خوجه

خُوجه، گروهی مسلمانِ هندی‌الاصل هستند که در قرن پانزدهم میلادی به دین اسلام گرایش پیدا کردند. خوجه‌ها هندو بودند، توسط شخصی به نام پیرصدرالدین به اسلام متمایل شدند و به این نام خوانده شدند. خوجه برگرفته از «خواجه» به معنای بزرگ است.

آیین خوجه‌ها آمیزه‌ای از باورهای آیین هندو و دین اسلام بود؛ اما در قرن نوزدهم میلادی به وسیله آقاخان محلاتی (آقاخان اول)، با احکام اسلام بیشتر آشنا شده و به مذهب شیعه اسماعیلی درآمدند. آقاخان محلاتی نخستین امام خوجه‌ها است.

در اواخر قرن نوزدهم میلادی بر اثر سخت‌گیری‌های آقاخان گروهی از آنها به اهل سنت پیوستند و جمعی دیگر پیرو مذهب شیعه دوازده‌امامی شدند. به گروه اخیر خوجه‌های اثناعشری می‌گویند.

خوجه‌ها امروزه در بسیاری از کشورهای جهان پراکنده شده‌اند. هند، پاکستان، تانزانیا، کنیا، آمریکا، کانادا، انگلیس و فرانسه از جمله کشورهای محل سکونت آنها است.

پیشینه

در سال ۱۴۰۰م (قرن نهم قمری)، فردی به نام پیر صدرالدین به شهر سِند در هند رفت و با نفوذ در میان زمین‌داران ثروتمند آنجا، آنها را به آیینی که آن را مسیر حقیقت می‌نامید، دعوت کرد.

صدرالدین افرادی را که آیینش را می‌پذیرفتند، «خوجه» می‌نامید. خوجه از واژه فارسی «خواجه» به معنای بزرگ و سرور گرفته شده است.

درخصوص مذهب صدرالدین گزارش‌های متفاوتی وجود دارد. برخی از مورخان او را از درویش‌های بزرگ ایرانی دانسته‌اند؛ شیعیان خوجه اثناعشری می‌گویند: او راهبی هندو بوده که به جهت دزدی از معبدی، برای آنکه شناخته نشود، ظاهرش را تغییر داده و خود را از داعیان اسماعیلی معرفی کرده است. او برای جذب هندوها از عقاید خودشان استفاده می‌کرد. برای مثال امام علی(ع) را دهمین تجسم خدا یا ویشنو معرفی کرد که آنها در انتظارش هستند.

باورهای خوجه‌ها

باورهای خوجه‌ها در آغاز آمیزه‌ای از اعتقادات صوفیان و هندوها بوده است. آنها معتقد بودند که خدا در جهان حلول کرده است و ازاین‌رو همه موجودات جهان از ذات الهی برخوردارند. به باور آنها خدا نُه بار به صورت انسان درآمده است. این باور آنها از اعتقادات هندو گرفته شده بود. آنها برپایه تعلیمات پیرصدرالدین، امام علی(ع) را دهمین تجسم خدا می‌دانستند.

در سال ۱۸۳۹م آقاخان محلاتی به هند رفت و خوجه‌ها را که در مناطق مختلف هند پراکنده شده بودند، به نمازخواندن و روزه‌گرفتن و زیارت امامان تشویق کرد و به مذهب شیعه اسماعیلی درآورد. او را نخستین امام خوجه‌ها دانسته‌اند.

انشعاب

برپایه اسناد تاریخی، خوجه‌ها در ابتدا از اختلاف میان دو مذهب شیعه و سنی آگاه نبودند. به این جهت زمانی که آقاخان محلاتی از آنها خواست مذهب شیعه اسماعیلی را بپذیرند، بدون مقاومت پذیرفتند. البته مدتی بعد برخی از خوجه‌ها به جهت سخت‌گیر‌های آقاخان به مذهب اهل سنت گرایش پیدا کردند. در اوایل دهه ۱۸۷۰م هم گروهی از خوجه‌ها در نجف با آیت‌الله مازندرانی ملاقات کردند و سرانجام به مذهب شیعه دوازده‌امامی درآمدند.

پراکندگی جغرافیایی

خوجه‌ها نخست در شهر سِنْد هند، سکونت داشتند، اما در زمان حضور آقاخان در هند، یعنی نیمه قرن نوزدهم میلادی در دیگر ایالات هند چون کوچ، گُجَرات، مَسقَط و بمبئی پراکنده شده بودند. پس از انشعاب میان خوجه‌ها و به جهت سخت‌گیری‌های پیروان آقاخان بر خوجه‌های دوازده‌امامی و عوامل دیگری چون خشک‌سالی، در اوایل قرن بیستم میلادی، بسیاری از خوجه‌های دوازده‌امامی به شرق آفریقا مهاجرت کردند. تجزیه هند در سال ۱۹۴۷م نیز سبب شد گروه دیگری از خوجه‌ها به پاکستان مهاجرت کنند.

امروزه خوجه‌ها در کشورهای مختلف پراکنده شده‌اند:

• در آسیا هند، پاکستان، ایران، کویت، بحرین، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و یمن،
• در آفریقا کنیا، تانزانیا، زئیر، راواندا، بروندی، موزامبیک، ماداگاسکار، جزیره موریس و ری‌یونیون،
• در اروپا انگلیس، فرانسه، بلژیک، سوئد، نروژ، پرتغال و سوئیس،
• و در آمریکا کشورهای ایالات متحده آمریکا و کانادا

ازجمله مناطق محل سکونت خوجه‌ها است.

خوجه‌های اثناعشری

خوجه‌های اثناعشری، به مذهب شیعه دوازده‌امامی اعتقاد دارند و از مراجع تقلید شیعه امامی تقلید می‌کنند. طبق آمار فدراسیون جهانی جماعات شیعه خوجه اثناعشری، شمار آنها در جهان ۱۲۵،۰۰۰ نفر است. بیشتر آنها در هند، پاکستان و تانزانیا سکونت دارند؛ اما در کشورهای مختلفی ازجمله آمریکا و کانادا هم زندگی می‌کنند.

ملا قادر حسین و دوجی جمال نخستین رهبران شیعیان خوجه بوده‌اند. سید سعیداختر رضوی، بنیانگذار سازمان بلال مسلم میشن در تانزانیا و محمدعلی جناح بنیانگذار کشور پاکستان از شخصیت‌های شناخته‌شده خوجه‌های اثناعشری هستند. البته سید اختر از خوجه‌های اثناعشری نبود؛ اما به دلیل ارتباط گسترده‌اش با آنان، او را از اعضای این جماعت می‌دانند.

فدراسیون جهانی جماعات شیعه خوجه اثناعشری و سازمان بلال مسلم میشن از سازمان‌های بین‌المللی شیعیان خوجه است.

پانویس

منابع

پیوند به بیرون