حصیر

حصیربافی به معنی بافت رشته‌های حاصل از الیاف گیاهی (سلولزی) به کمک دست و ابزار ساده دستی است که طی آن محصولات مختلفی مانند زیرانداز، سفرهٔ حصیری، انواع سبد، انواع ظرف و … تولید می‌شود. حصیربافی خود پَخَل بافی،بامبوبافی، مرواربافی، تِرکه بافی، چم بافی و سبد بافی را نیز شامل می‌شود. چیغ‌بافی نیز در زیرمجموعهٔ حصیربافی قرار می‌گیرد با این تفاوت که در روند بافت علاوه بر الیاف گیاهی از نخ پشمی رنگ شده نیز برای ایجاد نقش و طرح‌های سنتی استفاده می‌گردد.

ابزار

1. لوتو یا نخ تاب
2. پلار یا ورقه یا شانهٔ حصیربافی (حصیر شونه)
3. دستگاه حصیربافی
4. داس (داره) یا قیچی یا چاقو

مواد خام

1. گالی یا جگن یا لی
2. کلوش (ساقهٔ برنج یا کولوش)
3. سوف یا سیم یل سوم
4. کلیر، کولر (که نوعی آلالهٔ بلند و صاف است)
5. خرمای اهلی (نمادی از تقدس در میان مردمان گرمسیر جنوب)
6. درخت داز (بلوچستان)
7. گیاه گز
8. گیاه لوئی
9. گیاه نی
10. ساقه گندم(سفال،سفله،پَخَل)

روش ساخت در شمال ایران

روش کار به این صورت است که نخ‌های دو لای پنبه‌ای محکم به نام ریسمان بین دو نورد که یکی در بالا به نام سر کار و دیگری به نام پتبند قرار دارند بسته می‌شود و حصیر بافی از چوب پشت بند آغاز می‌گردد. حصیر بافان، نی‌ها را با دست یکی زیر و دیگری را روی نخ تار می‌بافند و به اصطلاح خنک می‌کنند پس از بافت هر ردیف حصیر آن را شانه می‌زنند. شانه، تخته‌ای چوبی با تعدادی سوراخ است که نخ‌های تار از میان سوراخ‌ها می‌گذرد.

حصیربافی در سیستان و بلوچستان

یکی از هنرهای اصیل و سنتی استان سیستان و بلوچستان، هنر حصیربافی است. حصیربافی در منطقهٔ سیستان با گویش «اصیل بافی» و در منطقهٔ بلوچستان «تگرد» تلفظ می‌شود و در نقاط دیگر استان به «بوریا بافی» و «پرده بافی» نیز شهرت دارد. «اصیل» از ساقه‌های نی ساخته می‌شود و «تگرد» از برگ درختان خرمای وحشی منحنی دار. صنعت حصیربافی در ساخت وسایل کاربردی چون: سجاده، پرده، سبد، زیرانداز، بادبزن، صندوقچه و… کاربرد دارد و برای تهیهٔ آن از گیاهان بومی متعددی استفاده می‌شود.

به دلیل شرایط خاص اقلیمی و آب و هوایی، مردم بومی استان سیستان و بلوچستان با هوای گرم و خشک، آفتاب سوزان و کویری، شب‌های سرد، آب کم و پوشش گیاهی ناچیز مواجه هستند که صنعت حصیربافی را به یکی از صنایع دستی شاخص آن به بدل نموده‌است. اهمیت این صنعت از آن روست که مواد اولیهٔ آن ارزان بوده و در تمامی نقاط استان به راحتی یافت می‌شود.

تفاوت‌ها

ساخت حصیر با دست در مناطق مختلف ایران بسته به نوع مواد خام در دسترس با یکدیگر متفاوت است. برای نمونه در در نوار جنوبی ایران از الیاف نخل خرما و در نوار شمالی ایران از ساقه‌های برنج و گندم استفاده می‌شود. از سوی دیگر نوع کاربری لوازم تولیدی بسته به نیاز اهالی آن منطقه از نظر شکل و اندازه تفاوت دارند. در استان اصفهان، حصیربافی در مناطق بیابانی و خشک مانند خور و بیابانک و نایین انجام می‌شود و مواد خام مورد استفاده الیاف نخل خرما است ولی در شهرستان نجف‌آباد برای بافت سبدهای حصیری از ترکه‌های نرم درختان یک ساله یا دو ساله استفاده می‌شود، سبدهای ساخته شده در نجف آباد، لوده نام دارد و کاربرد آن‌ها در حمل محصولات باغی و میوه است. در قصرشیرین برای حصیربافی از شاخه‌های جوان پاجوش درخت خرما استفاده می‌شود که به آن «فَسیل» گفته می‌شود.

• گیوه‌بافی