جانکی سردسیر

نام جانکی تحریف شده واژه جوانکی است که ظاهراً نخستین بار حمدالله مستوفی در قرن هشتم، آن را ذکر کرده‌است. برخی مؤلفان دوره صفوی، مانند اسکندر منشی و شرف الدین بدلیسی، نیز واژه جوانکی را به کار برده‌اند. عشایر جانکی و بختیاری‌ها به آن جونکی می‌گویند. به نوشته محمدعلی امام شوشتری، از مؤلفان معاصر، نام جانکی مخفف جوانکی است.

طایفه جانکی در اواسط سده ششم به همراه عشایر دیگر از شام به نواحی غربی ایران کوچ کردند. پیش از سده دهم به منطقه جانکی گرمسیری کوچ کردند و در قسمت جنوبی آن ساکن شدند و به رغم درگیری‌های پراکنده میان آنان و طایفه جانکی، ییلاق و قشلاق طایفه جانکی برقرار بود. در سده دهم نیز طایفه مکوندی، از ایل مَمَسَنیِ فارس، در قسمت غربی خاک جانکی ساکن شدند. در اواخر این سده در سرزمین میان طوایف جانکی و شیرعلی قرار گرفتند. این‌جا به جایی‌ها موجب شد، تا جنوب و مغرب منطقه جانکی از تسلط طایفه جانکی خارج و اراضی آن‌ها به سرگچ منحصر شود.

در زمان نادرشاه طایفه کردزنگنه از کرمانشاهان به منطقه جانکی کوچ کردند و در ناحیه سرگچ، میان طوایف ممبینی و جانکی، ساکن شدند. همچنین طایفه کیان ارثی، که جزو گروه چهارلنگ بختیاری بودند، توانستند به قسمت سرگچ جانکی نفوذ کنند. با این تغییرات، علاوه بر پراکنده شدن بسیاری از جانکی‌ها، عده‌ای در ییلاق ساکن شدند، که به طایفه جانکی سردسیر معروف گردیدند. در ۱۱۴۵، نادرشاه حکومت جانکی سردسیری و گرمسیری را به علیرضابیک، از سران ایل زنگنه، سپرد. ظاهراً از همین سده تا اوایل حکومت کریم خان زند، منطقه جانکی تنها به جانکی سردسیر اطلاق می‌شد، اما پس از آن، با تسلط خان‌های کیان ارثی بر جانکی گرمسیری، به تدریج جانکی‌ها به دو شاخه تقسیم شدند، که بخش گرمسیری آن‌ها جزو چهارلنگ بختیاری قلمداد شدند. طایفه کهن کلواری جانکی سردسیری از طایفه‌های کهن شهرستان لردگان می‌باشد با استناد به سنگ قبر ملابهمن کلواری جوانکی سردسیری که بر روی آن نوشته شده ملا بهمن فرزند ملا درویش کلواری جوانکی سردسیری (تاریخ وفات ۱۳۲۹ هجری قمری مصادف با سال ۱۲۸۹ هجری شمسی حدود ۱۰۷ سال پیش می‌باشد و البته باید در نظر داشت پدر ایشان ملا درویش که بر روی این سنگ با عنوان کلواری جوانکی سردسیری ذکر شده حداق ۵۰ سال زودتر فوت شده و پسوند جوانکی سردسیری حداقل حدود ۱۶۰ تا ۱۷۰ سال پیش برای صدا زدن این طایفه بکار برده می‌شد) می توان گفت این طایفه از طوایف جوانکی سردسیری بختیاری می‌باشد. و در حال حاضر با فامیلی‌های کلواری جانکی، طاهری، محمودی، بهمنی، جانکی، فرهادی در لردگان و قلعه تل ساکن می‌باشند و از معدود تیره‌هایی می‌باشند که هنوز پسوند فامیل جانکی دارند.

حمدالله ابن ابوبکر مستوفی در این باره گوید که: «هزاراسف که مهین و بهین همه بود، قائم مقام پدر شد و عدل و داد ورزید. در عهد او ملک لرستان رشک بهشت گشت و بدین سبب اقوام بسیار از جبل السماق شام بدو پیوستند: چون گروه عقیلی از نسل علی بن ابی طالب وگروهِ هاشمی از نسلِ هاشم بن عبد مناف و دیگر طوایف متفرق چون: آسترکی، مماکویه، مختاری، جوانکی، بیدانیان، زاهدیان، علائی، کوتوند بتوند، بوازکی، شوند، راکی، جاکی، هارونی، کوی، لیراوی، ممویی، یحفومی، کمانکشی، مماسنی، ارملکی، توانی، کسدانی، مدیحه، اکورد، کولارد و دیگر قبائل که انساب ایشان معلوم نیست. چون این جماعت به هزاراسف و برادران پیوستند، ایشان را قوت‌وشوکت زیاد شد. بقایای شولان را به‌زخمِ شمشیر از آن ولایت بیرون کردند و یکبار بر آن دیار مستولی شدند. پس دیار شولستان نیز مسخر کردند و شولان منهزم به فارس رفتند.»

ازجمله این طوایف امروزه به غیر از هارونی، از قبایلی نظیر آسترکی و جانکی و بندانی و گتوند و بتوند و راکی نیز نام نشانی باقی مانده‌است که درزمره ایل بختیاری شمارده می‌شوند؛ و این طوایف باوجوداشتن قدمت تاریخی نهصد و پنجاه ساله امروزه بعضاَ ازمنظر طبقه‌بندی قبییله درزمره طوایفی که قدمت و سبه تاریخی آن‌ها از سیصد سال تجاوز نمی‌کند می‌باشند و ازجمله جانکی گرمسیر که تابع کیان ارثی است یا راکی که تابع بابادی است و هارونی نیز از آن جمله است.

1. اردشیری لردجانی
2. نادری لردجانی
3. جلیل پیران
4. بارسنی
5. جلیل ناغونی
6. جلیل سرقلعه
7. جلیل پور
8. محمدی مصیری
9. اسدپور
10. جلیل مصیر
11. خلیل مقدم
12. خلیلی
13. خلیل طهماسبی
14. نوروزی مصیر
15. ریسی شیخ ویسی
16. سادات چاه‌گاه
17. شیاسی
18. دِلوَروُن
19. محمدی مصیر
20. ریگی
21. شفیعی
22. شاهرخی
23. هارونی
24. سهرابی
25. جلیل
26. جلیلی
27. رستمی
28. سادات موسوی

1. ییلاق: شهرستان اردل، شهرستان بروجن، شهرستان خانمیرزا و شهرستان لردگان در استان چهارمحال و بختیاری می‌باشد.
2. قشلاق: شهرستان ایذه در استان خوزستان می‌باشد.

• حسین ابراهیمی ناغانی (۲ اسفند ۱۳۸۸). «اسامی طوایف و شعب ایل بختیاری». وبگاه انسان‌شناسی و فرهنگ. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ اکتبر ۲۰۱۳.
• تاریخ بختیاری، سردار اسعد بختیاری.
• بختیاری، اوژن. تاریخ بختیاری.
• امان، دیتر. بختیاری‌ها: عشایر کوه نشین ایرانی در پویه تاریخ.