جوزجان
| ولایت جوزجان | |
|---|---|
| اطلاعات کلی | |
| نام رسمی : | ولایت جوزجان |
| کشور : | افغانستان  |
| نام‌های پیشین: | جوزجانان، گوزگانان، گوزگان، شبورقان، اشبورغان و ... |
| مردم | |
| جمعیت | ۴۸۵٫۳۰۰ (۲۰۰۹) |
| زبان‌های گفتاری: | ازبکی، پارسی |
| جغرافیای طبیعی | |
| مساحت: | ۱۴۶۶۰ کیلومتر مربع |
جوزجان سرزمینی کهن در خراسان بزرگ، واقع در میان بلخ و مرو، که امروزه نام ولایتی (استانی) در شمال افغانستان است. یحیی بن زید در قیامی بر ضد بنی امیه، در این منطقه کشته شد و همان جا دفن گردید.
تاریخ پیش از اسلام
از تاریخ جوزجان در پیش از اسلام اطلاع چندانی در دست نیست. در وندیداد (از نسک‌های پنج گانه اوستا) از شهری به نام «نیسایه» یاد شده که مرکز جوزجان بوده است. تاریخ جوزجان در پیش از اسلام را باید در تاریخ نواحی شمال غربی پادشاهی کوشانیان و سپس در تاریخ مرزهای شرقی ساسانیان بررسی کرد.
تاریخ پس از اسلام
در سال ۳۲ق. مسلمانان در صدد فتح خراسان برآمدند. در این هنگام فرمانروای جوزجان با فرمانروایان تخارستان، طالقان و فاریاب بر ضد سپاهیان عرب متحد شدند ولی در نهایت در جنگی که در مرو میان دو طرف درگرفت، جبهه متحد شکست خورد و جوزجان گشوده شد. با این حال سپاه عرب به دلیل فاصله زیاد با مرکز تجمع خود در کوفه و بصره تنها به دریافت جزیه بسنده کردند و فرمانروایان محلی را در سمت خود باقی گذاشتند. در نتیجه این فرمانروایان در هر فرصتی دست شورش می‌زدند که گاه از سوی سپاه عرب سرکوب می‌شد. این درگیری‌ها تا دوران خلافت عباسی ادامه یافت.
در سال ۲۰۵ق سراسر سرزمین‌های خلافت که در شرق عراق بود و از جمله جوزجان، به طاهر بن حسین واگذار شد و پس از آن، جوزجان جزو قلمرو طاهریان قرار گرفت.
قیام یحیی بن زید
مدتی پس از کشته شدن زید بن علی در کوفه، پسرش یحیی بن زید به خونخواهی پدرش در خراسان قیام کرد. یحیی پس از چند درگیری با نیروهای بنی امیه، از هرات به جوزجان رفت و در آنجا در روستایی به نام ارغوی با سپاه والی اموی خراسان جنگید و کشته شد. تاریخ شهادت وی را روز جمعه در ماه شعبان سال ۱۲۵ق ذکر کرده‌اند. بدنش را بر دروازه جوزجان به‌دار آویخته و سرش را به نزد ولید بن عبدالملک فرستادند، وی نیز سر یحیی را نزد ریطه مادر یحیی فرستاد.
پیکر او همچنان بر دار بود تا آنکه ابومسلم خراسانی، جوزجان را گرفت و آن را از دار فرود آورد و بر آن نماز خواند. یحیی در همان جوزجان به خاک سپرده شد. مردم هفت روز برای وی نوحه سرایی کرده و در آن سال بیشتر فرزندان پسر را یحیی نام نهادند.
جوزجان کنونی
امروزه نام جوزجان بر ولایتی در شمال افغانستان به مرکزیت شهر شبرغان اطلاق می‌گردد. تا سال ۱۳۶۷ش سرپل، که محل دفن یحیی بن زید است؛ جزئی از ولایت جوزجان محسوب می‌شد. اما در این سال بر اساس تقسیماتی که صورت گرفت، سرپل و چند شهر دیگر از جوزجان جدا شد و به صورت یک ولایت مستقل درآمد. این ولایت از لحاظ موقعیت جغرافیایی در میان ولایت‌های بلخ، سرپل و فاریاب قرار گرفته، و از شمال با جمهوری ترکمنستان مرز مشترک دارد. مساحت جوزجان امروزی حدود ۱۴۶۶۰ کیلومتر مربع، و جمعیت آن بیش از ۴۷۰،۰۰۰ نفر تخمین زده شده، و اقوام مختلف ازبک، ترکمن، تاجیک، پشتون و سایر اقوام در این ولایت زندگی می‌کنند.
پانویس
- ↑ Central Statistics Office of Afghanistan. . Retrieved 2009-11-30.
- ↑ دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۸، ص۷۱۱.
- ↑ دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۸، ص۷۱۱.
- ↑ ابن جوزی، المنتظم، ج۵، ص ۱۹
- ↑ طبقات ناصری،ج۲،ص۳۸۸
- ↑ خراسانی، ص ۳۵۵
- ↑ ینابیع الموده، ج۳، ص۱۶۲
- ↑ مقاتل الطالبیین، ص۱۰۷
- ↑ شجره طوبی، ج۱، ص۲۶۰
- ↑ الروض المعطار فی خبر الاقطار، النص، ص۱۸۲
- ↑
منابع
- همدانی، علی‌کرم، مدخل «جوزجان»، در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۱۸، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۹ش.