طوایف بختیاری
ایل بختیاری یکی از کهن‌ترین ایلات فلات ایران می‌باشد، که در جنوب‌غربی ایران زندگی می‌کنند. از نظر تقسیمات استانی، طایفه‌های ایل بختیاری اغلب در چهارمحال و بختیاری، شرق و غرب خوزستان، جنوب لرستان و غرب استان اصفهان پراکنده می‌باشند.
ایل بختیاری دارای تقسیمات خاص طایفه‌ای است، که پیشینه آن به اواخر قرن پانزدهم و اوایل قرن شانزدهم میلادی بازمی‌گردد و به‌عنوان نمودار اجتماعی ایل بختیاری شناخته می‌شود و بر پایه آن، طوایف بختیاری به دو شاخه هفت‌لنگ و چهارلنگ تقسیم می‌شوند. هر یک از این دو شاخه، از چندین باب تشکیل شده و هر باب از چند طایفه، هر طایفه از چند تیره و هر تیره از چند تش و هر تش، از چند اولاد و هر اولاد نیز از چندین خانوار تشکیل شده‌است. خانوار کوچکترین بخش، در تقسیمات و ساختار اجتماعی ایل بختیاری محسوب می‌شود.
تقسیمات ایلی
ایل بختیاری به دو شاخه اصلی هفت‌لنگ و چهارلنگ تقسیم می‌شود.
- شاخه هفت‌لنگ از ۴ باب تشکیل شده‌است:
- شاخه چهارلنگ نیز از ۵ باب تشکیل شده‌است:
- محمود صالح
- ممی‌وند
- زلکی
- کیان ارثی
- موگویی
طوایف هفت‌لنگ
بابادی
بابادی که بزرگترین ساختار ایلی را در میان مردمان بختیاری دارد به طایفه‌های زیر تقسیم می‌شود:
- گله
- شهنی
- گمار
- احمدمحمودی
- شیخ رباط
- ململی
- مدملیل
- عکاشه
- عالی‌انور(تقی عبداللهی)
- آرپنایی
- پبدنی
- نوروزی
- احمد سمالی
- نصیر
- راکی
بختیاروند
- بهداروند
- علاءالدین‌وند
- فِرگنی
- منجزی
- بلیوند
- محمدزاده
- تیردی
- گندائی
- آل جمالی
- زیلایی
- چینگایی
- سُهرَوْ
- مش مرداسی
- جانکی سردسیر
- دیناشی
- لرزنی
- کیارسی
- عرب کمری
- مشهوند
- اسنکی
دورکی
دینارانی
طوایف چهارلنگ
محمود صالح
- ممزایی
- مُمجِلاردین (محمد جلال الدین)
- آدِگار
- قلی
- عالی داوود
- کافِلی
- کُتُکی
- شیخ سلیمان احمد
- ممزایی
- آرپناهی
- دودانگه
- سادات شاهزاده عبدالله
- شیخ برهان عالی
- لیوسی
- گوروی
- موزرمونی
- اُورَک
- باوا
- هارونی
زلکی
- تاجمیری
- دوزنی
- هزاروسی
- جاوند
- بریم وند
- چهارطایفه
- آریاسی
- آصفی(جنانی)
- پارسه
- بلفایی
ممی‌وند
- فولادوند
- حاجیوند
- عیسوند
- بساک
- عبدالوند
موگویی
- خواجه باجول
- خواجه موگوئی
- شیرازی
- گزی
- حسامی
- کیماس
- مهدور
- بیرگونی
- سوادکوهی
- چرمی
- شمس
- شیاس
- سرلک
- چیوایی
- هلیل
- دویستی
کیان ارثی
محاسبه مالیات
در گذشته در زمان میرجهانگیر خان بختیاری، گردش حکومت ایلیاتی به‌وسیله مالیات سرانه‌ای بوده‌است که از دامداران می‌گرفتند و اقتصادِ حکومت خان ها بر اساس همین مالیات بود. این مالیات بر اساس میزان تولید فرآورده‌های دامی به نوع مراتع و وسعت آن و شمار دام و شمار نفراتی که در ایل، قدرت کارایی در امر تولید دام و پرورش آن را داشته‌اند، بستگی داشته‌است.
همه بختیاری از لحاظ گرفتن مالیات به دو بخش عمده تقسیم می‌شد: از یک بخش که دام زیادتر و مراتع بهتر داشته‌اند، مالیات بیشتری دریافت می‌شد و از بخش دیگر مالیاتِ کمتر. واحد گرفتن مالیاتِ دامی در ایل، بر حسب مادیان تعیین می‌شد. برای هر رأس مادیان، سالانه مقداری پول، ۳۰–۱۰ ریال؛ به معیار آن زمان دریافت می‌کردند.
جدول اخذ مالیات چهارلنگ ها، به شرح زیر بوده‌است:
| یک رأس مادیان | یک رأس (۴ لنگ) مادیان | ۱۰ریال مالیات |
| چهار رأس گاو | یک رأس (۴ لنگ) مادیان | ۱۰ ریال مالیات |
چون یک رأس مادیان، برابر واحد گرفتن مالیات دامی به معنی چهار لِنگ (چهار پا) محسوب می‌شده، افراد این منطقه که مشمول پرداخت این نوع مالیات بودند، به چهارلنگ معروف شدند.
گروه دیگر، که جمعیتی بیشتر داشتند، مقدار مالیات را به اندازه هفت لِنگ مادیان، یعنی ۲ رأس مادیان (=هشت لنگ)، منهای یک لِنگ، یعنی هفت لنگ مادیان می‌داده‌اند. روی این اصل، مردم این منطقه، به نام هفت لنگ معروف شدند.
| یک رأس مادیان + ۳ لنگ مادیان | ۷ لنگ مادیان | ۱۷/۵ریال مالیات |
| هفت رأس گاو | یک رأس مادیان | ۱۰ ریال مالیات |
جدول اخذ مالیات هفت لنگ ها، به شرح زیر بوده‌است:
یک مادیان = ۱۰ریال مالیات
در مورد همین مالیات گرفتن، خان‌ها به دلایل سیاسی در خود ایل و نزدیکی و دوری طایفه‌ها به خان‌ها، بین طوایف فرق می‌گذاشتند و به بعضی‌ها امتیازاتی می‌دادند. گرفتن مالیات توسط کلانتران ایل انجام می‌گرفت و در عوض خود این کلانتران از پرداخت مالیات معاف بودند.
سازمان اجتماعی
یکی از ویژگی‌های سازمان اجتماعی ایل بختیاری، وجود واحدهای متعددِ اجتماعی و در هم تنیده در داخل ایل است که درجه بسیار بالایی از گروه‌بندی عمودی، در سطوح مختلف درآن جلوه‌گر است. ساختارِ اجتماعی از یک سیاه چادر آغاز گشته و تا ایل ادامه می‌یابد. در تقسیمات سنتی عشایر بختیاری، هر تَش به چند اولاد تقسیم می‌گردد، که در گویش بختیاری، بدان کُربَو (پسر و پدر) نیز می‌گویند. هر اولاد از حدود ده‌ها خانوار تشکیل می‌گردد و بطور متوسط هر خانوار، داری یک بُهُون (سیاه چادر) است، که واحد مسکونی عشایر بختیاری به حساب می‌آید.
- سیاه چادر
هر چادر مأوای یک خانوادهٔ بختیاری است که به آن مال نیز می‌گویند.
- اولاد
هر اولاد مشتمل بر سه تا دوازده سیاه چادر یا بیشتر است که خانوادهٔ گسترده‌ای است و اردو نیز خوانده می‌شود.
- تَش
مجموع چند اولاد، تش نامیده می‌شود. سرپرستیِ هر تش را فرد کاردان و فعالی از همان تَش به‌عهده دارد که به ریش‌سفید مشهور است.
- تیره
درطوایفِ مختلف بختیاری هر تیره به چند تش تقسیم می‌گردد. در کوچ‌ها، اردوهایی که با هم خویشاوندند به صورتِ واحدهای کوچنده (تیره) -که جمعیت هر کدام به چند صد نفر بالغ می‌شود- گرد هم می‌آیند، بنابراین مجموع چند تش، که همگی با هم خویشاوند هستند را یک تیره می‌نامند.
- طایفه
از ترکیبِ تیره‌ها، طایفه به وجود می‌آید که جمعیتِ بزرگترینِ آنها (مانند:اورک، زراسوند،بامدی و جانکی) به ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار نفر می‌رسد.
- باب
باب یا بلوک، نتیجهٔ ترکیبِ چند طایفه است. (مانند: بختیاروند، کیان ارثی، دورکی، محمود صالح) ولی هیچ نسبت خویشاوندیی بین طوایف یک باب وجود ندارد و به مجموع چند طایفه که از نظر جغرافیایی نزدیک به هم زندگی کرده‌اند، باب گفته می‌شود.
- شاخه
چند باب با هم یک شاخه می‌سازند. ایلِ بختیاری در کل دو شاخهٔ اصلی دارد که چهارلنگ بختیاری و هفت‌لنگ بختیاری هستند.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ «ایل بختیاری». دانشنامه جهان اسلام. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ نوامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۰ آوریل ۲۰۲۰.
- ↑ Carl Skutsch. «Encyclopedia of the World's Minorities page.176».
- ↑ «BAḴTĪĀRĪ TRIBE». دانشنامه ایرانیکا. دریافت‌شده در ۸ ژانویه ۲۰۱۴.
- ↑ «بختیاری». دانشنامه جهان اسلام. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ دسامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۹ دی ۱۳۹۰.
- ↑ > نتایج تفصیلی ایلی سرشماری اجتماعی اقتصادی عشایر کوچنده ۱۳۸۷
- ↑ «Bakhtyārī». دانشنامه بریتانیکا.
- ↑ «نمودار اجتماعی طوایف بختیاری». دانشنامه ایرانیکا.
- ↑ «Iran Almanac and the Book of Facts». Echo of Iran. ۱۹۷۰.
- ↑ «ĀSTARKĪ - Iranica». ۲۰۱۱.
- ↑ Arash Khazen (۲۰۰۹). «Tribes and Empire on the Margins of Nineteenth-Century Iran p.22». دانشگاه واشینگتن. دریافت‌شده در ۲۰۱۴.
منابع
- لسان‌السلطنه سپهر، عبدالحسین و سردار اسعد بختیاری. تاریخ بختیاری
- حسین ابراهیمی ناغانی (۲ اسفند ۱۳۸۸). «اسامی طوایف و شعب ایل بختیاری». وبگاه انسان‌شناسی و فرهنگ. بایگانی‌شده از اصلی در 7 اكتبر 2013.