طهارت

طهارت زدودن و پاک کردن درون و برون، از آلودگی‌ها و خبائث است. طهارت ظاهرى، مقدمه طهارت روح و دستیابى به تقوا مى گردد.

طهارت در فقه

از لحاظ فقهی طهارت، شرط صحت نماز و برخى دیگر از عبادات است و بر دو قسم مى باشد:

• ۱- طهارت از خبث و منظور از آن، پاکى لباس و بدن عبادت کننده از انواع نجاسات است و نجاسات ده چیز است؛ بول، غائط، منى، مردار، خون، سگ و خوک، کافر، شراب و فقاع.

اسباب پاک شدن از نجاسات، مطهِّرات نام دارند و عبارتند از: آب، زمین، آفتاب، استحاله، انتقال، انقلاب، اسلام، تبعیت، برطرف شدن عین نجاست، استبراء حیوان نجاست خوار، غائب شدن مسلمان و خارج شدن خون متعارف از حیوان ذبح شده. صحت نماز و طواف، مشروط به این قسم از طهارت نیز مى باشد، هر چند در حصول آن قصد قربت لازم نیست.

• ۲- طهارت از حدث -که با انجام وضو، غسل یا تیمم بدست مى آید، همچون نماز، طواف و...- شرط صحت برخى عبادات است؛ و در انجام آن قصد قربت معتبر است. این طهارت حالتى روحانى و معنوى است که به سبب وضو، غسل و تیمم حاصل مى شود.

طهارت در قرآن

مسجد در اسلام، ارزنده ترین و مناسبترین جاى عبادت است. قرآن مجید مسجد روندگان را انسان‌هاى خوش طینتى دانسته که براى تطهیر و تزکیه خویش وارد مسجد مى شوند و مورد عنایت الهى هستند: «فیهِ رِجالٌ یحِبُّونَ أَنْ یتَطَهَّرُوا وَاللَّهُ یحِبُّ الْمُطَّهِّرینَ»؛ در آن (مسجد) مردانى هستند که دوست دارند پاکیزه و طاهر باشند و خدا پاکیزگان را دوست دارد».

همچنین قرآن پس از دستورهاى لازم براى انجام غسل، وضو و تیمم مى فرماید: «ما یریدُ اللهُ لِیجْعَلَ عَلَیکمْ مِنْ حَرَجٍ وَلکنْ یریدُ لِیطَهِّرَکمْ»؛ خداوند نمى خواهد دشوارى براى شما ایجاد کند، بلکه مى خواهد شما را پاکیزه سازد.

طهارت در روایات

رسول خدا صلی الله علیه و آله درباره اهمیت طهارت و پاکیزگى چنین فرموده است: بُنِىَ الدّینُ عَلَى النَّظافَةِ وَ قالَ: مِفْتاحُ الصَّلاةِ الطَّهُورُ؛ دین بر نظافت و پاکى بنا شده و کلید قبولى نماز طهارت است.

در جاى دیگر فرمود: الطَّهُورُ شَطْرُ الْایمانِ؛ طهارت نیمى از ایمان است.

در شریعت مقدس اسلام، طهارت شرط صحت بعضى از عبادات است که بدون آن عمل باطل است و در برخى، شرط کمال است که نبود آن از ارزش عمل مى کاهد. از این رو، امام حسن علیه السلام به عنوان یک رهنمود کلى فرمود: إِنَّ مَنْ طَلَبَ الْعِبادَةَ تَزَکى لَها؛ هر کس خواهان عبادت است، خود را براى آن پاکیزه مى کند.

از نظر روایات معصومین علیهم السلام پاکیزگى لباس و بدن و طهارت که عبارت از وضو، غسل و تیمم است، رابطه مستقیم با تزکیه درونى دارد به طور مثال؛ امام کاظم علیه السلام مى فرماید: مَنْ تَوَضَّأَ لِلْمَغْرِبِ کانَ وُضُوءُهُ ذلِک کفَّارَةً لِما مَضى مِنْ ذُنُوبِه فى نَهارِهِ ما خَلَا الْکبائِرَ...؛ کسى که براى نماز مغرب وضو مى گیرد، این وضو کفاره گناهانى است که در آن روز مرتکب شده به جز گناهان کبیره.

امام صادق علیه السلام نیز مى فرماید: غُسْلُ یوْمِ الْجُمُعَةِ طَهُورٌ وَ کفَّارَةٌ لِما بَینَهُما مِنَ الذُّنُوبِ مِنَ الْجُمُعَةِ الَى الْجُمُعَةِ؛ غسل جمعه، پاک کننده و کفاره گناهان است از جمعه‌اى تا جمعه دیگر.

بنابراین؛ طهارت ظاهرى، مقدمه طهارت روح و دستیابى به تقوا مى گردد که آن نیز مایه بالا رفتن اعمال و پذیرش آن در درگاه الهى است. حضرت امیر سلام الله علیه در این باره مى فرماید: ...فَانَّ تَقْوَى اللَّهِ دَواءُ داءِ قُلُوبِکمْ... وَ طَهُورُ دَنَس انْفُسِکمْ...؛ تقواى الهى، دواى بیمارى دل و پاک کننده پلیدى جان شماست.

امام رضا علیه السلام درباره علت طهارت و وضو گرفتن فرمود: «...امر به وضو بدان سبب است که بنده، هنگام ایستادن در برابر خداى بزرگ و مناجات با او پاکیزه باشد... از پلیدى و نجاست پاک باشد، همچنین در وضو، نابودى کسالت و دورى از خواب آلودگى است و دل براى ایستادن در پیشگاه خدا تزکیه مى گردد».

رسول اکرم صلى الله علیه و آله واژه «غسل» و «طهارت» را در مورد طهارت و پاکیزگى درونى استعمال کرده، در دعا مى فرماید: اللَّهُمَّ اغْسِلْنى فیهِ مِنَ الذُّنُوبِ وَ طَهِّرْنى فیهِ مِنَ الْعُیوبِ؛ خدایا در این روز، مرا از گناهانم بشوى و از عیب‌ها پاکم کن.

آثار طهارت

طهارت شرعى (غسل، وضو و تیمم) علاوه بر این که مقدمه طهارت و پاکیزگى روحى است، خود نیز به طور مستقیم آثار ارزنده اى دارد که به بعضى از آن‌ها اشاره مى شود:

الف) طول عمر:

یکى از آثار پاکیزگى و طهارت در دنیا عمر طولانى است که چون این گونه افراد مورد محبت خدا و فرشتگان قرار دارند سزاوار چنین پاداشى هستند. رسول خدا صلی الله علیه و آله در نصایح خود به انس بن مالک فرمود: یا أَنَسُ أَکثِرْ مِنَ الطَّهُورِ یزیدُ اللَّهُ فى عُمْرِک...؛ اى انس! بسیار طاهر و پاکیزه باش خداوند عمرت را طولانى مى کند.

ب) اجر شهید:

عاقبت نیکو و خوب مردن، آرزوى هر مسلمانى است. هر بنده اى دوست دارد در هنگام مرگ، خداوند از وى راضى و خوشنود باشد و طهارت و پاکیزگى یکى از عواملى است که سبب این توفیق مى شود. رسول اکرم صلی الله علیه و آله در این باره فرمود: «إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَکونَ بِاللَّیلِ وَالنَّهارِ عَلى طَهارَةٍ فَافْعَلْ فَإِنَّک تَکونُ إِذا مِتَّ عَلى طَهارَةٍ شَهیداً...؛ اگر مى توانى در طول شبانه‌روز با وضو و طاهر باشى، این کار را بکن؛ زیرا اگر با وضو بمیرى، شهید محسوب مى شوى».

ج) کفاره گناهان:

سومین اثر طهارت و پاکیزگى، آمرزش و پاک شدن از گناهان است. این عمل چون براى رضاى خدا و جداشدن از آلودگی‌هاى ظاهرى است، خداوند آلودگی‌هاى درونى و گناهان را نیز با آن شسته و پاک مى سازد.

د) پاداش بى‌حساب:

از دیگر آثار طهارت، پاداش و ثواب فراوانى است که نصیب پاکیزگان مى گردد. این پاداش به سبب محبوبیت آنان نزد خداوند است. به عنوان مثال، امام صادق علیه السلام در مورد غسل روز عید غدیر خم فرمود: «...وَ مَنْ صَلَّى فیهِ رَکعَتَینِ یغْتَسِلُ عَنْدَ زَوالِ الشَّمْسِ... عَدَلَتْ عِنْدَاللَّهِ مِأَةَ أَلْفِ حَجَّةٍ وَ مِأَةَ أَلْفِ عُمْرَةٍ...؛ کسى که در این روز دو رکعت نماز بخواند و در وقت ظهر غسل کند،... این عمل نزد خداوند ابراست با ثواب صد هزار حج و صد هزار عمره...».

هـ) بلندى مقام:

برترى مقام و منزلت و یافتن درجه و شوکت معنوى یکى دیگر از آثار طهارت است که در دو جهان نصیب پاکیزگان مى گردد. رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «یحْشُرُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أُمَّتى یوْمَ الْقِیامَةِ بَینَ الْأُمَمِ غُرّاً مُحَجَّلینَ مِنْ آثارِ الْوُضُوءِ؛ خداوند امت مرا در قیامت در حالى محشور مى کند که بین امت‌هاى دیگر همچون نور مى درخشند و این از آثار وضو (و طهارت و پاکیزگى) آن‌هاست».

مراتب طهارت

برای طهارت چهار مرتبه زیر را برشمرده اند:

• اول: پاک ساختن بدن، از حدث و خبث و فضولات.
• دوم: پاک نمودن اعضا و جوارح، از معاصی و گناهان.
• سوم: پاک نمودن نفس، از اخلاق ذمیمه و ملکات رذیله.
• چهارم: پاک ساختن خانه دل از آنچه غیر از خدا است.

و این طهارت انبیاء و صدیقین است و طهارت در هر مرتبه نصف عمل است، که در آن مرتبه است زیرا غایت قصوای اعمال قلب آن است که: انوار جلال و عظمت پروردگار بر آن بتابد و معرفت کامل و حب و انس به خدا از برای او حاصل شود و این‌ها ممکن نمی‌شود تا غیر از خدا از آن‌جا کوچ کند زیرا خدا با غیر در یک دل جمع نمی‌شود. پس پاک ساختن دل از غیرخدا نیمه عمل دل است و نیمه دیگر، تابیدن نور حق است در آن.

امام خمینى در زمینه لزوم تطهیر درون مى فرماید: تطهیر قلوب از قذرات معنویه و کثافات خلقیه، از مهمات است که انسان باید با هر عِدّه و عُدّه اى که شده، و به هر ریاضت و مجاهده اى است به آن قیام کند و خود را از ننگ و عار آن خلاص نماید.

پانویس