ابن علیه ابوبشر اسماعیل بن ابراهیمابنعُلَیّه ابوبشر اسماعیل بن ابراهیم اسدی بصری کوفی (۱۱۰-۱۹۳ هـ)، از فقها، محدثان حنبلی‌مذهب و قاضی بغداد در قرن دوم هجری قمری بوده است. ۱ - معرفی اجمالیابوبشر اسماعیل بن ابراهیم بن شهم بن مقسم اسدی بصری کوفی، معروف به ابن‌عُلَیّه، وابسته به عبدالرحمان بن قطبه اسدی و از اهالی کوفه بود. جد او مقسم از اسرای قیقانیه ما بین خراسان و زابلستان، و پدرش ابراهیم از تاجران کوفه بود که برای تجارت به بصره رفت و آمد می‌کرد و از این طریق با عُلَیّه، دختر حسان که زنی عاقل و عالم بود، ازدواج کرد و اسماعیل در سال ۱۱۶ [۳]
ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۲۸۳.
یا ۱۱۰ هـ (سال مرگ حسن بصری) متولد شد.او اصالتاً کوفی بود، ولی در بصره و بغداد می‌زیست. اسماعیل با نام مادرش به ابن‌عُلَیّه مشهور شد، اما آن را نمی‌پسندید و دشنام می‌دانست. عُلَیّه فرزندش را مدتی به عبدالوارث سپرد تا به اخلاق وی درآید. ابن‌علیّه از فقها و محدثان حنبلی‌مذهب می‌باشد. رجال‌شناسان اهل‌سنت وی را فقیه، مفتی، باتقوا، حجت در حدیث، مورد اعتماد و از حفاظ چهارگانه شمرده‌اند. در خبری نیز متهم به شرب خمر شده است که برخی آن را مردود دانسته‌اند. در مورد کلام خدا هم، قائل به غیر مخلوق بودن قرآن بوده است. ۲ - فعالیتهاابنعلیّه زمانی متولی صدقات بصره و مدتی قاضی بغداد بود که با هشدار عبدالله بن مبارک از منصب قضاوت یا تولیت صدقات کناره‌گیری کرد. وی پس از زندگی در بصره به همراه پدر به بغداد رفت و خانه‌ای خرید و در ایام خلافت هارون الرشید (۱۷۰ـ۱۹۳ هـ) متولی امور مظالم شد و تا آخر عمر در این منصب ماند. ابن‌علیّه با محمد امین، پسر هارون (خلافت ۱۹۳-۱۹۸ هـ) هم ملاقاتی داشته است و امین عقیده او را در مورد قرآن نکوهش می‌کند. ۳ - مشایخ و راویانابنعلیّه از افرادی همچون ایوب سختیانی، عبدالعزیز بن صهیب، داود بن ابی‌هند، حمید طویل و محمد بن منکدر روایت کرده است. حماد بن زید، عبدالرحمان بن مهدی، احمد بن حنبل، بندار بن بشار، شعبة بن حجاج و ابن‌جریج از راویان ابن‌عُلَیّه می‌باشند. ۴ - آثارکتاب المناسک، کتاب الطهارة، کتاب الصلوة و تفسیر قرآن از آثار ابن‌علیّه است. ۵ - تاریخ وفات و مدفنسرانجام، اسماعیل پس از ۸۳ سال و چند ماه عمر [۲۱]
ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۲۸۳.
در روز سه شنبه ۱۳ ذی قعده سال ۱۹۳ در بغداد درگذشت. فرزندش ابراهیم بر وی نماز گزارد و روز بعد یعنی چهارشنبه و به قولی پنج یا شش روز مانده از ذی قعده در مقبره عبدالله بن مالک دفن شد.۶ - مطالعه بیشتربرای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه شود. ۷ - پانویس۸ - منبعپژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۱۷۶، برگرفته از مقاله «ابوبشر اسماعیل بن ابراهیم». رده‌های این صفحه : درگذشتگان سال 193 (قمری) | زادگان سال 110 (قمری) | زادگان سال 116 (قمری) | فقهای حنفی قرن 2 (قمری) | قاضیان بغداد | محدثان اهل‌سنت قرن 2 (قمری) | مدفونان در بغداد
|