ترکمنستان
تُرکمَنِستان (به ترکمنی: Türkmenistan) با نام رسمی جمهوری ترکمنستان (به ترکمنی: Türkmenistan Respublikasy) کشوری محصور در خشکی واقع در آسیای مرکزی است. این کشور از شمال با قزاقستان و ازبکستان و از جنوب با افغانستان و ایران همسایه است و از غرب از طریق دریای خزر با کشورهای جمهوری آذربایجان و روسیه، مرز آبی دارد. ترکمنستان با ۴۸۸ هزار کیلومتر مربع وسعت، پنجاه و دومین کشور پهناور جهان است. همچنین ترکمنستان با بیش از ۶ میلیون نفر جمعیت، ۱۱۳امین کشور پرجمعیت جهان است. این کشور، کم‌جمعیت‌ترین جمهوری در آسیای مرکزی است. پایتخت و بزرگترین شهر این کشور، عشق‌آباد با ۷۰۰ هزار نفر جمعیت است. زبان رسمی این کشور، ترکمنی براساس الفبای لاتین است. بیشتر مردم این کشور از قوم ترکمن هستند و به زبان ترکمنی (شاخه‌ای از زبان‌های ترکی) صحبت می‌کنند. دین اکثر مردم ترکمنستان اسلام است اما حکومت این کشور، سکولار است. ترکمنستان یک جمهوری عملاً تک‌حزبی است و نظام سیاسی این کشور، نظام ریاستی متمرکز، بر پایهٔ تمامیت‌خواهی و دیکتاتوری است. این کشور، تا پیش از سال ۱۹۹۱ و انحلال شوروی، با عنوان جمهوری شوروی سوسیالیستی ترکمنستان یکی از جمهوری‌های اتحاد شوروی بود. ترکمنستان در میان کشورهای جهان، جایگاه چهارم را در میزان ذخایر ثابت گاز طبیعی دارد. فساد و شاخص مردم‌سالاری پایین، از مشکلات اساسی این کشور هستند. این کشور بر اساس شاخص دموکراسی-دیکتاتوری در دسته دیکتاتوری‌های مدنی جای دارد.
Turkmenistan ترکمنستان Türkmenistan (ترکمنی) ترکمنستان | |
|---|---|
موقعیت ترکمنستان (قرمز) | |
| پایتخت و بزرگترین شهر | عشق‌آباد ۳۷°۵۸′ شمالی ۵۸°۲۰′ شرقی / ۳۷٫۹۶۷°شمالی ۵۸٫۳۳۳°شرقی |
| زبان(های) رسمی | ترکمنی |
| گروه‌های قومی
(۲۰۱۱) | |
| دین(ها) | |
| نام(های) اهلیت | ترکمنستانی ترکمن |
| حکومت | جمهوری عملاً تک‌حزبی ریاستی و متمرکز تحت تمامیت‌خواهی و دیکتاتوری |
| سردار بردی‌محمداف | |
| رشید مردوف | |
| قوه مقننه | مجلس ملی ترکمنستان |
| تشکیل | |
| ۱۵۱۱ | |
• ترکمنستان شوروی | ۳۰ آوریل ۱۹۱۸ |
• ترکمنستان شوروی | ۱۳ مه ۱۹۲۵ |
• اعلام تشکیل | ۲۲ اوت ۱۹۹۰ |
• اعلام استقلال از شوروی | ۲۷ اکتبر ۱۹۹۱ |
• به رسمیت شناخته شدن | ۲۶ دسامبر ۱۹۹۱ |
• تصویب قانون اساسی | ۱۸ مه ۱۹۹۲ |
| مساحت | |
• کل | ۴۹۱٬۲۱۰ کیلومتر مربع (۱۸۹٬۶۶۰ مایل مربع) (۵۲اُم) |
• آبها (٪) | ۴٫۹ |
| جمعیت | |
• برآورد سال ۲۰۲۰ | ۶٬۰۳۱٬۱۸۷ (۱۱۳اُم) |
• تراکم | ۱۰٫۵ بر کیلومتر مربع (۲۷٫۲ بر مایل مربع) (۲۲۱اُم) |
| تولید ناخالص داخلی (GDP) برابری قدرت خرید (PPP) | برآورد ۲۰۱۸ |
• کل | ۹۳٫۲۷۱ میلیارد دلار |
• سرانه | ۱۹٬۵۲۶ دلار |
| تولید ناخالص داخلی (GPD) (اسمی) | برآورد ۲۰۱۸ |
• کل | ۴۲٫۷۹۸ میلیارد دلار |
• سرانه | ۷٬۴۱۱ دلار |
| شاخص توسعه انسانی (۲۰۱۹) |  ۰٫۷۱۵۱۱۱اُم |
| واحد پول | منات ترکمنستان (TMT) |
| منطقه زمانی | یوتی‌سی+۵ (TMT) |
| جهت رانندگی | راست |
| پیش‌شماره تلفنی | +۹۹۳ |
| کد ایزو ۳۱۶۶ | TM |
| دامنه سطح‌بالا | .tm |
نام کشور «ترکمنستان» از دو بخش «ترکمن» و «ستان» تشکیل شده که به معنای «سرزمین ترکمن‌ها» است.
۸۰٪ درصد مساحت ترکمنستان را بیابان قره‌قوم تشکیل می‌دهد. در این بیابان در هر جا که آب وجود داشته‌است روستاها و شهرهای بزرگ و پرجمعیتی به وجود آمده‌است. ترکمنستان، دارای اقلیم خشک است؛ ولی ناحیه رشته کوه کپه‌داغ در جنوب کشور و نزدیکی مرز ایران آب و هوای مناسبی دارد و عشق‌آباد، مرو و سایر شهرهای مهم در این ناحیه هستند.
تاریخ
تاریخ باستانی محدودهٔ جغرافیایی ترکمنستان امروزی از حدود ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد با ورود اقوام آریایی ایرانی از تبار هند و اروپایی به منطقه آغاز می‌شود.
ایرانی‌تباران در شمال این خطهٔ جغرافیایی در مقاطعی به صورت چادرنشینی و نیمه-ایلیاتی زندگی می‌کردند. آب و هوای خشک بیابانی و زمین‌های استپی عامل زندگی کوچ‌نشینی در آسیای مرکزی و اوراسیا بوده‌است؛ نوعی زندگی که پرورش و نگهداری اسب نقش مهمی در فرهنگ و آدابشان داشته‌است. برخی از این اقوام شناخته شده ایرانی شامل ماساگت‌ها، سکاها، سغدها (اجداد خوارزمشاهیان) می‌باشند. ترکمنستان همواره محل گذری برای اقوام مهاجم و مهاجر جنوبی همانند تمدن‌های میان‌رودان، ایلام و تمدن دره سند بوده‌است.
منطقه مرو در ترکمنستان کنونی، قرن‌ها مرکز خراسان بزرگ و از پایگاه‌های زبان فارسی و مرکز دانشمندان، ادیبان و عرفای ایرانی در دوران اسلامی بود.
منطقه کنونی ترکمنستان عموماً ایرانی‌نشین و فارسی‌زبان بود که ترکیب جمعیتی آن از زمان ورود غزها به منطقه در زمان مهاجرت سلجوقی‌ها از شمال قره‌قروم به جنوب آن که در زمان محمود غزنوی آغاز شد، تغییر کرد. ساکنان شهرهای ایرانی این مناطق به‌مرور با عشایر ترکمن پیرامون شهرها آمیخته شده و مردم کنونی این نواحی از نسل آنان‌اند. پیشینه فارسی‌زبان ترکمنستان کنونی در هویداست: عشق‌آباد (اشک‌آباد)، مرو، چهارجوی، کهنه‌گُرگانج، دهستان، فراوه، کَرکوه، شاه‌قدم، چهارکان، پنج‌ده (تخته‌بازار)، مُرغاب، آبادان، آب نو، ده نو، قَهقَهه، بَلخان‌آباد، بابادهقان، سرحدآباد، فَرَب و غیره. نام بسیاری از این شهرها در دهه‌ها یا سال‌های اخیر با تصمیم دولتی تغییر کرده‌است. نام‌های دیگر جغرافیایی این کشور همچون آمودریا، استان لب آب و کوه‌های بَلخان (بالاخانه) نیز مؤید همین پیشینه است.
بیشتر ساکنین ترکمنستان در خلال استیلای ترکان غز یکتاپرست بودند. ترکان غز زبان ترکمنی را با حکمرانی بر این منطقه رفته‌رفته ترویج دادند. در دوران حکومت ترکان، فرهنگ اسلام که توسط اعراب به ترکمنستان آورده شده بود با آداب و رسوم محلی ایرانی ادغام گردید و بعدها این فرهنگ مخلوط شده، به نوبه خود تحت تأثیر و تغییر زمامداران ترک نظیر دودمان سلجوقیان قرار گرفت. در طول قرون وسطی، یورش چنگیزخان و مغول‌ها ترکمنستان را ویران نمود و بعدها این ویرانی با تهاجم رقابت گونه تیمور لنگ و ازبک‌ها بر این سرزمین، ادامه پیدا کرد.
در دوران قاجار نیز یورش آقامحمدخان به ترکمن‌های سوین خان در شمال گرگان، قیام خواجه یوسف کاشغری که خود را سلطان ترکستان می‌نامید در منطقه استرآباد و گرگان‌رود علیه حکومت فتحعلی‌شاه، حمله آتانیاز حاکم خیوه به کمک طوایف ترکمن به سوی مشهد و سرخس در سال ۱۲۳۹ ه. ق، شورش قیات خان رهبر ترکمن‌های یموت جعفربای در ناحیه کمش‌تپه علیه حکومت ایران در سال ۱۲۴۲، و جنگ مرو در سال‌های ۸–۱۲۷۶ میان سپاه محمدشاه قاجار و ایلات ترکمن از مهم‌ترین منازعات نظامی این دوران است.
ترکمنستان شوروی
در اواخر قرن نوزدهم، ترکمنستان امروزی به شکلی اساسی به وسیله استیلا و یورش امپراتوری روسیه دچار تغییر اساسی شد و چند دهه بعد پس از انقلاب ۱۹۱۷ روسیه با شکل‌گیری اتحاد جماهیر شوروی، از یک جامعه قبیله‌ای اسلامی به یک جامعه لنینیستی مطلقه تبدیل شد.
در سال ۱۹۹۱ میلادی ترکمنستان به استقلال رسید. صفرمراد نیازف یکی از رهبران محلی کمونیست، خود را به عنوان رهبر مطلقه و بلامنازع ترکمنستان اعلام کرد. او ترکمنستان تازه استقلال‌یافته را به شکل کامل، تحت اقتدارگرایی مطلق خود درآورد. او تا پایان زمامداری خود (۲۰۰۶ میلادی) که با مرگش به پایان رسید در برابر دموکرات‌های سابق اتحاد جماهیر شوروی که رقیبان وی بودند، مقاومت می‌کرد.
سیاست
ترکمنستان در آبان ۱۳۷۰ (اکتبر ۱۹۹۱) با رأی مردم در همه‌پرسی استقلال، موجودیت خود را به عنوان یک کشور مستقل اعلام نمود و رسماً نام «ترکمنستان» را برای کشور خود برگزید. قانون اساسی ترکمنستان نیز در ۱۸ مه ۱۹۹۲ در چهاردهمین نشست مجلس ترکمنستان به تصویب رسید. بر اساس این قانون اساسی، ترکمنستان کشوری دمکراتیک و لائیک و اداره آن به شکل جمهوری ریاستی است. صفرمراد نیازف اولین رئیس‌جمهور کشور بود. رئیس‌جمهور کنونی کشور قربان قلی بردی محمداف است.
حکومت ترکمنستان جمهوری ریاستی و تک‌حزبی است و رئیس‌جمهور اختیارات گسترده‌ای دارد. رئیس‌جمهور ترکمنستان و شخص اول این کشور از هنگام استقلال تا سال ۲۰۰۶ صفرمراد نیازف بود. رئیس‌جمهور کنونی کشور قربان قلی بردی محمداف است. سیاست ترکمنستان، بی‌طرفی در مسائل جهانی و منطقه‌ای است.
براساس قانون اساسی ترکمنستان، رئیس‌جمهور مقامات قوه مجریه و قضاییه را منصوب می‌کند و نیز نامزدهای انتخابات مجلس را تصویب می‌نماید. مدیریت محلی از سوی استانداران صورت می‌گیرد. بر اساس قانون اساسی، استانداران در حکم نمایندگان رئیس‌جمهور هستند و زیر نظر رئیس‌جمهور فعالیت می‌نمایند و نیز از سوی خود رئیس‌جمهور منصوب یا برکنار می‌گردند.
- قوه مجریه: بر اساس قانون اساسی ترکمنستان، رئیس‌جمهور که به‌طور مستقیم توسط مردم انتخاب می‌شود، رئیس کابینه وزیران ترکمنستان است.
- قوه مقننه: بر اساس قانون اساسی کشور، در ترکمنستان دو ارگان قانون‌گذاری وجود دارد:
- خلق مصلحتی (شورای مردم):خلق مصلحتی همایش نمایندگان ملت است. سالی یک بار جلسه دارد. بخشی از اعضای آن انتخابی و بخش دیگر نیز بر اساس سمت خود به عضویت آن در می‌آیند. رئیس‌جمهور، هیئت دولت، نمایندگان مجلس، رئیس دیوان عالی، رئیس دادگاه عالی اقتصادی، دادستان کل، استانداران و خلق وکیل لری (نمایندگان هر کدام از مناطق مسکونی) عضو این مجلس هستند. رئیس خلق مصلحتی رئیس‌جمهور است.
- مجلس نمایندگان: پارلمان ترکمنستان ۵۰ نماینده دارد که هر پنج سال یک بار از پنجاه حوزه انتخاباتی انتخاب می‌شوند. مجلس ابتکارات رئیس‌جمهور و تصمیمات خلق مصلحتی را به‌عنوان قانون تصویب می‌نماید و برنامه‌های کابینه وزیران، بودجه کشور و گزارش‌های اجرای بودجه را تأیید می‌نماید.
جغرافیا
ترکمنستان با مساحت ۴۹۱٬۲۱۰ کیلومتر مربع پنجاه و دومین کشور بزرگ جهان بوده و کمی از کشور اسپانیا کوچکتر است. این کشور در بین عرض‌های جغرافیایی ۳۵ و ۴۳ درجه شمالی و ۵۲ و ۶۷ درجه شرقی قرار دارد. در جنوب و جنوب غربی ترکمنستان، رشته‌کوه‌هایی قرار دارند که تا کناره‌های دریای خزر کشیده شده‌اند. در شمال این کشور جلگهٔ پست توران قرار دارد. ۸۰ درصد این کشور را صحرای قره‌قوم پوشانده و مرکز این کشور میان جلگه‌های توران و صحرای قره‌قوم احاطه گردیده‌است. محدودهٔ کُپه‌داغ از امتداد مرزهای جنوب غربی در نزدیکی کوه شهشاه (کوه ریزه) به ارتفاع ۲٬۹۱۲ متر آغاز می‌شود و تا مرزهای جنوب شرقی در استان‌های لب آب و بَلخان و مرزهای ازبکستان نزدیک رشته‌کوه کپه‌داغ، کوه آرلان به ارتفاع ۱٬۸۸۰ متر ادامه دارد.
رودهای مهم ترکمنستان از کشورهای همسایه یعنی ایران و افغانستان سرچشمه می‌گیرند. از مهم‌ترین رودخانه‌های ترکمنستان تجن، آمودریا اترک و مرغاب بوده که از ارتفاعات کوپه داغ سرچشمه می‌گیرند. ترکمنستان دارای آب و هوای بیابانی نیمه‌گرمسیری بوده و بیشتر این سرزمین خشک است. در فصل زمستان، هوا معتدل و خشک بوده و بیشترین بارندگی در ماه‌های ژانویه و ماه مه اتفاق می‌افتد. پرباران‌ترین بخش ترکمنستان پهنه‌های کوه‌های کپه‌داغ است. طول خط ساحلی ترکمنستان در دریای خزر ۱٬۷۶۸ کیلومتر بوده و مهم‌ترین بندر آن شهر ترکمن‌باشی (کراسنووُدْسْک) است.
تقسیمات کشوری
ترکمنستان، بر اساس آخرین تقسیم‌بندی کشوری دارای ۵ استان است:
اقتصاد
ترکمنستان در فهرست چهار کشور نخست تولیدکننده گاز طبیعی و چهار کشور تولیدکننده نفت در شوروی سابق قرار دارد. ذخائر اثبات شده نفت و گاز این کشور ۲۰۰۰ میلیارد متر مکعب گاز مقام چهاردهم جهان و ۵۴۶ میلیون بشکه نفت است. بیشتر ذخایر نفتی کشور در غرب ترکمنستان از جمله در پهنه دریای خزر متمرکز شده‌است. ذخایر گاز طبیعی تقریباً در سراسر خاک کشور پراکنده‌است. رشد اقتصادی این کشور در سال ۲۰۰۷ براساس آمار صندوق بین‌المللی پول حدود ۱۱٫۵٪ بوده‌است که آن را جزو کشورهای دارای رشد اقتصادی بالا می‌سازد.
شغل بیشتر مردم ترکمنستان کشاورزی و دام پروری است. این کشور از نظر تولید پنبه در جهان معروف است. قالی بافی از صنایع دستی مهم ترکمنستان است.
معادن نمک کلسیم در منطقه قویرداق وجود دارد. ذخایر نمک‌های طبیعی دریایی در خلیج قره‌بُغاز متمرکز است. در این منطقه موادی همچون میرابیلیت و دیگر مواد پر ارزش وجود دارد. بیشتر زمین‌های کشاورزی ترکمنستان را دشت قره قوم تشکیل می‌دهد که اغلب برای چراندن گوسفند قره‌گل مورد استفاده قرار می‌گیرد. در زمین‌های کشاورزی کشور محصولاتی همچون پنبه، میوه و تره بار و انگور پرورش می‌شود. امور پرورش کرم ابریشم نیز توسعه یافته‌است. در طی سال‌های اخیر، تولید گندم نیز افزایش خوبی داشته‌است.
ترکمنستان اقتصادی رو به رشد دارد و با توجه به منابع سرشار نفت و گاز و پنبه از طریق سرمایه‌گذاری مشترک صنایع پایین دست را گسترش داده‌است و جزو معدود کشورهایی است که فراورده‌های نفتی صادر می‌کند؛ و با فراوری محصول پنبه و با اتکا به نیروی کار خود صنایع فعال نساجی پیشرفته‌ای دارد که از بازار فروش بالایی در سطح جهان برخوردار می‌باشد و با فروش سالانه مقدار زیادی گاز به کشورهایی چون اوکراین و روسیه اقدام به کسب درآمدهای سرشار می‌کند.
واحد پول این کشور منات ترکمنستان است. هر منات ترکمنستان معادل ۰٫۲۸۶ دلار آمریکا و هر دلار معادل ۳٫۴۹ منات است. (آوریل ۲۰۲۲).
از آن‌جا که ترکمنستان یک کشور محصور در خشکی است، برای ترانزیت کالا از خاک کشورهای همسایه استفاده می‌کند. خط آهن ترکمنستان به شهر سرخس (در شمال خاوری ایران) متصل است و از آن‌جا تا بندرعباس امتداد دارد. پنبه، پارچه‌های نخی، پوست، قالی و نفت از جمله کالاهایی هستند که این کشور به کشورهای دیگر جهان صادر می‌کند. امروزه شهر عشق آباد به یکی از زیباترین شهرهای خاورمیانه تبدیل شده رشد ساخت ساختمان‌های بلند و دیگر سازه‌ها نمایی زیبا به این شهر داده‌است.
مردم
بیشتر مردم ترکمنستان، ترکمن هستند و اقلیت قابل توجهی روس و ازبک‌ها نیز در این کشور حضور داند. سایر اقوام قزاقها، تاتارها، اوکراینی‌ها، کردها، ارمنی‌ها، آذربایجانی‌ها و بلوچ‌ها هستند.
براساس آمار سازمان سیا در سال ۲۰۰۳ ترکیب جمعیتی ترکمنستان ۸۵٪ ترکمن، ۵٪ ازبک و ۴٪ روس و ۶٪ از اقوام دیگر است. براساس آمار دولت ترکمنستان در سال ۲۰۰۱ ترکمن‌ها ۹۱٪، ازبک‌ها ۳٪ و روس‌ها ۲٪ جمعیت را شکل داده‌اند. جمعیت ترکمن‌ها در ترکمنستان از ۱۹۸۹ تا ۲۰۰۱ حدود دو برابر (از ۲٫۵ میلیون به ۴٫۹ میلیون نفر) شد. اما شمار روس‌ها به کمتر از یک‌سوم (از ۳۳۴ هزار به ۱۰۰ هزار نفر) کاهش یافته‌است.
مذهب
۸۹٪ ترکمن‌ها مسلمان (اکثراً پیرو مکتب حنفی از مذهب اهل سنت) و ۹٪ پیرو کلیسای ارتدوکس روسیه هستند.
حقوق بشر
حکومت ترکمنستان از ناقضان بزرگ حقوق بشر و آزادی رسانه‌ها است. انجمن گزارشگران بدون مرز در رده‌بندی سالانه آزادی رسانه‌ها از تیتر «سیاهچال» اطلاع‌رسانی رو به گسترش در اطلاع‌رسانی از وضعیت این کشور استفاده کرد. طبق گفتهْ این نهاد حقوق بشری همهْ رسانه‌های این کشور تحت کنترل دولت هستند و تنها تعداد کمی از کاربران به اینترنت آن هم به شکل سانسورشده دسترسی دارند. آزار و اذیت روزنامه‌نگاران کم‌شماری که به‌صورت مخفیانه برای رسانه‌های خبری خارجی کار می‌کنند هر روز بیشتر و بیشتر می‌شود. در سال‌های اخیر بسیاری از آن‌ها دستگیر، شکنجه و از کارشان اخراج شده‌اند. قانون به تصویب رسیدهٔ جدید تصریح می‌کند که مجوز تولید کانال‌های تلویزیونی خصوصی تنها به کسانی می‌رسد که در ارائهٔ تصویر مثبت از کشور بکوشند. در سال ۲۰۱۸ سازمان ملل به‌طور رسمی اعلام کرد که دولت ترکمنستان مسئول کشته‌شدن روزنامه‌نگار زندانی اوقولساپار مراداف در سال ۲۰۰۶ به دلیل بدرفتاری است.
این کشور در سال ۲۰۲۰ پس از کشور کره شمالی پایین‌ترین شاخص آزادی رسانه را از آن خود کرده‌است.
جستارهای وابسته
پی‌نوشت‌ها
- ↑ https://www.constituteproject.org/constitution/Turkmenistan_2008.pdf
- ↑ "Dual Citizenship". Ashgabat: U.S. Embassy in Turkmenistan. Retrieved 23 May 2020.
- ↑ Gore, Hayden (2007). "Totalitarianism: The Case of Turkmenistan" (PDF). Human Rights & Human Welfare. Denver: Josef Korbel School of International Studies (Human Rights in Russia and the Former Soviet Republics): 107–116. Retrieved 29 June 2021.
- ↑ Государственный комитет Туркменистана по статистике: Информация о Туркменистане : О Туркменистане بایگانی‌شده در ۷ ژانویه ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine: Туркменистан — одна из пяти стран Центральной Азии, вторая среди них по площади (491,21 тысяч км2), расположен в юго-западной части региона в зоне пустынь, севернее хребта Копетдаг Туркмено-Хорасанской горной системы, между Каспийским морем на западе и рекой Амударья на востоке.
- ↑ "World Population Prospects - Population Division - United Nations". population.un.org.
- ↑ "Turkmenistan". International Monetary Fund. Retrieved 2 June 2016.
- ↑ "2015 Human Development Report" (PDF). United Nations Development Programme. 2015. Retrieved 15 December 2015.
- ↑ "Largest Countries in the World by Area - Worldometer". www.worldometers.info (به انگلیسی). Retrieved 2020-08-01.
- ↑ "Population by Country (2020) - Worldometer". www.worldometers.info (به انگلیسی). Retrieved 2020-08-01.
- ↑ «Political structure». country.eiu.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۰-۳۰.
- ↑ «ترکمنستان» (PDF).
- ↑ "Turkmenistan". The World Factbook (به انگلیسی). Central Intelligence Agency. 2021-10-26.
- ↑ "BP Statistical Review of World Energy 2019" (PDF). p. 30.
- ↑ "Countries with the largest natural gas reserves worldwide 2019". Statista (به انگلیسی). Retrieved 2020-08-10.
- ↑ کتاب جغرافیا دوره دوم متوسطه
- ↑ Barthold, W. W. , Sochineniya, Moscow, 1965; Brockhaus, EntsiklopedicheskiĮ slovar', St. Petersburg, 1891. III p.359.
- ↑ امین گلی، ص ۹۸
- ↑ «WORLD PRESS FREEDOMINDEX 2012» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۷ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۲.
- ↑ «The 25 Least Visited Countries in the World». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ مارس ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۸ فوریه ۲۰۱۵.
- ↑ International tourism, number of arrivals - by country
- ↑ «Currency Exchange Rates - International Money Transfer | Xe». www.xe.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۴.
- ↑ Ethnic composition of Turkmenistan in 2001, Demoscope Weekly, No. 37-38, 8-21 October 2001.
- ↑ «CIA - The World Factbook - Turkmenistan». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ آوریل ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۸ ژانویه ۲۰۰۹.
- ↑ «گزارشگران بدون مرز». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۵ آوریل ۲۰۱۹.
- ↑ "2020 World Press Freedom Index | Reporters Without Borders". RSF (به انگلیسی). Retrieved 2020-06-14.
منابع
- کتاب‌های تاریخ و جغرافیا، دوره آموزش متوسطه، رشته علوم انسانی، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی.
- صفا، ذبیح اللّه، تاریخ ادبیات در ایران (۸جلد)، انتشارات فردوس.
- حقایق و قوانین ترکمنستان؛ کره شمالی ثانی! بایگانی‌شده در ۱۸ ژوئن ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine