شهبانو
عنوان سلطنتی
شهبانو عنوان سلطنتی در ایران و معادل مؤنث شاه است. این عنوان برای جایگاه پادشاهی است و در معناهای ملکه حاکم، پادشاهِ زن، ملکه هم‌نشین (همسر پادشاه) به‌کار می‌رود. آخرین شهبانوی ایران فرح دیبا، ملکه و همسر محمدرضا شاه است.
پیشینه
عنوان شهبانو در ایران باستان در شاهنشاهی هخامنشی و شاهنشاهی ساسانی با عنوان شهبانوی شهبانوان یعنی ملکه ملکه‌ها معادل نوع مردانه‌اش شاهنشاه یا شاه شاهان، استفاده می‌شده همان‌طور که برای دختر شاپور یکم (r. ۲۴۰–۲۷۰ بعد از میلاد) ادور آناهید گواهی شده بود، مطابقت "bānbishnān bānbishn" ("شهبانوی شهبانوان") بود. عنوان مشابه شهر بانبیشن برای همسر شاپور اول خوریم گودرز نیز استفاده شده‌است.
شهبانوهای ایران
شهبانوهای مطرح جهان
| شهبانو | کشور | مقام |
|---|---|---|
| حتشپسوت | مصر باستان | فرعون مصر |
| کلئوپاترا | مصر باستان | فرعون مصر |
| نِفِرتیتی | مصر باستان | ملکهٔ بزرگ مصر (همسر اصلی آخناتون) |
| تئودورا | امپراتوری روم شرقی (بیزانس) | امپراتریس بیزانس (همسر ژوستینین یکم) |
| اگریپینا جوان | امپراتوری روم | امپراتریس روم و اگوستا (همسر کلودیوس و مادر نرون) |
| مسالینا | امپراتوری روم | امپراتریس روم (همسر کلودیوس) |
| جولیا دومنا | امپراتوری روم | امپراتریس روم (همسر سپتیمیوس سوروس و مادر کاراکالا و پوبلیوس سپتیمیوس گتا) |
| وو زتیان | چین باستان | امپراتریس دودمان تانگ، نایب‌السلطنهٔ تام‌الاختیار و سپس امپراتریس فرمانروای دودمان ژو دوم (همسر گائوزونگ و مادر ژونگ زونگ و رویزونگ) |
| ملکه لو | چین | امپراتریس گائو هان و امپراتریس دواگر (همسر گائوزو، مادر امپراتور هوی هان، مادربزرگ و نایب‌السلطنهٔ امپراتور کیانشائو هان و امپراتور هئوشائو هان) |
| تزی شیء | چین | امپراتریس و نایب‌السلطنه دودمان چینگ (همسر امپراتور شیان‌فنگ و مادر امپراتور تونگ‌ژی) |
| نورجهان | امپراتوری گورکانی هند | پادشاه بیگم و ملکهٔ قانونی گورکانی (همسر ایرانی‌تبار جهانگیرشاه) |
| ممتاز محل | امپراتوری گورکانی | پادشاه بیگم (همسر ایرانی‌تبار شاه جهان) |
| روشن‌آرا بیگم | امپراتوری گورکانی | پادشاه بیگم افتخاری (دختر شاه جهان و خواهر اورنگ‌زیب) |
| ماهم بیگم | امپراتوری گورکانی | پادشاه بیگم (همسر بابر و مادر نصیرالدین همایون) |
| رقیه سلطان بیگم | امپراتوری گورکانی | پادشاه بیگم (همسر اصلی اکبر کبیر) |
| خرم سلطان | امپراتوری عثمانی | خاصگی سلطان (همسر رسمی سلیمان یکم) |
| نوربانو سلطان | امپراتوری عثمانی | خاصگی سلطان و سپس والده سلطان (همسر رسمی سلیم دوم و مادر مراد سوم) |
| صفیه سلطان | امپراتوری عثمانی | خاصگی سلطان و سپس والده سلطان (همسر رسمی مراد سوم و مادر محمد سوم) |
| کوسم سلطان | امپراتوری عثمانی | خاصگی سلطان و سپس والده سلطان/نایب‌السلطنه (همسر رسمی احمد یکم و مادر مراد چهارم و ابراهیم یکم) |
| تورخان سلطان | امپراتوری عثمانی | خاصگی سلطان و سپس والده سلطان/نایب‌السلطنه (سوگلی ابراهیم یکم و مادر محمد چهارم) |
| اولگا کی‌یف | روس کی‌یف | حاکم و نایب‌السلطنهٔ روس کی‌یف (همسر ایگور کی‌یف و مادر سویاتوسلاو یکم کی‌یف) |
| کاترین کبیر | روسیه | تزاریس روسیه |
| ماریا فیودوروونا | روسیه | ملکهٔ روسیه (همسر الکساندر سوم روسیه و مادر نیکلای دوم روسیه) |
| ماریا ترزا، اتریش | امپراتوری مقدس روم | امپراتریس امپراتوری مقدس روم، آرک‌دوشس اتریش و ملکهٔ مجارستان، کرواسی، بوهم، ایتالیا، لهستان، آلمان |
| الیزابت اتریش-مجارستان | اتریش-مجارستان | امپراتریس اتریش و ملکهٔ مجارستان (همسر فرانتس یوزف یکم و مادر رودلف، ولیعهد اتریش–مجارستان) |
| ایزابلای یکم کاستیا | اسپانیا | شهبانوی کاستیا و آراگون (همسر و شریک سلطنت فردیناند دوم و مادر خوانای اول کاستیل) |
| مارگارت تودور | اسکاتلند | شهبانوی اسکاتلند، نایب‌السلطنه و ملکهٔ مادر (همسر جیمز چهارم اسکاتلند و مادر جیمز پنجم اسکاتلند) |
| ماری یکم اسکاتلند | اسکاتلند | ملکهٔ اسکاتلند |
| کاترین مدیچی | فرانسه | شهبانوی فرانسه، نایب‌السلطنه و ملکهٔ مادر (همسر آنری دوم و مادر فرانسوای دوم، شارل نهم و هانری سوم) |
| الینور آکیتن | فرانسه انگلستان | دوشس آکیتن، شهبانوی سابق فرانسه و سپس شهبانوی انگلستان (همسر سابق لوئی هفتم فرانسه، همسر هنری دوم انگلستان و مادر ریچارد یکم انگلستان) |
| ماری یکم انگلستان | انگلستان | ملکهٔ انگلستان و ایرلند |
| الیزابت یکم انگلستان | انگلستان | ملکهٔ انگلستان و ایرلند |
| هنریتا ماریای فرانسه | انگلستان | شهبانوی فرانسوی‌تبار انگلستان، اسکاتلند و ایرلند (همسر چارلز یکم انگلستان) |
| ملکه ویکتوریا | بریتانیا | ملکهٔ پادشاهی متحد بریتانیای کبیر و ایرلند و امپراتریس هند |
| الیزابت، شهبانوی مادر | بریتانیا | شهبانوی بریتانیا و ملکهٔ مادر (همسر جرج ششم و مادر الیزابت دوم) |
| الیزابت دوم | بریتانیا | ملکهٔ پیشین بریتانیا و قلمروهای مشترک‌المنافع |
| گریس کلی (گریس موناکو) | موناکو | ملکهٔ موناکو (همسر رینیه سوم، شاهزادهٔ موناکو) |
جستارهای وابسته
- بانبشن
- خاتون
- شاه (عنوان)
منابع
- ↑ دهخدا، علی‌اکبر. «لغتنامه دهخدا، مدخل شهبانو». چاپخانه دانشگاه تهران. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ اوت ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۱ آوریل ۲۰۱۲.
- ↑ Sundermann 1988, pp. 678–679.