ارهاص
اِرْهاص حوادث خارق‌العاده مرتبط با زندگی پیامبران که پیش از بعثت آنان رخ می‌دهد. هدف از ارهاص آماده‌سازی ذهنی مردم برای پذیرش ادعای نبوت آن پیامبر در آینده است. نجات موسی (ع) پس از به آب انداخته‌شدن، سخن گفتن عیسی(ع) در گهواره و حوادث عام الفیل در سال تولد پیامبر اسلام از جمله مصادیق ارهاص دانسته شده است. برخی متکلمان منکر ارهاص هستند.
مفهوم
ارهاص در لغت به معناى «اثبات» و «اصرار» از ریشه «ر‌ـ هـ ـ ص» (تأسیس بنیان، ساختن رگه‌زیرین بنا) و «رِهص» (شالوده، چینه و بنیان) آمده است. ارهاص در علم کلام اصطلاحی است که به حوادث خارق‌العاده‌ای همزمان با تولد یا کودکی پیامبران و پیش از بعثت آنها اطلاق می‌شود. هدف از ارهاص آماده ساختن مردم برای پذیرش ادعای نبوت آن پیامبر در آینده است.شاید تناسب بین معنای لغوی و اصطلاحی آن، این است که با ارهاص، شالوده نبوّت پی‌ریزی می‌شود. شعرانی در شرح کشف المراد اشاره می‌کند، کسانی که کرامت را قبول ندارند، وقوع ارهاص را نیز انکار می‌کنند اما قرآن به برخی ارهاصات قبل از نبوت برخی پیامبران اشاره کرده است. وجه اشتراک ارهاص با معجزه در این است که هر دو ازباب لطف است وزمینه ساز دوری از گناه و تفاوتش با معجزه در این است که پیش از زمان دعوت (نبوت) و بدون تحدی(مبارز طلبی )است. هر چند برخی از متكلّمان از باب مجاز و‌علاقة مشابهت يا تغليب، به ارهاص نيز معجزه گفته‌اند.
نمونه‌هایی برای ارهاصات مشهور ذکر شده است:
- زمانی که موسی(ع) متولد شد، خداوند به مادرش دستور داد که او را برای نجات از دست فرعون، روی تخته‌ای گذاشته و به آب بیندازد. خداوند موسی(ع) را نجات داد و او در قصر فرعون پرورش یافت. این، برای کسانی که از این کار آگاهی داشتند ارهاص بود.
- عیسی(ع) بدون پدر متولد شد و در حالی که هنوز در گهواره بود سخن گفت.
- پیامبر اسلام(ص) در عام الفیل متولد شد. نقل می‌کنند در همان سال شخصی به نام ابرهه با سپاهی از فیل به قصد ویران کردن کعبه حرکت کرد که در نزدیکی کعبه با انبوهی از پرندگان روبرو می‌شوند که سنگ‌ریزه‌های را به سوی آنها پرتاب می‌کردند و همه لشکر را از بین برد. نابودی سپاه ابرهه را یک نوع ارهاص دانسته‌اند.
- مواردی چون خاموش شدن آتشکده فارس، افتادن چهارده کنگره از ایوان کسری، سرنگونی بت‌ها، همگی را همزمان با ولادت پیامبر اسلام و از مصادیق ارهاص دانسته‌اند.
فرق ارهاص، معجزه و کرامت
ارهاص، وقوع کارهای خارق العاده‌ای است که پیش از ادعای نبوت و برای مقدمه‌چینی آن، اتفاق می‌افتد. اما معجزه، به وسیله پیامبران و همراه با تحدی و ادعای نبوت است. کرامت، کارهای خارق العاده‌ای که برخی اولیاء الهی آن را انجام می‌دهند و همراه با تحدی و ادعا نیست.علامه طهرانی از استادش علامه طباطبایی نقل کرده که ارهاص خرق عادتی است که قبل از موقع و سررسيد، و قبل از بلوغ بوجود می آيد؛ و حرف زدن حضرت فاطمه(س) در شکم مادر و قرآن خواندن امیرالمؤمنین(ع) پس از ولادت روی دست پیامبر(ص) را نمونه هایی از ارهاص در حق اهلبیت و امامان(ع) دانسته است.
پانویس
- ↑ جعفری، تفسیر کوثر، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۳۰۰.
- ↑ تهانوی، موسوعة کشاف اصطلاحات، مکتبه لبنان، ج۱، ص۱۴۱.
- ↑ طوسی، خواجه نصیر الدین، تلخیص المصل، ج۱، ص۳۵۰.
- ↑ علامه حلی، کشف المراد، ۱۳۷۲ش، ص۴۹۱.
- ↑ طوسی، خواجه نصیر الدین، تلخیص المحصل، ج۱، ص۳۵۰ و تفتازانی، سعدالدین، شرح مقاصد،۱۴۰۹ق، ج۵، ص۱۳.
- ↑ تفتازانی، سعدالدین، شرح مقاصد، ج۵، ص۱۱.
- ↑ تفتازانی، شرح مقاصد، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۱۳.
- ↑ جعفری، تفسیر کوثر، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۳۰۰.
- ↑ علوی عاملی، علاقة التجرید، ۱۳۸۱ش، ج۲، ص ۹۲۶.
- ↑ جعفری، تفسیر کوثر، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۳۰۰.
- ↑ رازی، تفسیر مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۸، ص ۲۹۸.
- ↑ مجلسی، لوامع صاحبقرانى، ۱۴۱۴ق، ج۷، ص ۲۴۳.
- ↑ فیاض لاهیجی، سرمایه ایمان در اصول اعتقادات، ۱۳۷۲ش، ص۹۴.
- ↑ رسولی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۱۴۵.
- ↑ فیاض لاهیجی، سرمایه ایمان در اصول اعتقادات، ۱۳۷۲ش، ص۹۴.
- ↑ تفتازانی، شرح المقاصد، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۱۱.
- ↑ مکارم، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۳، ص۴۵.
- ↑ طهرانی، محمدحسین، مهر تابان، ص۳۲۹-۳۳۰.
منابع
- تفتازانى، سعد الدين، شرح المقاصد، تحقيق: عبد الرحمن عميره، قم، نشر: الشريف الرضی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- تهانوی، محمد علی بن علی، موسوعة کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، تحقیق : علی فرید دحروج، بیروت، مکتبة لبنان ناشرون، بی‌تا.
- جعفری، یعقوب، تفسیر کوثر، قم، انتشارات هجرت، ۱۳۷۷ش.
- رازی، فخرالدین، تفسیر مفاتیح الغیب، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
- رسولی محلاتی، سیدهاشم، درس‌هایی از تاریخ تحلیلی اسلام، قم، پاسدار اسلام، ۱۳۷۱ش.
- طوسی، خواجه نصیر الدین، تلخیص المحصل، بیروت، دار الاضواء، چاپ دوم، ۱۴۰۵ق.
- علامه حلی، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، مترجم و شارح: ابوالحسن شعرانی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۷۲ش.
- علوی عاملی، میر سید محمد، علاقة التجرید، تهران، نشر انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.
- فیاض لاهیجى، سرمایه ایمان در اصول اعتقادات، تهران، انتشارات الزهراء، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- مجلسی، محمدتقی بن مقصودعلی، لوامع صاحبقرانی، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق.
- مکارم، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ سی و دوم، ۱۳۷۴ش.
پیوند به بیرون