ابورهم غفاریابورهم غفاری، جانشین پیامبر (صلی الله علیه و اله) در مدینه در برخی غزو ه‌ها بود. ۱ - شرح حالابورهم کلثوم بن حصین بن خلاد از شاخه احیمس/ احمس قبیله بنی غفار بود. در نام پدر و اجدادش اختلاف است.وی درآغاز هجرت همراه تیره اش به مدینه رفت و مسلمان شد.پیامبر گرامی (صلی الله علیه و اله) آنان را در مدینه سکونت داد و خانه ابورهم نیز در کنار خانه‌های بنی غفار در مدینه قرار گرفت؛ هر چند او بیشتر در بیابان‌های غیقه [۱۱]
مراصد الاطلاع، صفی الدین عبدالمؤمن البغدادی، ج۲، ص۱۰۰۷.
و صفراء، محل سکونت بنی غفار، زندگی می‌کرد.به گزارش سمهودی، منازل غفاریان در سمت غرب بازار مدینه در کنار کوه سلیع [۱۶]
مراصد الاطلاع، صفی الدین عبدالمؤمن البغدادی، ج۲، ص۹۲۰.
قرار داشت.بر پایه روایتی، مسجد قبیله غفار نزدیک منزل ابورهم بود که پیامبر در آن نماز گزارده بود.او در نبرد بدر حضور نداشت؛ اما در گزارشی که جای تامل دارد، مشاهده خود را از حضور فرشتگان الهی برای یاری مسلمانان در نبرد بدر نقل کرده است. [۲۰]
المغازی، الواقدی، ج۱، ص۷۷.
او در غزوه احد به سال سوم ق. حضور یافت و آن گاه که از ناحیه گلو مجروح شد، به اعجاز پیامبر گرامی (صلی الله علیه و اله) شفا یافت. وی را منحور (زخمی شده از حلق) خواندند. [۲۲]
المغازی، الواقدی، ج۱، ص۲۴۳.
۲ - جانشین پیامبربرخی اخبار، او را در صلح حدیبیه به سال ششم ق. و نبرد خیبر به سال هفتم ق. [۲۷]
تاریخ یعقوبی، احمد بن یعقوب، ج۲، ص۷.
جانشین پیامبر در مدینه دانسته‌اند. اما گزارش‌هایی دیگر او را از اصحاب بیعت شجره در ماجرای صلح حدیبیه می‌دانند [۲۸]
المغازی، الواقدی، ج۳، ص۱۰۰۱.
و از شرکت او در جنگ خیبر خبر می‌دهند که با جانشینی او در مدینه همخوانی ندارد. این گزارش‌ها از گرسنگی شدید او در این نبرد [۳۰]
المغازی، الواقدی، ج۲، ص۶۶۰.
[۳۱]
دانشنامه سیره نبوی، ج۱، ص۳۰۴.
و نیز تعیین میزان سهم او و برادرش از غنایم جنگ حکایت دارند. [۳۳]
السنن الکبری، البیهقی، ج۶، ص۳۲۶.
همراهی او با پیامبر یا جانشینی وی در مدینه در عمرة القضاء به سال هفتم ق. نیز مورد تردید است. بر پایه گزارشی، او در این سفر شتران قربانی را حرکت می‌داد. [۳۷]
المغازی، الواقدی،، ج۲، ص۷۳۳.
بر پایه نقل وی، در این سفر، ایماء بن رحضه، رئیس بنی غفار [۳۸]
دلائل النبوه، البیهقی، ج۲، ص۲۱۲.
که بر اثر خشکسالی سرزمین خود، در منطقه ابواء چادر زده بودند، ۱۰۰ گوسفند همراه تعدادی شتر به پیامبر هدیه کرد. ایشان هدیه او را پذیرفت و گوسفندان را میان یارانش قسمت کرد. [۴۰]
المغازی، الواقدی، ج۲، ص۵۷۷.
۳ - نقش او در فتح مکهدر سال هشتم ق. پیامبر (صلی الله علیه و اله) ابورهم را همراه ایماء بن رحضه، مامور بسیج قبیله‌های بنی غفار و ضمره برای فتح مکه رد. [۴۲]
المغازی، الواقدی، ج۲، ص۷۹۹.
به نقل مشهور، وی دراین غزوه جانشین پیامبر در مدینه بود. [۴۳]
تاریخ خلیفه، خلیفة بن خیاط، ص۴۸.
او در نبرد تبوک به سال نهم ق. نیز از سوی رسول خدا (صلی الله علیه و اله) مامور فراخوانی قبیله اش شد. [۴۶]
المغازی، الواقدی، ج۳، ص۹۹۰.
پیامبر در مسیر تبوک در سخنانی با ابورهم، توقع خود را از حضور بیشتر قبایلی چون بنی غفار ابراز داشت. [۴۸]
المغازی، الواقدی، ج۳، ص۱۰۰۲.
[۴۹]
السیرة النبویه، ج۲، ص۵۲۹.
گویا در همین سفر بود که وی در حالی که خواب آلود بود، ناخواسته با نزدیک شدن شترش به پیامبر، پای پیامبر را آزرد و پیامبر با چوبدستی خود پای او را از پای خود دور کرد و روز بعد بدان سبب یک [۵۱]
المغازی، الواقدی، ج۲، ص۹۳۹.
یا چند گوسفند به وی بخشید.منابع بسیاری این رخداد را در مسیر بازگشت پیامبراکرم (صلی الله علیه و اله) از غزوه طائف به سال هشتم ق. یادکرده‌اند [۵۴]
المغازی، الواقدی، ج۳، ص۹۳۹.
؛ اما گزارش‌های جانشینی ابورهم در مدینه هنگام نبردهای فتح مکه، حنین و طائف [۵۶]
تاریخ خلیفه، خلیفة بن خیاط، ص۴۸.
پذیرش این گزارش را با مشکل روبه رو می‌کند.از زندگی ابورهم پس از پیامبر گرامی (صلی الله علیه و اله) و پایان کار و دودمان او در منابع یاد نشده است. ۴ - فهرست منابعالاستیعاب: ابن عبدالبر (م. ۴۶۳ق.) ، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق؛ اسدالغابه: ابن اثیر علی بن محمد الجزری (م. ۶۳۰ق.) ، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق؛ الاصابه: ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.) ، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق؛ امتاع الاسماع: المقریزی (م. ۸۴۵ق.) ، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق؛ انساب الاشراف: البلاذری (م. ۲۷۹ق.) ، به کوشش زکار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق؛ تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر: الذهبی (م. ۷۴۸ق.) ، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق؛ تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): الطبری (م. ۳۱۰ق.) ، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛ تاریخ خلیفه: خلیفة بن خیاط (م. ۲۴۰ق.) ، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق؛ تاریخ المدینة المنوره: ابن شبة النمیری (م. ۲۶۲ق.) ، به کوشش شلتوت، قم، دار الفکر، ۱۴۱۰ق؛ تاریخ الیعقوبی: احمد بن یعقوب (م. ۲۹۲ق.) ، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق؛ جمهرة انساب العرب: ابن حزم (م. ۴۵۶ق.) ، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق؛ دانشنامه سیره نبوی: قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۸۹ش؛ دلائل النبوه: البیهقی (م. ۴۵۸ق.) ، به کوشش عبدالمعطی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۵ق؛ الروض المعطار: محمد بن عبدالمنعم الحمیری (م. ۹۰۰ق.) ، بیروت، مکتبة لبنان، ۱۹۸۴م؛ سبل الهدی: محمد بن یوسف الصالحی (م. ۹۴۲ق.) ، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق؛ السنن الکبری: البیهقی (م. ۴۵۸ق.) ، بیروت، دار الفکر؛ الطبقات الکبری: ابن سعد (م. ۲۳۰ق.) ، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق؛ المحبر: ابن حبیب (م. ۲۴۵ق.) ، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده؛ مراصد الاطلاع: صفی الدین عبدالمؤمن البغدادی (م. ۷۳۹ق.) ، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق. ؛ معجم البلدان: یاقوت الحموی (م. ۶۲۶ق.) ، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م؛ معرفة الصحابه: ابونعیم الاصفهانی (م. ۴۳۰ق.) ، به کوشش العزازی، ریاض، دار الوطن، ۱۴۱۹ق؛ المغازی: الواقدی (م. ۲۰۷ق.) ، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق؛ المنتظم: ابن جوزی (م. ۵۹۷ق.) ، به کوشش نعیم زرزور، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق؛ وفاء الوفاء: السمهودی (م. ۹۱۱ق.) ، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه. ۵ - پانویس۶ - منبعدانشنامه حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله«ابورهم غفاری»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۰/۱/۲۶. |