تانزانیا
|
| ||||||
| اطلاعات عمومی | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| نام رسمی | جمهوری متحد تانزانیا | |||||
| جمعیت کل | ۵۶٫۳۱۳٫۴۳۸ نفر | |||||
| مساحت | ۹۴۵٬۲۰۳ کیلومتر | |||||
| حکومت | جمهوری | |||||
| واحد پول | شیلینگ تانزانیا | |||||
| پایتخت | دارلسلام • دودوما | |||||
| ادیان(درصد) | اسلام (۶۰٪) | |||||
| زبان رسمی | سواحیلی | |||||
| اسلام | ||||||
| پیشینه اسلام | دوره نخست از قرن اول تا پیش از قرن سیزدهم قمری • دوره دوم از ۱۲۹۷ تا ۱۳۴۹ق ( ۱۸۸۰ - ۱۹۳۰م) | |||||
| جمعیت مسلمانان | ۱۳،۴۵۰،۰۰۰ () | |||||
| آمار شیعیان | ||||||
| جمعیت | ۱،۳۲۲،۰۰۰ (مرکز تحقیقات pew در ۲۰۰۹) | |||||
| درصد به جمعیت کشور | ۳٪ (مجمع جهانی اهل بیت) • ۱۰٪ (مرکز تحقیقات pew) | |||||
| تاریخ تشیع | ||||||
| پیشینه | ورود شیرازی‌ها | |||||
| حکومت‌ها | امپراتوری زنج یا زنگ | |||||
| احزاب و گروههای شیعی | ||||||
| فرق | بهره • آقاخانیه • خوجه اثناعشری • شیعیان بومی | |||||
| مراکز شیعی | ||||||
| مراکز علمی | مدرسه علمیه بلال مسلم میشن • مدرسه المنتظر | |||||
| مساجد | الغدیر دارالسلام | |||||
| حسینیه‌ها | حسینیه شاه خراسان • حسینیه محفل حضرت عباس • حسینیه حضرت عالی مقام در زنگبار | |||||
| مؤسسات فرهنگی | گروه هلال طلایی • موسسه فائز حسینی • موسسه خیریه خدمات شیعیان • انجمن اثناعشری • جامعه زینبیه | |||||
| مؤسسات اجتماعی | بلال مسلم میشن • ویپاز • فدراسیون جماعات خوجه اثناعشری افریقا | |||||
| مناطق شیعه‌نشین | زنگبار • آروشا • درالسلام • دودوما | |||||
| شخصیت‌های شیعی | ||||||
| مذهبی | سید عبدالحسین مرعشی | |||||
| اجتماعی | سید اختر رضوی | |||||
جمهوری متحد تانزانیا، کشوری در شرق آفریقا است. مسلمانان بیش از نیمی از جمعیت آن را تشکیل می‌دهند و تعدادی از شیعیان خوجه اثناعشری نیز در آنجا ساکنند که فدراسیون جماعات خوجه اثناعشری افریقا از تشکلات مهم آنان است که مرکز آن در دارالسلام قرار دارد. علاوه بر شیعیان خوجه اثناعشری، شماری شیعه بومی نیز در این کشور زندگی می‌کنند، که جمعیت آنها بین ۳ تا ۵ هزار نفر برآورد شده است. از جمعیت شیعیان این کشور آمار دقیقی در دست نیست؛ آنان در شهرهای آروشا، دارالسلام، دودوما، جزیره زنگبار و... زندگی می‌کنند. به جز شیعیان زنگبار، سایر شیعیان تانزانیا وضعیت اقتصادی مناسبی ندارند. سازمان بلال مسلم میشن از مراکز مهم شیعیان خوجه اثناعشری در تانزانیا است.
اطلاعات عمومی
جغرافیا تانزانیا کشوری در شرق آفریقا است که مساحت آن ۰۸۷، ۹۴۵ کیلومتر مربع است.این کشور از شمال با کنیا و اوگاندا، از غرب با رواندا، بوروندی و کنگو و از جنوب با زامبیا، مالاوی و موزامبیک همسایه است و از شرق به اقیانوس هند محدود است. در ۱۹۹۶ پایتخت رسمی تانزانیا از دارالسلام به دودوما منتقل شد.
تاریخ سیاسی
آلمان در ۱۸۸۴ تانگانیکا را اشغال کرد. تانگانیکا در دسامبر ۱۹۶۱ اعلام استقلال کرد؛ تانگانیا و زنگبار در ۲۶ آوریل ۱۹۶۴ با یکدیگر ادغام شده و جمهوری مستقل تانگانیکا را تشکیل دادند. شش ماه بعد نام این کشور به تانزانیا تغییر یافت.
اقوام و مذاهب
بیش از ۱۲۰ گروه قومی در تانزانیا زندگی می‌کنند. بیشتر افریقایی تبار و از بانتوزبان‌ها هستند. از جمله اقلیتهای غیرافریقایی ساکن در تانزانیا، آسیایی‌ها (بیشتر هندی‌ها و پاکستانی‌ها)، اروپایی‌ها و اعرابند.
مطابق برآورد تقریبی سال ۱۳۷۷ش / ۱۹۹۸، بیش از ۶۰% ساکنان تانگانیکا و بیش از ۹۰% جمعیت زنگبار، مسلمان بوده‌اند. بیشتر مسلمانان، مذهب سنی دارند، غالب افریقایی‌تبارها شافعی و هندی پاکستانی‌تبارها عمدتاً حنفی‌اند و گروههای کوچک یمنی‌تبار، مذهب مالکی و حنبلی دارند.
اقلیت شیعه را که بیشتر آسیایی‌تبار (هندی و پاکستانی)اند خوجه‌ها، بُهره ها و شیعیان دوازده امامی تشکیل می‌دهند. مسلمانان عمانی تبار، اغلب اباضی‌اند. گروه کوچکی از (پیروان غلام احمد قادیانی) در تانزانیا حضور دارند که هندی تبارند. طریقت‌های صوفیه در آنجا عبارتند از: شاذلیه (قدیمی‌ترین طریقت)، قادریه (بزرگترین طریقت)، رفاعیه، دَندراویه، احمدیه یا ادریسیه، و علویه.
اسلام در تانزانیا
گسترش اسلام در تانزانیا در دو دوره صورت پذیرفت: دوره نخست از قرن اول تا پیش از قرن سیزدهم قمری بود. در این دوره به تدریج تعداد زیادی مهاجرنشین مسلمان عرب در جزایر نزدیک به ساحل و منطقة ساحلی شرق افریقا، ساکن شدند. دوره دوم از ۱۲۹۷ تا ۱۳۴۹ق (۱۳۰۹ش)/ ۱۸۸۰۱۹۳۰ است که در این دوره اسلام به مناطق داخلی این کشور نفوذ کرد.
مسلمانانی که نخستین بار در قرن دهم/ شانزدهم به سرزمین اصلی تانزانیا راه یافتند، عمدتاً از عرب‌ها و ایرانیان بودند. بازرگانان ایرانی که بیشتر شیرازی بودند، در جزیره زنگبار ساکن شدند و همانند عرب‌ها با زنان بومی ازدواج کردند؛ بر اثر آمیزشِ نژادی ایرانیان و عرب‌ها با بومیان، فرهنگ و زبان جدیدی به نام سواحلی پدید آمد.
در ۹۰۳/ ۱۴۹۸م پرتغالی‌ها زنگبار را گرفتند. در اوایل قرن دوازدهم قمری، مسلمانان ساحل‌نشین با کمک عرب‌های عمانی، پرتغالی‌ها را سرنگون کردند. در قرن هجدهم میلادی منطقه زنگبار از استان‌های عمان شد. سید سعیدبن سلطان، پادشاه عمان، در ۱۲۴۸/ ۱۸۳۲م زنگبار را به جای مسقط، پایتخت خود کرد. عرب‌های عمانی تدریجاً نفوذ سیاسی خود را تا اوایل قرن چهاردهم قمری افزایش دادند و امکان گسترش اسلام را فراهم کردند.
در طول جنگ جهانی اول (۱۹۱۴ ۱۹۱۸) آلمانی‌ها، که با امپراتوری عثمانی متحد شده بودند، روابط دوستانه‌ای با مسلمانان برقرار کردند. بعد از جنگ نسبت مسلمانان در تانگانیکا تا ۲۵% کل جمعیت افزایش یافت.
بعد از جنگ جهانی اول و با تسلط بریتانیا بر تانگانیکا، رشد اسلام نسبتاً کاهش یافت. در ۱۳۱۳ش / ۱۹۳۴ مجمع مسلمانان تانگانیکا با هدف اتحاد مسلمانان و پرهیز از فرقه‌گرایی شکل گرفت. در ۱۳۳۶ش / ۱۹۵۷م «اتحادیه ملی سراسری مسلمانان تانگانیکا»، تأسیس شد. پس از استقلال و تشکیل اتحادیه تانزانیا، نقش مسلمانان و رهبران طریقت‌ها، در سیاست کشور تداوم یافت. مسلمانان در شکل گیری سوسیالیسم تانزانیایی طی دهه ۱۳۴۰ش / ۱۹۶۰ سهم تعیین کننده‌ای داشتند.
تشکیلات مسلمانان
- شورای عالی مسلمانان تانزانیا (باکواتا)؛ مهمترین تشکل مسلمانان تانزانیا است که در ۱۹۶۸م ایجاد گردید. باکواتا معمولا از تز جدایی دین از سیاست حمایت می‌کند. برخی کشورهای عربی، مانند عربستان، سودان و... با این شورا رابطه دارند. دولت تانزانیا در امور مسلمانان تنها با این شورا مشورت می‌کند.
- شورای قرائت قرآن (بالوکتا)؛ این سازمان دومین تشکل مهم مسلمانان در تانزانیا است، این سازمان با باکواتا اختلافاتی دارد و نسبت به آن از نظرات انقلابی تری برخوردار است. این سازمان نیز با دولت تانزانیا و سازمان رابطه الاسلامی در ارتباط است و در ۱۹۹۱م اعتراضات گروهی از مسلمانان را علیه باکواتا رهبری کرد. شیخ یحیی حسین از رهبران بالوکتا بود که در ۱۹۹۲ دستور داد تا فروشندگان گوشت خوک مغازه‌های خود را ببندند، گروهی از مسلمانان با حمایت وی به خیابان‌ها ریخته و به قصابی‌ها حمله کردند. در پی این حرکت، دولت تانزانیا بالوکتار را منحل و او را دستگیر کرد وی پس از آزادی به عربستان رفت.
- شورای عالی سازمان‌های اسلامی (بارازاکو)؛ از سازمان‌های جدیدالتأسیس تانزانیا است این سازمان در ۱۹۹۲م در خصوص بررسی عملکرد باکوتا تشکیل شد. رهبران بارازاکو گروهی از مسلمانان و از مخالفان سازمان باکواتا هستند.
- مرکز اسلامی و مسجد قبا
- جمعیت مزدلفه للتعلیم و التربیه و الثقافة الاسلامیه
- کانون نویسندگان مسلمان(واروشا)
- شورای مساجد تانزانیا
- هیئت امناء مسلمانان دانشگاه دارالسلام
تشیع در تانزانیا
علاوه بر اهل تسنن و پیروان فرقه‌های صوفیه، اقلیت قابل ملاحظه‌ای از اقلیتهای مذهبی مسلمان در این کشور زندگی می‌کنند، شیعیان خوجه اثناعشری، شیعیان دوازده امامی بومی، آقاخانی‌ها، قادیانی‌ها و وهابی‌ها در زمره این اقیلت محسوب می‌شوند.
بهره‌ها
گروهی از بهره‌ها در طی دو قرن گذشته به سبب اهداف تجاری و اقتصادی از هند به سایر کشورهای جهان از جمله تانزانیا مهاجرت کرده‌اند. جمعیت بهره‌ها در این کشور حدود ۴،۵۰۰ تا ۵۰۰۰ تن است. شیعیان بهره در شهرهای دارالسلام، تانگا، آروشا و زنگبار مساجدی دارند.
آقاخانیه
آقاخانی‌ها به دلیل عدم پایبندی به اصول و احکام تشیع معمولا در زمره شیعیان قلمداد نمی‌شوند، اما مانند بهره‌ها به امامان اول تا ششم شیعه اعتقاد دارند و برای آنان احترام قائلند. آقاخانی‌ها در تانزانیا وضعیت مالی نسبتا خوبی دارند و برخی از مرکز تجاری این کشور متعلق به آنان است.
شیعیان خوجه اثناعشری هندی الاصل
خوجه‌های امامی تانزانیا، هندهایی هستند که در اوایل دهه ۱۸۷۰م، از مذهب اسماعیلیه به امامیه گرویده‌اند، اصل تشیع در تانزانیا متعلق به این گروه است. خوجه‌های امامی در آغاز در شمار خوجه‌های اسماعیلی نزاری و پیرو آقاخان بودند، که پس از درگذشت آقاخان اول در بمبئی، گروهی از آنان به امامیه پیوستند. کم کم این گرایش در میان خوجه‌های موگادیشو و ماداگاسکار نیز ظاهر شد.
ائمه جماعات آنها از لکنهو، مدرسه نظمیه و مدرسه سلطان المدارس یا برخی علمای پاکستان انتخاب می‌شوند که مدتی در نجف تحصیل کرده باشند. برخی از مساجد آنها از جمله مسجد آروشا توسط فرزندان خوجه‌ها که علوم دینی خوانده‌اند امامت می‌شود.
خوجه‌های اثناعشری در گذشته از سیدابوالقاسم خوئی و سیدمحمدرضا گلپایگانی تقلید می‌کردند و اکنون از سیدعلی سیستانی تقلید می‌کنند. زیارت عتبات نزد شیعیان خوجه در تانزانیا اهمیت بسیاری دارد، آنان در برگزاری مراسم سوگواری امام حسین(ع) مانند شیعیان هند و پاکستان عمل می‌کنند.
مراکز علمی و خدماتی
- مدرسه علمیه شیعی بلال مسلم میشن؛ این مدرسه در دارالسلام قرار دارد و زیر نظر جمعیت خوجه‌ها اداره می‌شود، محصلان آن را فقط آفریقایی‌تبارها تشکیل می‌دهند. هرساله شماری از طلاب این مدرسه برای تحصیل به قم می‌روند.
- مدرسه المنتظر، بزرگترین مرکز آموزشی جماعت خوجه‌های اثناعشری است که در سه مقطع ابتدائی، راهنمایی و متوسطه فعال است.
- جماعت دارالسلام؛ این جماعت از ۱۹۳۷ تشکیل شده است.
- کالج اسلامی دارالسلام؛ ۷۰٪ دانشجویان آن خوجه و ۳۰٪ از سایر مسلمانانند.
- گروه هلال طلایی؛ این گروه در هنگام بروز بلایای طبیعی به خوجه‌ها خدمات مالی ارائه می‌کند.
- موسسه فائز حسینی؛ این موسسه در مومباسا شکل گرفت و شعبه‌هایی در دارالسلام، نایروبی و آروشا دارد.
- باشگاه جعفری
- موسسه خیریه خدمات شیعیان در دارالسلام
- انجمن اثناعشری
- جامعه زینبیه ویژه بانوان
با مهاجرت تعدادی از شیعیان خوجه از تانزانیا به کشورهای اروپایی و کانادا، از شمار آنان در تانزانیا کاسته شده است.
شیعیان دوازده امامی بومی
به طور تخمینی آمار شیعیان بومی تانزانیا، حدود ۳ تا ۵ هزار نفر است. که در شهرهای آروشا، کیگوما، قصبات اوجیجی، سیمبا، تابورا، دودوما، موانزا، بوکوبا، امبیا، تانگا، پانگانی، لوشوتو، باگامویو، سوهولا، کاله، زنگبار، سونگیا، سینگیدا و به ویژه در دارالسلام پراکنده‌اند. اکثر شیعیان بومی وضعیت اقتصادی مناسبی ندارند، آنان به شغل کشاورزی و کارگری در کارخانجات مشغولند. شیخ ملبا صالح، شیخ مایونگا و شیخ مسبح شعبان از بزرگان آنان به شمار می‌آیند. مراکز و مدارس اختصاصی شیعیان بومی عبارتند از:
- مدرسه امام رضا(ع) در دارالسلام
- بنیاد امام حسین(ع) در دارالسلام
- مدرسه امیر المومنین(ع) در دارالسلام
- بنیاد امام باقر(ع) در دارالسلام
- مدرسه سبطین(ع) در دارالسلام
- مدرسه اهل بیت(ع) در دارالسلام
- مدرسه فاطمه الزهرا(س) وابسته به سازمان ویپاز در دارالسلام
- مرکز تربیت معلم دخترانه ولی عصر(ع) در کیباها
- چند مدرسه کوچک اسلامی در کیگوما
- چندین مدرسه در آروشا
- مدرسه امام علی(ع) در دودوما
تشکل‌های شیعی
سازمان بلال مسلم میشن
سازمان بلال مسلم میشن(Bilal Muslim Mission)، از تشکیلات مهم شیعیان خوجه اثناعشری است، این سازمان در ۱۳۴۷ش /۱۹۶۷م توسط سید سعید اختر رضوی و شمار دیگری از رهبران شیعه در تانزانیا تشکیل شد. هدف عمده آن تبلیغ اسلام به ویژه تشیع در میان افریقاییان منطقه است. مجله لایت به انگلیسی و صوت البلال به سواحلی متعلق به آن است. بلال مسلم میشن در کشورهای خوجه نشین مانند کنیا شعبه‌هایی دارد، شعبه‌های این سازمان به خارج از قاره افریقا نیز کشانده شده است. بخشی از هزینه‌های این سازمان توسط اعضاء و شیعیان تأمین می‌گردد.
اطلاعات بیشتر در: بنگرید:
فدراسیون خوجه اثناعشری افریقا
فدراسیون شیعیان خوجه اثناعشری آفریقا، تشکل شیعیان هندی الاصل شرق آفریقا است که زیر نظر فدراسیون جهانی جماعات شیعه خوجه اثناعشری فعالیت می‌کند و مرکز آن در دارالسلام قرار دارد. اقدامات این فدراسیون حول محورهای آموزشی، تبلیغی و کارهای عام المنفعه انجام می‌شود، این جمیعت در تانزانیا مساجد و امام باره، درمانگاه، مدارس و حوزه‌های علمیه ساخته است.
سازمان ویپاز
سازمان تبلیغات جهانی اسلامی و انسان دوستانه(ویپاز)، از مهمترین سازمان‌های تبلغی گروهی از خوجه‌های اثناعشری تانزانیا است. این سازمان مستقل از فدراسیون افریقا و بلال مسلم میشن، فعالیت‌هایی در زمینه آموزشی، بهداشتی و رفاهی به مسلمانان مستمند این کشور انجام می‌دهد.
فهرست جماعات خوجه اثناعشری تانزانیا
| نام جماعت | حضور نخستین خوجه‌ها اثناعشری | تأسیس مسجد و امام باره | نام جماعت | حضور نخستین خوجه‌ها اثناعشری | تأسیس مسجد و امام باره | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| جماعت دارالسلام | ۱۸۷۵ م | ۱۹۰۸ م | جماعت جزیره پمپا | ۱۸۹۰ | ۱۹۰۴ | |
| جماعت پانگانی | ۱۸۹۵ | ۱۸۹۹ | جماعت تانگا | ۱۹۰۹ | ۱۹۱۰ | |
| جماعت آروشا | ۱۸۹۸ | ۱۹۳۱ | جماعت موشی | ۱۸۷۵ | ۱۹۰۸ | |
| جماعت کیلوا | ۱۸۹۵ | ۱۹۱۰ | جماعت لیندی | ۱۹۰۰ | ۱۹۱۰ | |
| جماعت سینگیدا | ۱۹۳۰ | ۱۹۳۵ | جماعت بوکوبا | ۱۹۰۳ | ۱۹۱۴ | |
| جماعت موانزا | ۱۹۰۰ | ۱۹۱۸ | جماعت تابورا | ۱۹۰۰ | ۱۹۱۰ | |
| جماعت مورو گورو | ۱۹۴۰ | ۱۹۴۳ | جماعت ددوما | ۱۹۳۵ | ۱۹۳۸ | |
| جماعت امتوارا | ۱۹۳۸ | ۱۹۴۰ | جماعت سونیگا | ۱۹۲۰ | ۱۹۲۵ |
جمعیت اثناعشری تانزانیا
جمعیت اثناعشری تانزانیا در ۱۹۸۵ توسط تنی چند از شیعیان بومی و خوجه این کشور، با هدف ساماندهی امور شیعیان بومی تانزانیا تشکیل شد، فعالیت‌های این سازمان عمدتاً توسط مدارس آن از جمله مدرسه سبتین در درالسلام و شهرهای دیگر انجام می‌شود.
شخصیت ها
- سید سعید اختر رضوی بنیانگذار سازمان بلال مسلم میشن در تانزانیا بود، او چهل سال در تانزانیا زندگی کرد و علاوه بر ترجمۀ چندین جلد از المیزان را به انگلیسی، آثار دیگری مانند تاریخ تشیع را در افریقا از خود بر جای گذاشته است. او سرانجام در ۷۶ سالگی درگذشت و در قبرستان شیعیان دارالسلام دفن شد.
- شیخ عبد الله سیف: وی در سال ۱۹۲۸ میلادی به دنیا آمد. وی از اولین شاگردان سید سعید اختر رضوی بود که توسط او برای تحصیل به نجف و ایران اعزام شده بودند. عبدالله سیف بعد از بازگشت به تانزانیا به همراه اختر رضوی شروع به فعالیت‌های تبلیغی کرد.
عبدالله سیف از مرتبطان مجمع جهانی اهل بیت(ع) و جامعة المصطفی(ص) العالمیة و از اعضای اصلی "جمعیت شیعیان اثنی عشری تانزانیا (T.I.C)" محسوب می شد و خدمات فراوانی به شیعیان این کشور ارائه داد.
شیخ «عبدالله سیف سعید» روز شنبه ۲۲ شهریور ۱۳۹۹ (مصادف با ۲۳ محرم الحرام سال ۱۴۴۲) در سن ۸۱ سالگی در کشور تانزانیا درگذشت.
شیعیان زنگبار
زنگبار، از جزایر مهم تانزانیا و پایتخت منطقه نیمه‌خودمختار این سرزمین است که در ۱۹۶۳ با تانگانیکا متحد شد و جمهوری فدرال تانزانیا را تأسیس شد. ۹۸٪ جمعیت این جزیره را مسلمانان تشکیل می‌دهند. پیشینۀ تشیع به این جزیره به قرن دهم میلادی و مهاجرت شیرازی‌ها از ایران برمی‌گردد، علاوه بر شیعیان بومی، گروهی از شیعیان خوجه اثناعشری، نیز در زنگبار زندگی می‌کنند. جماعات زنگبار نخستین و قدیمی‌ترین جماعت‌های شیعیان خوجه اثناعشری‌اند که در ۱۸۸۲ و چند سال پیش از جماعت بمبئی تأسیس شده‌اند.
آمار شیعیان
از جمعیت شیعیان تانزانیا گزارش دقیقی در دست نیست؛ آمارهای مختلفی از تعداد آنها در این کشور گزارش شده است.
| جمعیت کل | جمعیت مسلمانان | درصد | جمعیت شیعیان | درصد | تاریخ | منبع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ۳۲۰۰۰۰۰۰ | ۱۹۲۰۰۰۰۰ | ۶۰ ٪ | ۲۱۰۰۰ | ۰.۶۵ ٪ | ۲۰۰۹ | شیعیان جهان(نگاهی اجمالی به وضعیت شیعیان جهان) مجمع جهانی اهل بیت، تهران، زمستان۱۳۸۵. |
| - | ۱۳۲۱۸۰۰۰ | - | کمتر از ۱۳۲۲۰۰۰ | ۲۰۰۹ | مجله گنجینه، مجمع جهانی اهل بیت، شماره ۳۳ | |
| ۳۱.۹۶۲.۷۶۹ | - | ۷ | ۲۰۰۰ | دائرةالمعارف امام حسین(ع) | ||
| ۳۶.۵۰۰.۰۰۰ | ۱.۰۹۵.۰۰۰ | ۳ ٪ | ۲۰۰۸ | مجمع جهانی اهل بیت | ||
| ۴۰.۸۴۹.۱۳۳ | ۱۳.۲۱۸.۰۰۰ | ۱.۳۲۲.۰۰۰ | ۱۰ ٪ | ۲۰۰۹ | آمار انجمن دین و زندگی اجتماعی مؤسسه PEW |
پیوند به بیرون
پانویس
- ↑
- ↑
- ↑ افریقای جنوب صحرا، ص۱۱۴۷؛ دستینة سیاسی جهان، ص۹۰۳؛ کوک، ص۵۲۲.
- ↑ لوذی و وسترلوند، ص۹۷؛ کوک، ص۵۴۶؛ امینی، ص۷
- ↑ دستینه سیاسی جهان: ۱۹۹۸، ص۹۰۳؛ عرب احمدی، ۱۳۷۶ش، ص۷۲، ۷۶.
- ↑ دستینه سیاسی جهان: ۱۹۹۸، ص۹۰۳؛ نک: لوذی و وسترلوند، ص۱۰۰؛ کتانی، ص۲۱۰؛ سازمان تبلیغات اسلامی، ص۹؛ امینی، ص۱۷.
- ↑ لوذی و وسترلوند، ص۱۰۰؛ ونگا، ص۳۵ ۳۷؛ کوک، ص۵۶۶ ۵۶۷؛ کتانی، ص۲۱۰؛ در این باره ن.ک به: .
- ↑ فریار، ص۵۷۱.
- ↑ د.اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه؛ کوک، ص۵۵۳ ۵۵۴؛ لوتزیون، ص۵۰۳.
- ↑ د. اسلام، اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه؛ عرب احمدی، ۱۳۷۹ش، ص۷.
- ↑ کتانی، ص۲۰۹۲۱۰؛ لوذی و وسترلوند، ص۹۸-۹۹.
- ↑ د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه؛ لوذی و وسترلوند، ص۹۹؛ لاپیدوس، ص۳۸۷؛ دایرة المعارف جهان اسلام آکسفورد، ذیل مادّه.
- ↑ دایرة المعارف جهان اسلام آکسفورد، ذیل ماده؛ لاپیدوس، ص۳۹۱ ۳۹۲.
- ↑ لوذی و وسترلوند، ص۱۰۲.
- ↑ رحیم امینی، تانزانیا، ص۱۸؛ لوذی و وسترلوند، ص۱۰۲-۱۰۳.
- ↑ امینی، تانزانیا، ص۲۰؛ لوذی و وسترلوند، ص۱۰۰؛ اسلام و گروههای اسلامی، ص۲۴۰.
- ↑
- ↑ عرب احمدی، تانزانیا سرزمین همیشه سبز، ص۱۳۸-۱۳۳
- ↑ عرب احمدی، تانزانیا سرزمین همیشه سبز، ص۱۴۱.
- ↑ عرب احمدی، تانزانیا سرزمین همیشه سبز، ص۱۴۷.
- ↑ عرب احمدی، تانزانیا سرزمین همیشه سبز، ص۱۴۸.
- ↑ جعفریان، اطلس شیعه، ص۵۵۶.
- ↑ امینی، تانزانیا، ص۲۱.
- ↑ امینی، تانزانیا، ص۲۱.
- ↑ جعفریان، اطلس شیعه، ص۵۵۷.
- ↑ امینی، تانزانیا، ص۲۱-۲۲.
- ↑ جعفریان، اطلس شیعه، ص۵۵۷-۵۵۶.
- ↑ جعفریان، اطلس شیعه، ص۵۵۸-۵۵۷.
- ↑ جعفریان، اطلس شیعه، ص۵۵۸.
- ↑ امینی، ص۲۰-۲۳؛ سازمان تبلیغات اسلامی، ص۱۵-۲۱؛ عرب احمدی، ۱۳۷۹ش، ص۳۵-۱۵۷.
- ↑ امینی، تانزانیا، ص۲۱.
- ↑ عرب احمدی، شیعیان خوجه اثناعشری در گستره جهان، ص۱۸۷.
- ↑ عرب احمدی، شیعیان خوجه اثناعشری در گستره جهان، ص۲۸۸.
- ↑ عرب احمدی، شیعیان تانزانیا دیروز و امروز، ص۱۷۰-۱۷۱.
- ↑ جعفریان، اطلس شیعه، ص۵۵۷.
- ↑
- ↑
- ↑ تقی زاده داوری، گزارشی از آمار جمعیتی شیعیان کشورهای جهان، ص۱۲۱
- ↑ تقی زاده داوری، گزارشی از آمار جمعیتی شیعیان کشورهای جهان، ص۱۲۱.
- ↑
منابع
- امینی، رحیم، تانزانیا، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، ۱۳۷۵ش.
- سازمان تبلیغات اسلامی. معاونت اعزام مبلّغ به خارج از کشور. بانک اطلاعات دفتر طرح و برنامه، گزیده: فرقه‌های اسلامی در کشور تانزانیا، تهران ۱۳۷۳ش.
- عرب احمدی، امیربهرام، شیعیان خوجه اثناعشری در گستره جهان، موسسه شیعه شناسی، قم، ۱۳۸۹ش.
- عرب احمدی، امیربهرام، شیعیان تانزانیا: دیروز و امروز، تهران ۱۳۷۹ش.
- عرب احمدی، امیربهرام، قبایل تانزانیا: همزیستی مسالمت آمیز، چشم انداز، سال ۱،ش ۸ (آبان ۱۳۷۶).
- عرب احمدی، امیربهرام، تانزانیا سرزمین همیشه سبز، انتشارات بین المللی الهدی، تهران، ۱۳۸۴ش.
- علی کتانی، اقلیتهای مسلمان در جهان امروز، ترجمة محمدحسین آریا، تهران ۱۳۶۸ش.
- ژوزف کوک، مسلمانان افریقا، ترجمة اسداللّه علوی، مشهد ۱۳۷۳ش.
- لارنس کوک کرافت، راه افریقا: سفری از گذشته تا امروز، مترجم خسرو قدیری، تهران ۱۳۷۲ش.
- ایرا ماروین لاپیدوس، تاریخ جوامع اسلامی: قرن نوزدهم و بیستم، ترجمة محسن مدیر شانه چی، مشهد ۱۳۷۶ش.
- افریم ماندی ونگا، اسلام در تانزانیا، ترجمة عباس فرمند، بولتن فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، سال ۳،ش ۲۲ (شهریور ۱۳۷۸).
- روغنی، زهرا، شیعیان خوجه در آینه تاریخ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ۱۳۸۷ش.
- جعفریان، رسول، اطلس شیعه، انتشارات سازمان جغرافیایی، تهران، ۱۳۹۱ش.
- رنجبر شیرازی، روح الله، شیعیان تانزانیا، موسسه شیعه شناسی، قم، ۱۳۹۳ش.
- تقی زاده داوری، محمود، گزارشی از آمار جمعیتی شیعیان کشورهای جهان، موسسه شیعه شناسی، ۱۳۹۰ش.
- Africa South of the Sahara ۲۰۰۱ , ۳۰th ed., London: Europa Publications, ۲۰۰۰, s.v. "Tanzania: Physical and social geography" (by L. Berry), "ibid: Recent history" (by Graham Matthews), "ibid: Economy" (by Linda Van Buren).
- Encarta world atlas, ۱۹۹۸, [CD-Rom] Microsoft Co.
- EI ۲ , s.v. "Tanzania, Muslims in" (by S. von Sicard).
- The Europa world yearbook ۱۹۹۹, London ۱۹۹۹.
- Islam and Islamic groups: a worldwide reference guide , ed. Farzana Shaikh, London ۱۹۹۲;
- Nehemia Levtzion, "Islam in Africa to ۱۸۰۰: merchants, chiefs and saints", in The Oxford history of Islam , ed. John L. Esposito, Oxford ۱۹۹۹;
- Abdulaziz Y. Lodhi and David Westerlund, "Tanzania", in Islam outside the Arab world , ed. David Westerlund and Ingvar Svanberg, Richmond: Curzon Press, ۱۹۹۹;
- The New Encyclopaedia Britannica , Chicago ۱۹۸۵, Micropaedia.
- The Oxford encyclopedia of the modern Islamic world , ed. John L. Esposito, New York ۱۹۹۵, s.v. "Tanzania" (by August H. Nimtz).
- Political handbook of the world: ۱۹۹۸ , ed. Arthur S. Banks and Thomas C. Muller, New York: CSA Pubs., ۱۹۹۸.