الیمائی
الیمائی یکی از حکومت‌های خودمختار محلی بود که در روزگار اشکانی در نواحی خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد و بختیاری و لرستان و ایلام کنونی ظهور کرد. در رابطه با واژه «الیمایی» ساموئل بشارت چند قرن پیش الیماییس و ایلام کتاب مقدس را یکی دانست.
الیمائی | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۱۴۷ (پیش از میلاد)–۲۲۴ (میلادی) | |||||||
|
نماد و پرچم الیمایی براساس سکه های الیمایی | |||||||
قلمرو تقریبی الیمائی ح. ۵۱ پیش از میلاد | |||||||
| وضعیت | خراجگزار اشکانیان | ||||||
| پایتخت | دستوا، ۳۲°۱۹′ شمالی ۴۸°۲۶′ شرقی / ۳۲٫۳۱۷°شمالی ۴۸٫۴۳۳°شرقی | ||||||
| حکومت | پادشاهی | ||||||
| پادشاه | |||||||
| دوره تاریخی | باستان کلاسیک | ||||||
• بنیان‌گذاری | ۱۴۷ (پیش از میلاد) | ||||||
• فروپاشی | ۲۲۴ (میلادی) | ||||||
| |||||||
پروفسور دنیل پاتس معتقد است بر خلاف متون اکدی که فقط واژه ایلامی را به کار می‌بردند، متون یونانی و لاتین از واژه‌های «الیماییس» و «الیمایی» استفاده می‌بردند. دکتر آرش سلحشور واژه «الیمایی» را شکل تغییر یافته «ایلامی» می‌داند که در زبان محاوره ای مردم رواج داشته و به مرور زمان، واژه الیمایی جایگزین ایلامی می‌شود و همین شکل تغییر یافته به صورت الیماییس به متون یونانی و لاتین راه پیدا می‌کند. او می‌گوید جابجایی حروف در کلمات هنوز هم وجود دارد که اصطلاحاً به آن قلب می‌گویند. مثلاً گاه دیده می‌شود که در محاوره مردم، واژه قفل به صورت قلف به کار می‌رود. معمولاً بسیاری از این واژه‌ها در زبان تثبیت می‌شوند و نمی‌توان آن را از زبان خارج کرد. واندنبرگ و شیپمن نیز نام الیمایی را مشتق از ایلام می‌دانند که با واژه آشوری-بابلی «الامتو» سرزمین کوهستانی تطابق دارد. داریوش اول، در کتیبه بیستون، در سه متن ایلامی، بابلی و آریایی، دست به ترجمه زده‌است: هوجه، آریایی، ایلامتو، بابلی و هل تمپ توپ به زبان عیلامی، هرسه به دشت‌های خوزستان گفته شده‌است. هوجه و بابیرئوش و برازجان، هر سه به گراز مرتبط اند که توتم مردمان ساکن منطقه بوده‌است؛ و اینکه ایلام را نام استانی متفاوت گذاشتند، خطایی آشکار است. ایلام نام دیگر دشت خوزستان است. این نام در تلفظ یونانی «الیمائی» ثبت شده‌است.
تاریخ
از میان رفتن توان هخامنشیان و دگرگونی ساختار قدرت در خاور نزدیک باستان پس از مرگ اسکندر منجر به پیدایش دولت‌های مستقل و نیمه مستقل شد. الیمائی، یکی از این حکومت‌های محلی بود که در روزگار اشکانی پدیداری شد و پایتختش در دوره سلوکی در ایذه و در دوره اشکانی در شوشتر بود.
الیمائیان که خاستگاه اصلیِ آن‌ها کوه‌های شمال شرقی خوزستان بوده ، از میانه‌های سده دوم پیش از میلاد به عنوان یک قدرت سیاسی مطرح شدند و با افزایش یافتن قدرتشان، قلمرو خود را به سمت دشت خوزستان (سوزیان یا خوزیان) گسترش داده و توانستند تا اوایل سدة سوم میلادی به حیات خود ادامه دهند.
حکومت خودگردان الیمائی، خاستگاه حوادث تاریخیِ بسیار مهمی بوده و نقش فعالی در صحنة سیاسی و اقتصادیِ روزگار سلوکیان و اشکانیان داشته‌است. قدرت آنان در زمان سلوکی و اشکانی به آنجا رسید که شاهان این دوره به نبرد با آن‌ها برخاستند.
ایستادگیِ آن‌ها در برابر حملات شاهان سلوکی و اشکانی، از آنان مردانی دلاور ساخته بود که به توانِ نظامی و مناطق کوهستانیِ خویش تکیه داشتند.
موقعیت جغرافیاییِ سرزمین الیمائی و قرارگرفتن در خط سیر بازرگانی غرب به شرق و گسترش راه‌های بازرگانی، رونق اقتصادی و بازرگانی را برای الیمائی‌ها به دنبال داشته و موجب رشد و شکوفاییِ این دولت شده‌است، چنان‌که رواج سکه‌ها و ثروت نیایشگاه‌های آن‌ها که در متون تاریخی آمده، گواهی بر این مدعاست.
به گزارش استرابون الیمائی‌ها در جنگ علیه مردم بابل و شوش از ۱۳هزار نیروی کاسایی استفاده نمودند.
هیچ چیز در مورد زبان‌شان شناخته‌شده نیست، جز اینکه زبان ایلامی در پادشاهی هخامنشی ۲۵۰ سال پیش از اینکه پادشاهی الیمایی حتی هستی یابد کاربرد داشته است. چندی سنگ‌‌نوشته به آرامی در الیمای پیدا شده‌است.
در ۲۲۴ پس از میلاد توسط سر خاندان ساسانی دوره پادشاهی الیمائی به پایان رسید.
نام شاهان الیمائی
پادشاهان الیمائی در آغاز در تیره کامناسکرسی و واپسین در تیره اشکانی به پادشاهی رسیدند.
تیره کامناسکرسی
- کامناسکرس اول (۱۴۷ - ۱۴۵ پیش از میلاد)
- کامناسکرس دوم (۱۴۵ - ۱۳۹ پیش از میلاد)
- اوکوناپسس (۱۳۹ - ۱۳۸ پیش از میلاد)
- تیگارویس (۱۳۸ - ۱۳۳ پیش از میلاد)
- داریوش (پیش از ۱۲۹ پیش از میلاد)
- کامناسکرس سوم (۸۲ - ۷۶ پیش از میلاد) و ملکه انزازه
- کامناسکرس چهارم (۷۳ - ۴۶ پیش از میلاد)
- کامناسکرس پنجم (۴۶ - ۲۸ پیش از میلاد)
- کامناسکرس ششم (۲۸ پیش از میلاد تا سال اول میلادی)
- کامناسکرس هفتم (۱ - ۱۵ پس از میلاد)
- کامناسکرس هفتم (۱۵ - ۲۵ پس از میلاد)
تیره اشکانی
با ارودوس می‌آغازد یک سرشاخه برادرشه‌ی از تیره اشکانی که پادشاهی را به دست گرفت.
- اورودس اول (۵۰ - ۲۵ پس از میلاد)
- اورودس دوم (۷۰ - ۵۰ پس از میلاد) فرزند اورودس اول
- فراتس (۹۰ - ۷۰ پس از میلاد)
- اورودس سوم (۱۰۰ - ۹۰ پس از میلاد) فرزند اورودس دوم
- کامناسکرس-اورودس (۱۲۰ - ۱۰۰ پس از میلاد) فرزند اورودس دوم
- آریوبرزن (۱۲۵ پس از میلاد)
- اوسروس (۱۳۰ - ۱۲۵ پس از میلاد)
- شاه ناشناخته اول (۱۳۰ - ۱۴۰ پس از میلاد)
- اورودس چهارم و اولپان (۱۴۰ - ۱۶۰ پس از میلاد)
- ابارباسی (۱۶۰ - ۱۷۰ پس از میلاد)
- اورودس پنجم (۱۷۰ - ۱۸۰ پس از میلاد) فرزند بلدوسا
- ولگاسس (۱۸۰ - ۱۹۰ پس از میلاد)
- شاه ناشناخته دوم (۱۹۰ - ۲۱۰ پس از میلاد)
- شاه ناشناخته سوم (۲۱۰ - ۲۲۰ پس از میلاد)
- اورودس ششم (۲۲۰ - ۲۲۴ پس از میلاد)
جستارهای وابسته
- استودان (دخمه) باباطاهر
- شهر قدیم دستوا -منطقه ماهی بازان
پانویس
- ↑ https://www.jstor.org/stable/4299830?seq=1
- ↑ «مهدی رهبر، آرامگاههای الیمایی گلالک شوشتر» (PDF).
- ↑ reliefs rupestres d'Elymaïde (Irān) de l'epoque parthe
- ↑ پاکزادیان، حسن. سکه‌های الیمایی، ص۷
- ↑ Strab. xi.
- ↑ G. Cameron Persepolis Treasury Tablets (1948), and R. Hallock, Persepolis Fortification Tablets (1969). See also Persepolis Fortification Archive.
- ↑ Gzella, H. (2008) Aramaic in the Parthian Period: The Arsacid Inscriptions. In Gzella, H. & Folmer, M.L. (Eds.) Aramaic in its Historical and Linguistic Setting. Wiesbaden. P. 107-130
- ↑ According to Pakzadian, 2007: Kamnaskires V, VI, VII, VIII and IX.
- ↑ According to Pakzadian, 2007: Kamnaskires XII and XIII.
- ↑ According to Pakzadian, 2007: Kamnaskires XII and XIII.
- ↑ According to Pakzadian, 2007: Kamnaskires XIV and XV.
- ↑ According to Pakzadian, 2007: Late Kamnaskires Successors types 1, 2 and 3.
- ↑ According to Pakzadian, 2007: Phraates I, II and III.
- ↑ According to Pakzadian, 2007: Orodes III and IV.
- ↑ According to Pakzadian, 2007: Kamnaskires-Orodes I and II.
- ↑ According to Pakzadian, 2007: Orodes V, VI and VII.
- ↑ According to Pakzadian, 2007: Vologases I and II.
- ↑ According to Pakzadian, 2007: 10th Unknown King (J)
منابع
- ELYMAIS - Encyclopædia Iranica | Articles
- پاکزادیان، حسن. سکه‌های الیمایی، ناشر: مؤلف، بی‌جا، ۱۳۸۶. شابک ۳–۹–۱۱۱–۰۴–۹۶۴–۹۷۸