مراد چهارم
سلطان مراد چهارم (تولد ۲۷ ژوئیه ۱۶۱۱ استانبول – درگذشته ۸ فوریه ۱۶۴۰ استانبول) پسر سوم احمد یکم از کوسم سلطان و خلیفه امپراتوری عثمانی بود. سلطان مراد چهارم عثمانی پادشاه عثمانی بود
| سلطان مراد چهارم عثمانی | |
|---|---|
| سلطان امپراتوری عثمانی خادم الحرمین الشریفین خلیفهٔ مسلمین امیرالمؤمنین فاتح بغداد فاتح قفقاز | |
یکی از قدرتمندترین سلاطین امپراتوری عثمانی | |
| هفدهمین سلطان عثمانی | |
| سلطنت | ۱۰ سپتامبر ۱۶۲۳ – ۸ فوریه ۱۶۴۰ |
| تاج‌گذاری | ۱۰ سپتامبر ۱۶۲۴ |
| پیشین | مصطفی یکم |
| جانشین | ابراهیم یکم |
| نایب‌السلطنه | کوسم سلطان (۱۶۲۳ – ۱۶۳۲) |
| زاده | ۲۷ ژوئیهٔ ۱۶۱۱ استانبول، امپراتوری عثمانی |
| درگذشته | ۸ فوریهٔ ۱۶۴۰ (۲۸ سال) استانبول، امپراتوری عثمانی |
| آرامگاه | مسجد سلطان احمد، استانبول |
| همسر(ان) | عایشه سلطان فاریا سلطان |
| فرزند(ان) | شاهزاده احمد شاهزاده سلیمان شاهزاده محمد شاهزاده محمود کایا سلطان گوهر سلطان |
| خاندان | خاندان عثمانی |
| پدر | احمد یکم |
| مادر | کوسم سلطان |
| دین و مذهب | اسلام |
| طغرا | |
پس از برکناری عمویش مصطفی یکم از سال ۱۶۲۳ تا ۱۶۴۰ میلادی بر قلمرو عثمانی حکومت کرد. او هفدهمین پادشاه امپراتوری عثمانی بود که توانست این امپراتوری را به اوج خود برساند. مراد در یازده سالگی به سلطنت رسید. مراد از سال ۱۶۳۵ تا ۱۶۳۹ به قفقاز، آذربایجان، ایروان و تبریز لشکر کشید و صفویان را شکست داد. در دومین نبرد مراد با صفویان، بغداد و بین‌النهرین به تصرف عثمانیان درآمد. در معاهده صلح ایران و عثمانی در دشت زهاب نزدیکی قصر شیرین، سلطه عثمانی بر عراق مورد تأیید پادشاه ایران قرار گرفت. مراد در سال ۱۶۴۰ میلادی و در سن ۲۷ سالگی در اثر ابتلا به بیماری سیروز کبدی درگذشت. پادشاهی اصلی او از سال ۱۶۳۲ شروع شد زمانی که شورش هارا از بین برد، به نایب السلطنه بودن والده کوسم سلطان خاتمه داد و آرامش را به امپراتوری برگرداند. از موفقیت‌های بزرگ او می‌توان به فتح بغداد و تمام عراق ایران و در غرب بیرون کردن روس‌ها از ترانسیلوانیا و برگرداندن مرز امپراتوری به زمان سلطان سلیمان قانونی نام برد.
او زمانی که تنها ۱۱ سال داشت با توطئه کاخ به قدرت رسید و جانشین عمویش مصطفی اول شد (حکومت ۱۸–۱۶۱۷، ۲۳–۱۶۲۲). تا زمانی که او در ۱۸ مه ۱۶۳۲ قدرت مطلق را به دست گرفت، امپراتوری توسط مادرش، کوسم سلطان، به عنوان نایب السلطان اداره می‌شد. دوران پادشاهی او بیشتر برای جنگ عثمانی-صفویه قابل توجه است، که نتیجه آن باعث تقسیم قفقاز بین دو قدرت امپراتوری برای حدود دو قرن می‌شود، در حالی که تقریباً پایه و اساس مرزهای کنونی ترکیه-ایران-عراق را ایجاد می‌کند.
مراد چهارم برای مدت طولانی تحت کنترل بستگانش بود و در سال‌های نخستین پادشاهی، مادرش، کوسم سلطان، اساساً از طریق او حکومت می‌کرد. در این دوره، امپراتوری صفوی به عراق حمله کرد، در آناتولی شمالی شورش‌هایی به راه افتاد و در سال ۱۶۳۱ ینی‌چری (جان‌نثاران سلطان) به کاخ یورش بردند و وزیر بزرگ را کشتند.
پادشاهی مراد چهارم برای جنگ عثمانی و صفوی (۱۶۳۹–۱۶۲۳) علیه ایران که در آن نیروهای عثمانی موفق به فتح آذربایجان، اشغال تبریز، همدان و تصرف بغداد در ۱۶۳۸ شدند، قابل توجه است. جنگ به‌طور کلی مرزها را که توسط صلح آماسیا توافق شده بود، ترسیم شد. گرجستان شرقی، آذربایجان و داغستان ضمیمه خاک ایران ماندند و گرجستان غربی جز خاک عثمانی شد. بین‌النهرین به شکلی دایم از کنترل ایرانیان خارج شد. مرزهای تعیین شده در نتیجه جنگ، کم و بیش مانند خط مرزی کنونی بین عراق و ایران است. در طی محاصره بغداد در سال ۱۶۳۸، شهر به مدت چهل روز مقاومت کرد اما مجبور به تسلیم شد. خود مراد چهارم در سال‌های آخر جنگ فرماندهی ارتش عثمانی را برعهده داشت.
لشکر کشی به ایران
با مرگ شاه عباس اول و روی کار آمدن شاه صفی (سام میرزا)، دولت صفوی از نظر داخلی و خارجی دچار مشکلات متعددی شد. هر یک از این مشکلات به گونه‌ای بود که سبب از بین رفتن اقتدار شاه عباس یکم شده بود. در عرصه روابط خارجی دولت صفویه با دو جنگ ناخواسته از سوی عثمانی مواجه شد. سلطان مراد چهارم در سال ۱۶۳۴ میلادی (۱۰۴۴ ه.ق) با لشکری بزرگ به مرزهای شمال غربی ایران حمله کردو با تصرف ایروان بخشی از خاک قفقاز را به خاک عثمانی ضمیمه ساخت، سپس به تبریز تاخت و این شهر را ویران نمود. اگر چه این حادثه تلخ ۷ ماه و نیم بعد با رشادت بی‌نظیر سپاه قزلباش جبران شد و ایروان بار دیگر به سرزمین ایران بازگشت، اما باز پس‌گیری ایروان برای دولتمردان عثمانی به ویژه شخص سلطان مراد خان آنچنان گران آمد که او بار دیگر در ۱۶۳۸ میلادی (۱۰۴۸ ه.ق) به بغداد لشکرکشی کرد و بعد از نبردی سخت میان طرفین، این شهر به تصرف عثمانی درآمد و دولتمردان صفوی با تن دادن به این شکست بزرگ و تلخ حاضر شدند عهدنامه زهاب را امضا کنند. به این ترتیب عراق ایران که از جهات گوناگون به ویژه از نظر ایدئولوژیک برای دولت صفوی اهمیت بسیار داشت، از ایران جدا شد و به عثمانی پیوست.
حکومت
مورخان و محققان عثمانی در این امر اتفاق نظر دارند که سلطان مراد چهارم نخستین و تنها پادشاهی، پس از سلیمان قانونی بود که توانست قدرت و شکوه و اقتدار دولت عثمانی را احیا کند.
ایستانفورد شاو می‌نویسد:
سلطنت وی برای امپراتوری عثمانی یک موفقیت بزرگ به‌شمار می‌رفت؛ مراد زمانی به قدرت رسید که دولت در نابسامانی بودو به سرعت در ورطهٔ زوال و انحطاط فرو می‌رفت.
وی با اتکا به قدرت مطلق فردی و اعدام بیش از ۲۰۰۰۰ تن از شورشیان، کوشید که امپراتوری، ثبات و عظمت خود را لااقل در همان برهه از تاریخ بازیابد و بدین ترتیب بود که توانست پیامدهای زوال را به تأخیر اندازد. جالب است که سلطان مراد با به کار بردن توصیه‌های یکی از مشاورانش به نام قوچی بیگ که در رسالهٔ اصلاحی خود، از اقدامات شاه عباس یکم با ستایش یاد کرده و آن را راهنمای خوبی برای انجام اصلاحات در عثمانی دانسته بود، توانست به اوضاع نابسامان امپراتوری سروسامان داده و موفقیت‌های بزرگی به دست آورد.
خانواده
سلطان مراد چهارم در طول سلطنت ۱۷ ساله‌اش تنها یک خاصگی سلطان دارا بود که نام او بارها و بارها در منابع حقوق‌های زنان حرم آمده‌است، نام آن زن عایشه سلطان بوده‌است و احتمالاً تا پایان سلطنت مراد تنها خاصگی او بوده اما در برخی منابع خبر از کنیزی به‌نام صنوبر خاتون می‌دهند، احتمالاً تمامی پسران عایشه بعد از تولد فوت می‌شدند و مراد به‌همین دلیل کنیزی دیگر برای خود اختیار کرده‌است اما او احتمالاً به مقام خاصگی نرسیده‌است
پسران
- شاهزاده احمد (تولد ۲۱ دسامبر ۱۶۲۸ استانبول – درگذشته ۱۶۳۹، استانبول در مقبره احمد یکم در مسجد آبی دفن شد)
- شاهزاده اورخان (تولد ۱۶۲۸ استانبول – درگذشته ۱۶۲۹ استانبول در مقبره احمد یکم در مسجد آبی دفن شد)
- شاهزاده نعمان (تولد ۱۶۲۹ استانبول – درگذشته ۱۶۲۹ استانبول در مقبره احمد یکم در مسجد آبی دفن شد)
- شاهزاده حسن (تولد ۱۶۳۱ استانبول – درگذشته ۱۶۳۲ استانبول در مقبره احمد یکم در مسجد آبی دفن شد)
- شاهزاده سلیمان (تولد ۲ فوریه ۱۶۳۲ استانبول – درگذشته ۱۶۳۷ استانبول در مقبره احمد یکم در مسجد آبی دفن شد)
- شاهزاده محمد (تولد ۸ اگوست ۱۶۳۳ استانبول – درگذشته ۱۶۴۰ استانبول در مقبره احمد یکم در مسجد آبی دفن شد)
- شاهزاده عثمان (تولد ۹ فوریه ۱۶۳۴ استانبول – درگذشته ۱۶۳۵ استانبول در مقبره احمد یکم در مسجد آبی دفن شد)
- شاهزاده علاءالدین (تولد اوت ۱۶۳۵ استانبول – درگذشته ۱۶۳۷ استانبول در مقبره احمد یکم در مسجد آبی دفن شد)
- شاهزاده سلیم (تولد ۱۶۳۷ استانبول – درگذشته ۱۶۴۰ استانبول، در مقبره احمد یکم در مسجد آبی دفن شد)
- شاهزاده محمود (تولد ۵ می ۱۶۳۸ استانبول – درگذشته ۱۶۳۹ استانبول در مقبره احمد یکم در مسجد آبی دفن شد)
- شهزاده سلطان
- کایا سلطان (تولد ۱۶۳۳ استانبول – درگذشته ۱۶۵۹ استانبول، در مقبره مصطفی یکم در ایاصوفیا دفن شد.
نگارخانه
مینیاتوری از سلطان مراد رابع
دیدار سفیر امپراتوری مقدس روم با سلطان مراد خان در استانبول
طغرای سلطان مراد چهارم بر روی دیواری در کاخ توپقاپی
جستارهای وابسته
- فتح بغداد (۱۶۲۳)
- نبرد بغداد (۱۶۲۵)
- جنگ ایران و عثمانی (۱۶۲۹–۱۶۳۱)
- جنگ ایران و عثمانی (۱۶۳۴–۱۶۳۶)
- سقوط بغداد (۱۶۳۸)
منابع
- ↑ Accounts and Extracts of the Manuscripts in the Library of the King of France. Vol. 2. R. Faulder. 1789. p. 51.
The sultan Morad put him to death in the year 1037 [AH], for some action which was contrary to the law of God.
- ↑ Sakaoğlu, Necdet (2015). Bu Mülkün Sultanları. Alfa Yayıncılık. ISBN 978-6-051-71080-8.
- ↑ Cəlal Təmruqoğlu, "Osmanlı Hanedanı"
- شاو استانفورد (۱۳۷۰)، تاریخ امپراتوری عثمانی، ترجمهٔ محمود رمضان‌زاده، مشهد: آستان قدس رضوی