استان کهگیلویه و بویراحمد

این استان به نه شهرستان و ۱۶ بخش تقسیم شده‌است که شامل ۱۶ شهر و بیش از ۱۷۰۰ روستا می‌گردد. شهرستان‌های این استان عبارتند از:

استان کهگیلویه و بویراحمد از جمله استان‌های جنوبی ایران به‌شمار می‌رود که با پنج استان همسایه است:

از شرق با استان اصفهان و فارس، از جنوب با استان بوشهر، از غرب با خوزستان و از شمال با چهارمحال و بختیاری.

استان کهگیلویه و بویراحمد حدود ۱۶۲۶۴کیلومتر مربع وسعت دارد. استان کهگیلویه و بویراحمد در بین مدار ۲۹ درجه و ۵۲ دقیقه و ۳۱ درجه و ۲۶ دقیقه شمالی و نصف النهارهای ۴۹ درجه و ۵۵ دقیقه و ۵۱ درجه و ۵۳ دقیقه شرقی قرار دارد

استان کهگیلویه و بویراحمد بایگانی‌شده در ۲۴ ژوئیه ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine از نظر جمعیت و مساحت از استان‌های کوچک ایران است و درهر دو مورد دارای رتبه ۲۸ در بین سی استان می‌باشد. بزرگترین و پرجمعیت‌ترین شهرستان استان، شهرستان بویراحمد به مرکزیت یاسوج می‌باشد. جمعیت این استان حدود هشتصد هزار نفر می‌باشد. ۶۸ درصد از جمعیت کل استان ما در محدوده سنی ۱۵ تا ۶۴ سال هستند که جمعیت جوان را تشکیل می دهند. از جمعیت ۷۳۰ هزار و ۵۲ نفر استان، ۱۹۵ هزار و ۲۴۷ نفر در گروه سنی صفر تا ۱۴ سال، ۴۸۴ هزار و ۹۹۵ نفر در گروه سنی ۱۵ تا ۶۴ سال و تعداد ۳۲ هزار و ۸۴۶ نفر بیش از ۶۴ سال سن دارند.

استان کهگیلویه و بویر احمد با وجودی که ۷۱۳ هزار نفر جمعیت دارد، پنجمین استانی هست که بیشترین (۳/۹ درصد) نقش را در تولیدناخالص داخلی دارد. با این وجود جز استان‌های محروم کشور می‌باشد. استان کهگیلویه و بویراحمد با ۱۲.۶ درصد نرخ بیکاری، رتبه پنجم بالاترین بیکاری را در کشور داشته است. در حالیکه ۲٫۲ تولید ناخالص داخلی ایران را تامین میکند.

استان کهگیلویه وبویراحمد از مناطق اصلی تاریخی عیلامی و الیمائی بوده. با مطالعه باستان شناسان در استان قدمت استان به دوران پارینه سنگی می‌رسد استان کهگیلویه و بویراحمد در دوران ایلامیان جز از انزان شرقی بوده است آثار فراوانی از دوره ایلامیان در استان وجود دارد، با آمدن آریایی ها به این ناحیه و قدرت گرفتن شاهان هخامنشی استان جز خاستگاه تمدن هخامنشیان نیز محسوب می شد، امپراتوری هخامنشیان دارای ۲۳ ساتراپ بود.

• استان در دوره‌های مختلف تاریخ‌شناسی ایران

1. تاریخ پیش از اسلام و پیش از ورود آریایی‌ها

این استان (منطقه جغرافیایی این استان) در دوره هزاره ۴ قبل از میلاد بخشی از تمدن عیلام بوده.

1. در دوره بعد از اسلام و همچنین بعد از ورود آریایی‌ها

از سال ۱۲ هجری به تدریج حمله مسلمین به ایران آغاز شد و ساسانیان مغلوب آنان شدند و امپراتوری ایران به دست مسلمانان افتاد. در اوایل دوره اسلامی هر بخش را تحت اختیار یک فرمانروای عرب قرار دادند که یکی از این چهار بخش، منطقه کهگیلویه به مرکزیت ارجان بود. همچنین، ریاست مردم کهگیلویه در اواخر قرن دوم و اوایل قرن سوم هجری به عهده فردی به نام روزبه بود که او را پادشاه این منطقه (پادشاه زمیگان) نیز می خواندند. با این تفاسیر، حداقل تا سال ۳۴۶ ه.ق خاندان گیلویه بر نواحی کهگیلویه حکومت می کردند. اما از قرن سوم هجری به بعد است که محدوده وسیعی از مملکت ایران، شامل استان های لرستان، ایلام، چهار محال بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد و بخش های ار استان فارس و خوزستان، تحت عنوان بلاد اللور (لرستان) شناخته شد و در سال ۳۰۰ هجری در اختیار دو برادر به نامهای بدر و منصور قرار گرفت. این استان به جز در سلسله حکومت سامانیان و طاهریان و قراقویونلو و قسمت شمالی ان در حکومت مادها جزئی از خاک تمامی حکومت‌های ایران بوده‌است.

در سال ۱۲۵۸ هجری قمری ، رامهرمز ، شادگان ، هندیجان ، بندر معشور ، لیراوی و زیدون جزء کهگیلویه و بهبهان بوده اند ( بهبهان و کهگیلویه دارای سرزمین و محدوده مشترک بوده اند ) و از آن تاریخ به بعد مناطق نامبرده از آن جدا شدند . از سال ۱۳۲۴ هـ . ش به جهات سیاسی ، بویراحمد از کهگیلویه مجزا و ضمیمه استان فارس گردید . در ۲۲ تیرماه ۱۳۴۲ طبق تصویبنامه مجلس شورای ملی، سرزمین ایلات ششگانه کهگیلویه و بویراحمد که تا آن زمان بخشی جزء استان فارس و بخشی جزء استان خوزستان بود از این دو استان جدا شد و به فرمانداری کل تبدیل گردید و متعاقب آن شهر یاسوج مرکز استان در سال ۱۳۴۴ شکل گرفت و سرانجام در خرداد سال ۱۳۵۵ با همان محدوده به استان تغییر یافت.

پیشینه

لرستان به معنی سکونتگاه مردم لر واژه‌ای است که به سرزمین‌های لرنشین اطلاق می‌گردد و به معنای گستره جغرافیایی است که مردم لر در آن سکونت دارند. گستره نام لرستان پیش از حکومت صفویان، سکونتگاه لرهای کهگیلویه و بویر احمدی را هم شامل می‌شد. اما پس از حکومت صفویان سکونتگاه لرهای کهگیلویه را منطقه کهگیلوی نام‌گذاری کردند و سکونتگاه لرهای بویراحمد را منطقه بویراحمد نام‌گذاری کرده و جغرافیای نام لرستان به حدود استان لرستان و ایلام کنونی محدود شد. این منطقه نیز در حکومت قاجاریان به دو بخش پشتکوه و پیشکوه تقسیم شد. امروزه لرستان نام یکی از استان‌های غربی ایران است. در نمودار زیر تقسیمات لرستان از ۳۰۰ هجری قمری تاکنون آورده شده‌است.

تیمور_لنگ که برای انتقام مرگ فرزندش ( شیخ عمر ) که به دست کی احمد بویری کشته شده بود به #کشور_بویر ( بویراحمد امروزی ) لشکر کشیده بود میگوید :

قبل از درگیری در مورد ایل بویر ، تحقیق کردم و دریافتم که بویریها فرزندان #جمشید_شاه هستند که در #شاهنامه در مورد آن خوانده ام...

و می دانستم که شهرهای ایران به دست جمشید ساخته شده و او بود که برای ایرانیان دارای زاکون ( توضیح_قانون_مترجم ) نوشت و قبل از جمشیدشاه ، ایرانیان دارای زاکون نبودند. آثار قصر جمشید به طوری که خود من در فارس دیدم هنوز در آن کشور باقی است و من بعد از دیدن آثار آن قصر دستور دادم که اسمم را روی سخته سنگی که آنجا بود نقر کنند تا آیندگان بدانند که من آن سرزمین را فتح کرده ام ولی در آغاز ورود نمی دانستم که #بازماندگان_جمشیدشاه هنوز در آن کشور هستند و شنیدن آن موضوع برای من تازگی داشت...

سکنه محلی به من گفتند قبایل بویر فرزندان جمشید هستند در میدان جنگ هرگز قدمی به عقب برنداشته اند و اگر سپاه خصم به اندازه مورچه های بیابان باشد مقاومت خواهند کرد و سپاه مهاجم نمی تواند بگذرد مگر اینکه قبایل بویر را تا آخرین نفر به قتل برساند.جمشید شاه از شاهان پیشدادی و از اجداد ساسانیان پادشاهی عادل لرتباربویری که نوروز را به پا داشت و هفتصد سال بر ایران پادشاهی کرد تخت شاهی اش چنان بزرگ بود که دیوان به دوش میکشیدند.

منبع:کتاب منم تیمور جهانگشا

مردم استان بیشتر به زبان لری سخن می‌گویند. این گویش برای دیگر لرزبانان قابل درک است. به استناد کتاب «ممسنی در گذرگاه تاریخ» نوشته حسن حبیبی فهلیانی،مردم لرستان، ممسنی، کهگیلویه و بختیاری از یک نژاد بوده و با یک زبان صحبت می‌کنند؛ و این مردم لرتبار هستن اصلی‌ترین مشخصه فرهنگی و اجتماعی منطقه، در گذشته ساختار اجتماعی عشایری بوده‌است. اکثر مردم استان کهگیلویه و بویراحمد، به زبان لری صحبت می‌کنند. این گویش بازمانده زبان ایرانیان قدیم است که کمتر تحت تأثیر زبان‌های بیگانه قرار گرفته‌است و اختلافات ریشه‌ای با سایر گویش‌های زبان لری ندارد. بیشترین جمعیت گویش‌وران لر در استان‌های لرستان، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان است ولی جمعیت قابل ملاحظه‌ای از لرزبان‌ها در مناطقی از جنوب استان ایلام، غرب استان فارس و اصفهان ساکن هستند.

نظرسنجی سال ۱۳۸۹

طی پژوهشی که به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۱۳۸۹ انجام شد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در این استان به قرار زیر بود:

کهگیلویه و بویراحمد دارای ۲۱۷ گردشگاه زیارتی و تفرجگاهی است که گردشگری کهگیلویه و بویراحمد بایگانی‌شده در ۷ اوت ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine را تنوع می‌بخشد و گردشگران تابستانی می‌توانند از آن‌ها دیدن کنند.

• باغ گردشگری چشمه بلقیس چرام
• تنگ پیرزال در ۱۵ کیلومتری شمال شرق شهر دهدشت
• آبشار بهرامبیگی
• مورصفا دشتروم
• بقعه امامزاده «بی‌بی‌حکیمه» خواهر امام رضا، امام زاده جعفر برادر امام رضا در شهرستان گچساران
• سرچشمه چنارستان سفلی
• آبشاروطبیعت روستای شهنیز
• شهر تور یستی و زیبای سی سخت در دامنه کوه دنا دارای آب و هوای دلپذیر و سالم.
• رودخانه‌های مارون، چرام، نازمکان، بشار، زهره و مهریان به همراه هزاران چشمه سار دیگر و در کنار آن‌ها سد کوثر، سد شاه قاسم و سد شاه مختار یاسوج.
• ۴۰قله بالای چهار هزار متر دنا
• آبشارهای کمردوغ از توابع شهر دهدشت، تنگه مهریان و گنجه‌ای یاسوج و تنگ سولک بهمئی.
• امامزاده‌های کهگیلویه و شهر تاریخی بلاد شاپور دهدشت، دژ سلیمان و چندین دژ دیگر.
• آثار تل چگاه، آب گرمون، آب شوران، شهر لارندن، آب انبارها، کاروانسراها، قلعه‌ها، گورستان سه طبقه، حمام کهیار دهدشت و تنگ سولک در رشته‌کوه‌های بهمئی
• تنگ تکاب، محل برخورد آریو برزن با اسکندر مقدونی و قلعه‌های قدیمی متعدد شامل قلعه دختر، قلعه مانگشت، و دژ سلیمان که مجموع آن‌ها به «دلی مهرگان» معروف است.
• تنگ شلال دون، رودخانه و بیشه زیبای شاه بهرام، روستای زیبای پلکانی و باغستانی مارین، تنگ هنگان، و امامزاده سید محمود (سید محمید) واقع در شهرستان کهگیلویه
• غارها و اشکفت‌های کوهستان‌ها.
• چهار طاقی خیرآباد علیا و پل خیری مح خان در خیرآباد علیا
• روستای گوشه و زیارت امام زاده شاه قاسم از نوادگان حضرت زین العابدین (ع)

۱۸ رودخانه کوچک و بزرگ، ۴۰ چشمه جوشان آب آشامیدنی و معدنی، ۱۷حلقه قنات، پنج آبشار، سه دریاچه، ۶۰دره و تنگه، بوستان‌ها و دشت‌های سرسبز، امامزاده‌ها، گنبدها، قلعه‌ها، کاروانسراها، مساجد، آب انبارها آتشکده‌ها، پل‌ها و برج‌های تاریخی از دیگر نقاط گردشگری منطقه‌است.

نام‌های ایلات جاکی (مترادف با زمیگان)، چرام، دشمن زیار و بویر احمد (مترادف با باوی= بئونی اوستا) به ترتیب به معانی دارندگان زمین‌های ییلاقی و قشلاقی، رمه سفید، ستم‌کننده به دشمن و ده هزار نفری می‌باشند؛ یعنی ایل باوی (بویر احمد) با تعداد نفرات کثیر بزرگترین ایل منطقه بوده‌است.

اقلیم استان به دو منطقه سردسیر و گرمسیر تقسیم میشود:

سردسیر: این مناطق حدود ۸۰۳۷  با میانگین ۹۰۰ متر فاصله از دریا،  در استان را در بر میگیرد. این مناطق عمومن پر بارش و پر از جنگل‌های انبوه بلوط، بن یا بنه بادام و..... است. میانگین بارندگی در این مناطق بین ۶۰۰ تا ۸۰۰ میلی متر در سال است، بارش ها از اوایل فصول سرما تا اوایل فصول گرم سال ادامه پیدا میکند، این مناطق شهرستان‌های بویراحمد، دنا، مارگون و شمال شهرستان‌های کهگلیویه و گچساران را در بر میگرید.

گرمسیر وسعت این مناطق حدود ۸۲۲۶ با میانگین ۲۰۷ متر از سطح دریا است. بارش بین  ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلی متر در سال در این مناطق متداول است. در این مناطق پسته کوهی به وفور پیدا میشود. این مناطق شامل شهرستان‌های گچساران، کهگیلویه ، باشت، بهمئی و لنده است. شهر یاسوج (مرکز استان) جز یکی از پر بارش‌ترین مرکز ایران است. این شهر بعد از شهر رشت در جایگاه دوم پر بارش‌ترین مرکز استان ایران قرار دارد . همچنین شهر یاسوج یکی از مرتفح ترین مراکز استان های ایران نیز به‌شمار میرود و در جایگاه دوم بعد از شهرکرد قرار گرفته است.

کهگیلویه

در طبیعت این شهرستان کوه‌هایی وجود دارند که موازی یکدیگر بوده و موسوم یه «کیلویه» می‌باشند. در خصوص علت نامیدم این منطقه به چنین نامی، چند روایت وجود دارد:

درخت گیالک (زالزالک) در این نقاط بیشتر از سایر نقاط ایران می‌روید. پس از افزودن «یه» به انتهای گیالک، به مرور زمان به این نام موسوم شده‌است. کهگیلویه از سه کلمه «کوه»، «گیل» و «اویه» ترکیب یافته‌است. از آن جا که کلمه «او» پسوند مالکیت است، بنابراین معنای این نام «منطقه کوهستانی گیل» است.

روایت دیگر اینست که گیلویه یکی از بهترین شاهان بلاد شاپور بود و بلاد شاپور را به‌آبادی رساند و مردم کوهی را به نام او زدند که شد کوه گیلویه که بعدها به نام کهگیلویه شناخته شد.

بویراحمد

گفته وجو دارد که اصل اسم بویر حمد باشد. بویر به معنی بنور در اوستا به معنی ده هزار می‌باشد و احمد یا حمد مخفف و گرفته شد از کلمه همت به معنی همیشه یا همواره است در کل معنی نام بویراحمد (بویر حمد) را می‌توان مردمانی که همواره با تعداد ده هزار نفر زندگی میکنن معنی کرد.

چهارمین معدن نیترات دنیا در کهگیلویه و بویراحمد قرار دارد. همچنین سلستین، بوکسیت، سنگ گچ، مواد اولیه سیمان و مواد اولیه آجر و مصالح ساختمانی از جمله معادن این استان است. براساس آمار موجود ،بیشترین معادن استان در شهرستان بویراحمد با ۲۲ مورد و بیشترین معادن فعال در شهرستان گچساران با ۱۲ مورد واقع شده اند. به دلیل برخورداری از قابلیت تولید محصولات صادراتی با امکان ارزش افزوده و تنوع و پراکندگی ذخایر معدنی کهگیلویه وبویراحمد می‌تواند به برنامه‌های رشد و توسعه اقتصادی به ویژه در مناطق محروم کمک کند. کهگیلویه و بویراحمد دارای بزرگترین معادن رسوبی در ایران و بزرگترین معدن فسفات کشور بوده. نخستین ذخیره معدنی نیترات ایران در کهگیلویه و بویراحمد است. تاکنون ۷۵ فقره پروانه بهره‌برداری معدنی با حجم سرمایه‌گذاری افزون بر سه هزار و ۳۰۰ میلیارد ریال در استان صادر شده و ۴۷ واحد معدنی نیز با تولید دو میلیون و ۴۰۰ هزار تُن محصول فعال هستند. معدن نیترات پتاسیم لیراب با ظرفیتی بیش از یک میلیون تن. یک میلیارد و ۵۰۰ تن ذخیره معدنی در کهگیلویه و بویراحمد وجود دارد.

این استان از نظر اقتصادی به عنوان ناحیه کشاورزی و دامپروری به‌شمار می‌آید. بعد از دامداری و کشاورزی، صنایع استخراج نفت گچساران و کارخانه قند یاسوج و مجتمع دنا صنعت یاسوج (تولید انواع لوله‌های پلیمری) از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، ولی با این حال فعالیت‌های صنعتی و معدنی در این استان نسبت به سایر مناطق کشور، رشد نیافته و رونق چندانی ندارد. به‌طور کلی صنایع موجود در این استان به دو گروه تقسیم می‌شوند، که عبارتند از صنایع دستی و ماشینی. بزرگترین صنعت موجود استان، صنعت نفت است. در زمینه معادن نیز این استان دارای معادن بوکسیت، مس، فسفات، گوگرد، و غیره‌است.

استان کهگیلویه و بویراحمد بیش از یک‌میلیون هکتار جنگل دارد و با دارا بودن یک‌درصد از مساحت کل کشور، حدود ۳۰ درصد از کل گونه‌های گیاهی کشور را در خود جای داده‌است. درختان بلوط علاوه بر آنکه برای دام‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، میوه آن برای انسان نیز خاصیت‌های زیادی دارد. خشکیدگی درختان بلوط یکی از مهمترین چالش‌های جنگل‌های زاگرس و این منطقه است. آفت کرم چوبخوار و بیماری ذغالی پس از سال ۱۳۹۰ به دلیل خشکسالی به بلوط‌های مناطق زاگرس حمله کرده و این آفت در سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۳ خسارات بسیار زیادی به بلوط‌های منطقه زده‌است.

استان کهگیلویه و بویراحمد تاکنون فاقد راه‌آهن می باشد. این درحالی است که احداث راه آهن اقلید-یاسوج در سفر اول دولت نهم به استان کهگیلویه و بویراحمد مصوب و در سال ۱۳۹۴ کلنگ زنی شد و هنوز در دست احداث است ولی بعد از گذشت چندین سال هنوز کار خاصی در این پروژه انجام نشده است. با وضعیت فعلی این خط راه آهن و قطره چکانی‌های دولت در خصوص تامین اعتبار ممکن است تا ۵۰ سال طول بکشد!

کلیه محورهای ارتباطی آن با استان‌های همجوار از طریق راه‌های آسفالته برقرار می‌شود. از جمله محورهای ارتباطی که به شهرهای مهم استان‌های همجوار می پیوندد، عبارتند از: مسیر شیراز-اردکان (سپیدان)-یاسوج و امتداد آن رو به‌سوی شمال و پیوستن به شهر سی‌سخت. ادامه محور از یاسوج تا شهر سمیرم در استان اصفهان و همچنین مسیر یاسوج به شهر پاتاوه-لردگان و ادامه آن تا شهرکرد. یکی دیگر از محورهایی که سه استان همجوار را به هم می‌پیوندد و بسیار پرتردد می‌باشد، مسیر یاسوج-نورآباد (ممسنی)-گچساران-بهبهان در استان خوزستان است.

به نظر می رسد که این استان مخصوصا شهر یاسوج از داشتن آزادراه محروم است. طرح آزادراه سده-یاسوج که یاسوج را به آزادراه اصفهان-شیراز متصل میکند، در انتظار تصویب توسط هیئت دولت می‌باشد.

این استان دارای دو فرودگاه در شهرهای یاسوج و گچساران می‌باشد.

• فرودگاه بین المللی شهدای یاسوج

• فرودگاه شهید امید بخش گجساران

یاریار زبان لری از آوازهای کهن مردم لر است که از فطرت پاک نیاکان سرچشمه گرفته و بخشی از هویت فرهنگی مردم لر را تشکیل می‌دهد.[۱]

ادبیات ضرب‌المثل

در استان شعرهای حماسی مهمی در ایالات قدیم وجود داشت در میان مردم استان کهگیلویه و بویراحمد اشعار حماسی شاهنامه فردوسی نیز طرفدارهای زیادی دارد همچنین در استان ضرب‌المثل‌های متفاوتی وجود دارد که می‌توان به چنتا از ان‌ها اشاره کرد:

عَجَلَ کار شیطون: عجله کار شیطان است.

هر کوری جلو پاش بهتر ایبینه: هر فرد نابینا جلوی پایش را بهتر از دیگران می‌بیند.

دِرو وَ دیر ای شَلِه: دورغ از دور می‌لنگد.

سُوار غم پیاده نی خَرَه: سوار به فکر پیاده نیست.

جشن‌ها و آیین‌های مهم در استان

عید نوروز سر آغاز سال شمسی در کشور است که مردم استان آن را جشن می‌گیرند چیدن سفر عید (هفت سین) جز رسومات عید نوروز است قبل از رسیدن عید نوروز بانوان خانه تکانی می‌کنند، چهارشنبه آخر سال (چهارشنبه سوری) آتش روشن کرده و روی آتش می‌پرند همچنین در پنجشنبه آخر سال یا چند روز مانده به سال تحویل برای مردگان غذای محلی شیر برنج تهیه کرد و خیرات میکنن

پوشش محلی استان

لباس بانوان در استان را می‌توان به سه قسمت اصلی بالاتنه پاین تنه و سرپوش تقسیم کرد.

سرپوش که خود نیز به سه قسمت تقسیم می‌شود یک روسری که داری طول یک متر و بین ۶۰ تا ۷۰ سانتیمتر عرض دارد که بر روی ان پارچی به نام چارقد (سربند) بسته می‌شود همچنین در زیر روسری (مینا) یک کلاه کوچک قرار می‌گرید

بالاتنه لباس زنان یک پیراهن دو متر است که از زیر گردن تا کف پاها را می‌پوشاند. پاین تنه تشکل شده از یک دامن (تنبان) است که بیشترین مصرف پارچه را دارد که تقریباً بین پنج تا ۱۲ متر پارچه استفاده می‌کند

موسیقی

موسیقی در استان کهگیلویه و بویراحمد از جایگاه خاصی برخوردار است و به مواقع مختلف شادی و غم از موسیقی‌های متفاوت استفاده می‌شود.

شاخص کشوری میانگین قد در کشور ایران هم‌اکنون شش درصد بوده که در استان کهگیلویه و بویراحمد این میزان با دو برابر افزایش حدود ۱۲ درصد برآورد شده‌است. این بدین معناست که میانگین کوتاهی قد در این استان بیش از دو برابر شاخص کشوری است.

صنایع دستی استان کهگیلویه و بویراحمد می‌توان به قالیچه گلیم، گبه، خوردجین و جاجیم و… اشاره کرد

سوغات استان می‌توان به گردو ،عسل و انگور و ماهی قزل‌آلا اشاره کرد همچنین میخک نیز جز یکی از سوغات‌های استان به‌شمار می‌رود.

استان کهگیلویه و بویراحمد یکی از استان‌های برجسته در تولید گردو می‌باشد.

همچنین این استان یکی از قطب‌های تولید عسل در کشور نیز می‌باشد و این محصول را به کشورهای دیگر نیز صادر می‌کند

در استان بزرگترین ورزشگاه متعلق به شهر یاسوج ورزشگاه آزادی یاسوج است این ورزشگاه در سال ۱۳۹۴ با ۱۵۰۰۰ نفر ظرفیت افتتاح شد. تیم‌های از استان در لیگ برتر هندبال مردان فعالیت می‌کنند که عبارتند از:

• باشگاه هندبال فراز بام خائیز دهدشت
• باشگاه هندبال نفت و گاز گچساران

البته در فوتبال نیز تیم‌های در استان فعالیت می‌کنند:

• باشگاه فوتبال نفت گاز گچساران
• باشگاه فوتبال شهرداری یاسوج

استان دارای غذاهای سنتی متعددی است:

• آش کارده (هره)
• شله ماشکی (ماشی)
• شله شیری (شیر برنج)
• شله ماسی یا شله دووی (که به اسم آش دوغ معروف است)
• نان بلوط (کلگ)
• آش دنگو
• شله لیزک

• جمعیت شهرهای استان کهگیلویه و بویراحمد
• اتابکان لر بزرگ
• اتابکان لرستان

• وبگاه استانداری کهگیلویه و بویراحمد