ادوار زندگیزندگی انسان از پنج مرحله تشکیل شده است که در آیات و روایات اسلامی هم به مراحل آن اشاره شده است. ۱ - مراحل پنجگانه زندگیزندگی انسان از پنج مرحله تشکیل شده است که در آیات و روایات اسلامی هم به مراحل آن اشاره شده است؛ چنان‌که خداوند متعال ترسیم گویائی از وضع زندگی دنیا و مراحل مختلف، و انگیزه‌های حاکم بر هر مرحله را ارائه داده و می‌فرماید: «اعلموا انما الحیاة الدنیا لعب ولهو وزینة وتفاخر بینکم وتکاثر فی الاموال والاولاد؛ بدانید زندگی دنیا تنها بازی، و سرگرمی، و تجمل‌پرستی، و تفاخر در میان شما، و افزون‌طلبی در اموال و فرزندان است.» به این ترتیب غفلت و سرگرمی و تجمل تفاخر و تکاثر دورانهای پنجگانه عمر آدمی را تشکیل می‌دهند. ۱.۱ - دوران کودکینخست دوران کودکی است که زندگی در هاله‌ای از غفلت و بیخبری و لعب و بازی فرو می‌رود. ۱.۲ - مرحله نوجوانیسپس مرحله نوجوانی فرا می‌رسد، و سرگرمی جای بازی را می‌گیرد، و در این مرحله انسان به دنبال مسائلی است که او را به خود سرگرم سازد و از مسائل جدی دور دارد. ۱.۳ - مرحله جوانیمرحله سوم مرحله جوانی و شور و عشق و تجمل‌پرستی است. ۱.۴ - مرحله چهارم و پنجماز این مرحله که بگذرد مرحله چهارم فرا می‌رسد و احساسات کسب مقام و فخر در انسان زنده می‌شود و سرانجام به مرحله پنجم می‌رسد و در این مرحله به فکر افزایش مال و نفرات و جمع ثروت می‌افتد. ۱.۵ - تفاوت مراحلمراحل نخستین تقریبا بر حسب سنین عمر مشخص است ولی مراحل بعد در افراد کاملا متفاوت می‌باشد، و بعضی از آنها، مانند مرحله تکاثر اموال، تا پایان عمر ادامه دارد، هر چند بعضی معتقدند که هر دوره‌ای از این دوره‌های پنجگانه هشت سال از عمر انسان را می‌گیرد، و مجموعا به چهل سال بالغ می‌گردد، و هنگامی که به این سن رسید شخصیت انسان تثبیت می‌گردد. این امر نیز کاملا ممکن است که بعضی از انسانها شخصیتشان در همان مرحله اول و دوم متوقف گردد، و تا پیری در فکر بازی و سرگرمی و معرکه‌گیری باشند، و یا در دوران تجمل‌پرستی متوقف گردد، و ذکر و فکرشان تا دم مرگ فراهم کردن خانه و مرکب و لباس زینتی باشد، اینها کودکانی هستند در سن کهولت و پیرانی هستند با روحیه کودک! سپس با ذکر یک مثال آغاز و پایان زندگی دنیا را در برابر دیدگان انسانها مجسم ساخته، می‌فرماید : «کمثل غیث اعجب الکفار نباته ثم یهیج فتراه مصفرا ثم یکون حطاما؛ همانند بارانی است که از آسمان نازل می‌شود، و چنان زمین را زنده می‌کند که گیاهانشان زارعان را در شگفتی فرو می‌برد، سپس خشک می‌گردد، به گونه‌ای که آنرا زرد رنگ می‌بینی، سپس درهم شکسته و خرد و تبدیل به کاه می‌شود!.» کفار در اینجا به معنی افراد بی ایمان نیست، بلکه به معنی کشاورزان است، زیرا اصل معنی کفر به معنی پوشاندن است، و چون کشاورز بذر افشانی کرده و آنرا زیر خاک می‌پوشاند از این‌رو به او کافر می‌گویند، لذا گاهی کفر به معنی قبر نیز آمده است چون بدن میت را می‌پوشاند، و گاه به شب نیز کافر گفته می‌شود چرا که تاریکیش همه جا را می‌پوشاند. در حقیقت آیه مورد بحث همانند آیه ۲۹ سوره فتح که وقتی سخن از نمو فراوان گیاه می‌کند می‌گویند : یعجب الزراع : زارعان را به شگفتی در می‌آورد (یعنی بجای کفار زارع گفته شده). آری مراحلی را که انسان در طی هفتاد سال یا بیشتر طی می‌کند در چند ماه در گیاهان ظاهر می‌شود، و انسان می‌تواند بر لب کشتزار بنشیند و گذشت عمر، و آغاز و پایان آنرا در دیداری کوتاه بنگرد. ۲ - سه روز سختمطلب دیگری که از قرآن استفاده می‌شود این است که در سرنوشت انسان سه روز مشکل هم وجود دارد چنان که درباره حضرت یحیی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «وسلام علیه یوم ولد ویوم یموت ویوم یبعث حیا» و این تعبیر نشان می‌دهد که در تاریخ زندگی انسان و انتقال او از عالمی به عالم دیگر سه روز سخت وجود دارد، روز گام نهادن به این دنیا (یوم ولد) و روز مرگ و انتقال به جهان برزخ (یوم یموت) و روز برانگیخته شدن در جهان دیگر (و یوم یبعث حیا) و از آنجا که این سه روز انتقالی طبیعتا با بحران‌هائی روبرو است خداوند سلامت و عافیت خود را شامل حال بندگان خاصش قرار می‌دهد و آنها را در این سه مرحله طوفانی در کنف حمایت خویش می‌گیرد. هر چند این تعبیر تنها در دو مورد در قرآن مجید آمده است در موارد حضرت یحیی (علیه‌السّلام) و حضرت عیسی (علیه‌السّلام)، اما در مورد حضرت یحیی تعبیر قرآن، امتیاز خاصی دارد، چرا که گوینده این سخن خدا است در حالی که در مورد حضرت مسیح (علیه‌السّلام) گوینده، خود او است. ناگفته پیدا است کسانی که در شرائط مشابهی با این دو بزرگوار باشند مشمول این سلامت خواهند بود. جالب اینکه در روایتی از امام علی بن موسی الرضا (علیهما السلام) می‌خوانیم: ان اوحش ما یقوم علی هذا الخلق فی ثلاث مواطن : یوم یلد و یخرج من بطن امه فیری الدنیا، و یوم یموت فیعاین الاخرة و اهلها، و یوم یبعث حیا، فیری احکاما لم یرها فی دار الدنیا و قد سلم الله عزوجل علی یحیی فی هذه المواطن الثلاث و آمن روعته فقال و سلام علیه. وحشتناک‌ترین دوران زندگی انسان سه مرحله است، آن روز که متولد می‌شود و چشمش به دنیا می‌افتد، و آن روز که می‌میرد و آخرت و اهل آن را می‌بیند و آن روز که برانگیخته می‌شود و احکام و قوانینی را می‌بیند که در این جهان حکمفرما نبود، خداوند سلامت را در این سه مرحله شامل حال یحیی نمود و او را در برابر وحشت‌ها امنیت و آرامش داد و فرمود : و سلام علیه... پروردگارا در این سه موطن حساس و بحرانی سلامت را به ما مرحمت کن. ۳ - مراحل آفرینش و خلقت انسانخداوند متعال در آیه‌ای دیگر مراحل آفرینش و خلقت انسان را بیان کرده و می‌فرماید: ای مردم اگر در رستاخیز شک دارید (به این نکته توجه کنید که) ما شما را از خاک آفریدیم، سپس از نطفه، و بعد از خون بسته شده، سپس از مضغه (چیزی شبیه گوشت جویده) که بعضی دارای شکل و خلقت است و بعضی بدون شکل، هدف این است که ما برای شما روشن سازیم (که بر هر چیز قادریم) و جنین هائی را که بخواهیم تا مدت معینی در رحم مادران قرار می‌دهیم (و آنچه را بخواهیم ساقط می‌کنیم) بعد شما را به صورت طفل بیرون می‌فرستیم، سپس هدف این است که به حد رشد و بلوغ برسید، در این میان بعضی از شما می‌میرند و بعضی آن قدر عمر می‌کنند که به بدترین مرحله زندگی و پیری می‌رسند آنچنان که چیزی از علوم خود را به خاطر نخواهند داشت. نخست همه انسانها را مخاطب ساخته می‌گوید: ای مردم! اگر در رستاخیز تردید دارید به این نکته توجه کنید که ما شما را از خاک آفریدیم، سپس از نطفه، و بعد از خون بسته شد، و پس از آن از چیزی شبیه به گوشت جویده که بعضی دارای شکل و خلقت است و بعضی بدون شکل (یا ایها الناس ان کنتم فی ریب من البعث فانا خلقناکم من تراب ثم من نطفة ثم من علقة ثم من مضغة مخلقة وغیر مخلقة). همه اینها به خاطر آن است که این حقیقت را برای شما آشکار سازیم که ما بر هر کار قادر و توانا هستیم (لنبین لکم). و جنین هائی را که بخواهیم تا مدت معینی در رحم مادران قرار می‌دهیم تا دوران تکاملی خود را طی کنند، و آنچه را بخواهیم ساقط می‌کنیم و از نیمه راه از مدار خارجش می‌سازیم (ونقر فی الارحام ما نشاء الی اجل مسمی). از آن پس یک دوران انقلابی جدید آغاز می‌شود و ما شما را به صورت طفل از شکم مادر بیرون می‌فرستیم (ثم نخرجکم طفلا). به این ترتیب دوران زندگی محدود و وابسته شما در شکم مادر پایان می‌پذیرد، و قدم به محیطی وسیعتر، مملو از نور و صفا و امکانات بسیار فزونتر می‌گذارید. باز چرخهای حرکت تکاملی شما متوقف نمی‌شود، و همچنان سریع در این راه به پیشروی ادامه می‌دهید سپس هدف این است که به حد رشد و بلوغ و کمال جسم و عقل برسید (ثم لتبلغوا اشدکم). در اینجا جهل تبدیل به دانائی، و ضعف و ناتوانی تبدیل به قدرت و توانائی و وابستگی مبدل به استقلال می‌شود. ولی این چرخ باز متوقف نمی‌گردد هر چند گروهی از شما در این میان از دنیا چشم فرو می‌بندند اما گروه دیگری سیر نزولی حیات را بعد از تکامل شروع می‌کنند تا به بدترین مرحله زندگی یعنی نهایت پیری برسند (ومنکم من یتوفی ومنکم من یرد الی ارذل العمر). آری به مرحله‌ای می‌رسد که چیزی از علوم خود را به خاطر نخواهد داشت پرده‌های نسیان و فراموشی صفحه عقل و فکر او را می‌پوشاند، و در واقع حالتی شبیه حال کودکی به او دست می‌دهد! (لکیلا یعلم من بعد علم شیئا). این ضعف و ناتوانی و پژمردگی دلیل بر فرا رسیدن یک مرحله انتقالی جدید است، همانگونه که سستی پیوند میوه با درخت دلیل بر رسیدگی آن و وصول به مرحله جدائی است. این دگرگونی‌های عجیب و پی در پی که حاکی از قدرت بی‌پایان پروردگار است روشنگر این حقیقت است که همه چیز حتی احیای مردگان برای او سهل و آسان است. ۴ - عناوین مرتبطآسیبشناسی زندگی دنیا (قرآن)؛ غفلت از آخرت؛ حکم غفلت (قرآن). ۵ - پانویس
۶ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «دوره های زندگی در قرآن» تاریخ بازیابی ۱۳۹۴/۱۲/۰۶ رده‌های این صفحه : مقالات اندیشه قم
|