نیز نیست. [۱۰۱]
المغنی، عبدالله بن قدامه، ج۳، ص۳۳۳-۳۳۴.
[۱۰۳]
الفقه الاسلامی، وهبة الزحیلی، ج۳، ص۲۴۵.
بازی جنسی محرم با همسر نیز هر گاه به انزال بینجامد، به باور فقیهان امامیمشمول کفاره شتر و در صورت ناتوانی، گوسفند است. اما به باور آنان، شنیدن صداهای شهوت آمیز که به انزال بینجامد، وجوب کفاره را در پی ندارد، مگر آن که انزال برآمده از نگاه شهوانی باشد.۶ - فهرست منابعاحکام القرآن: ابن العربی (م. ۵۴۳ق.) ، به کوشش محمد، لبنان، دار الفکر؛ احکام القرآن: الجصاص (م. ۳۷۰ق.) ، به کوشش عبدالسلام، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق؛ اعانة الطالبین: السید البکری الدمیاطی (م. ۱۳۱۰ق.) ، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۸ق؛ الامثل: مکارم الشیرازی، قم، مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، ۱۴۲۱ق؛ البحر الرائق: ابونجیم المصری (م. ۹۷۰ق.) ، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق؛ بدایة المجتهد: ابن رشد القرطبی (م. ۵۹۵ق.) ، به کوشش العطار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق؛ بدائع الصنائع: علاء الدین الکاسانی (م. ۵۸۷ق.) ، پاکستان، المکتبة الحبیبیه، ۱۴۰۹ق؛ تاج العروس: الزبیدی (م. ۱۲۰۵ق.) ، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق؛ تحریر الاحکام الشرعیه: العلامة الحلی (م. ۷۲۶ق.) ، به کوشش بهادری، قم، مؤسسة الامام الصادق علیه السلام، ۱۴۲۰ق؛ تذکرة الفقهاء: العلامة الحلی (م. ۷۲۶ق.) ، قم، آل البیت علیهم السلام، ۱۴۱۴ق؛ تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن): القرطبی (م. ۶۷۱ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق؛ التفسیر الکبیر: الفخر الرازی (م. ۶۰۶ق.) ، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۱۳ق؛ تهذیب الاحکام: الطوسی (م. ۴۶۰ق.) ، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش؛ جامع احادیث الشیعه: اسماعیل معزی ملایری، قم، المطبعة العلمیه، ۱۳۹۹ق؛ جامع البیان: الطبری (م. ۳۱۰ق.) ، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق؛ جامع المقاصد: الکرکی (م. ۹۴۰ق.) ، قم، آل البیت علیهم السلام، ۱۴۱۱ق؛ جواهر الکلام: النجفی (م. ۱۲۶۶ق.) ، به کوشش قوچانی و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛ حاشیة الدسوقی: الدسوقی (م. ۱۲۳۰ق.) ، احیاء الکتب العربیه؛ رسائل المرتضی: السید المرتضی (م. ۴۳۶ق.) ، به کوشش حسینی و رجایی، قم، دار القرآن، ۱۴۰۵ق؛ السرائر: ابن ادریس (م. ۵۹۸ق.) ، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۱ق؛ شرائع الاسلام: المحقق الحلی (م. ۶۷۶ق.) ، به کوشش سید صادق شیرازی، تهران، استقلال، ۱۴۰۹ق؛ فتح العزیز: عبدالکریم بن محمد الرافعی (م. ۶۲۳ق.) ، دار الفکر؛ الفقه الاسلامی و ادلته: وهبة الزحیلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق؛ الکافی: الکلینی (م. ۳۲۹ق.) ، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش؛ لغت نامه: دهخدا (م. ۱۳۳۴ش.) و دیگران، مؤسسه لغت نامه و دانشگاه تهران، ۱۳۷۳ش؛ المبسوط فی فقه الامامیه: الطوسی (م. ۴۶۰ق.) ، به کوشش بهبودی، تهران، المکتبة المرتضویه؛ مجمع البیان: الطبرسی (م. ۵۴۸ق.) ، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ق؛ المجموع شرح المهذب: النووی (م. ۶۷۶ق.) ، دار الفکر؛ مختلف الشیعه: العلامة الحلی (م. ۷۲۶ق.) ، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۲ق؛ المراسم العلویه: سلار حمزة بن عبدالعزیز (م. ۴۴۸ق.) ، به کوشش حسینی، قم، المجمع العالمی لاهل البیت علیهم السلام، ۱۴۱۴ق؛ مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام: الشهید الثانی (م. ۹۶۵ق.) ، قم، معارف اسلامی، ۱۴۱۶ق؛ المعتمد فی شرح المناسک: محاضرات الخوئی (م. ۱۴۱۳ق.) ، الخلخالی، قم، مدرسة دار العلم، ۱۴۱۰ق؛ المغنی: عبدالله بن قدامه (م. ۶۲۰ق.) ، بیروت، دار الکتب العلمیه؛ المقنعه: المفید (م. ۴۱۳ق.) ، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۰ق؛ مواهب الجلیل: الحطاب الرعینی (م. ۹۵۴ق.) ، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق؛ الموسوعة الفقهیة المیسره: محمد علی الانصاری، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۱۵ق؛ وسائل الشیعه: الحر العاملی (م. ۱۱۰۴ق.) ، قم، آل البیت علیهم السلام، ۱۴۱۲ق. ۷ - پانویس۸ - منبعحوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله «التذاذ جنسی». |