الیگودرز

ریشهٔ نام

در نام‌گذاری الیگودرز روایت‌های گوناگونی وجود دارد. از آن جمله، روایت ساکنان بومی شهر است. بر مبنای این روایت، واژه الیگودرز، ترکیبی از واژه آل به معنی خاندان و گودرز است. بر این اساس مردم الیگودرز خود را به گودرز پهلوان یکی از شخصیت‌های معروف شاهنامه نسبت می‌دهند که با گذشت زمان، ترکیب آل گودرز کم‌کم به الیگودرز تبدیل شد. وجود طایفه گودرزی در این شهر، این باور را تشدید کرده‌است و نیز در کتاب زبدة التواریخ جمال الدین عبدالله کاشانی اشاره ای به این منطقه شده‌است که در دوران اتابکان لرستان شاه رستم فرزندی به نام گودرز داشته‌است و گودرز صاحب دو فرزند بوده به نام مسلم و دیگری به نام علی که حکومت منطقه اشترینان را به مسلم داده و حکومت منطقه الیگودرز را به علی این احتمال نیز وجود دارد که نام این شهر از علی فرزند گودرز گرفته شده باشد. نشانه‌های تاریخی نشان می‌دهد که در محدوده شهر الیگودرز در حدود هفده قرن پیش از میلاد، تمدن‌هایی وجود داشته‌است. البته در تپه‌های شمال غربی آثاری کشف شده‌است که به دوران پیش از اشکانیان و هخامنشیان تعلق دارد. برخی دیگر نیز وجه تسمیه آن را از واژه آلیورز یا آل ورز دانسته‌اند. در گذشته این منطقه بخش عمده‌ای از گندم غرب ایران را تولید می‌کرد و به خاطر پربار بودن محصول گندم‌ها به رنگ قرمز درمی‌آمدند به همین خاطر عده‌ای معتقدند این نام ترکیبی از کلمهٔ آل به معنای قرمز و ورز به معنای کشت است. همچنین این نام را آمیزه‌ای از دو واژه اَل به معنای عقاب و گودرز دانسته‌اند. بهترین وجه تسمیه‌ای که با توجه به آواشناسی و تاریخ و همچنین مستندات کشف شده از مکان‌هایی مانند روستای گورچین بر نام این شهر مرتب است، واژهٔ (آل گودرز) است، یعنی مکانی که آل و خاندان گودرز که احتمالاً منظور همان گودرز کشواد است، در این مکان ساکن بوده‌اند.

دیرینگی

از تاریخ الیگودرز اطلاع دقیق و کاملی در دست نیست اما از شواهد و ساختمان‌های ساخته شده در این شهر این‌گونه به نظر می‌رسد که تاریخ این شهر بیش از ۷۰۰ سال نیست. شهری که هفتصد سال قدمت تاریخی دارد و به روایتی شهر گیو گودرز و قلعه‌های باستانی است. اگر چه آثار قلاع معروف آن از بین رفته، لیکن هنوز کهنسالانش از قلعه‌هایی همچون قلاع تیرانی، قلاع موسی، قلاع کاظم‌آباد در آن یاد می‌کنند. گفته می‌شود که الیگودرز در قدیم بافت شهری منظم داشته‌است که بقایایی از آن از قبیل آجرهای مکعب مستطیل و ظروف سفالی و فلزی (در قرن هفتم هجری) در کوه‌ها و و تپه‌های الیگودرز به دست آمده‌است، که در زمین‌لرزه سال ۱۲۸۲ در دشت سیلاخور که طبق آمار مرکز ژئوفیزیک دانشگاه تهران بزرگ‌ترین زلزله ثبت شده و به قدرت تقریبی ۸ ریشتر بوده به ویرانه‌ای تبدیل گردیده‌است که به مرور زمان و با مهاجرت گسترده عشایر و روستاییان اطراف سبب توسعه نامنظم این شهر شد.

بر اساس مدارک به دست آمده از حفاری‌های قلعه مندیش و تپه‌های اطراف شهر قدمت شهر فعلی الیگودرز به بیش از هفتصد سال پیش می‌رسد. مردم الیگودرز، مذهب شیعه قدیم (علوی) داشته‌اند و خانقاه آن، مرکز تعلیمات دینی قزلباشان و درویشان بوده‌است، همچنین شاه اسماعیل صفوی در یکی از سفرهای خود از این خانقاه دیدن کرده‌است.

عامل اصلی تشکیل هسته اولیه شهر الیگودرز، وجود رودخانه‌ها، قنات‌ها و چشمه‌ها بوده‌است. عامل دیگر برای ایجاد و گسترش این شهر، موقعیت ارتباطی آن بوده‌است؛ به گونه‌ای که یکی از راه‌های مهم اصفهان به غرب کشور از فریدن، الیگودرز، گاپله و بروجرد می‌گذشت. در نهایت متصل شدن نواحی بختیاری به فلات مرکزی ایران (اراک، خمین، گلپایگان و خوانسار) نیز، توسط این منطقه بر اهمیت شهر الیگودرز افزوده‌است. شهر الیگودرز قبلاً زیر نظر گلپایگان و سپس بروجرد بوده‌است ولی در سال ۱۳۲۷ با تأسیس فرمانداری الیگودرز شهر الیگودرز به عنوان مرکز شهرستان الیگودرز انتخاب شد.

همچنین تپه تاریخی (تپه روباه) این شهرستان به دههٔ ۵ قبل از میلاد بر می‌گردد. این تپه با شماره ثبت ملی: ۱۱۷۶۵ در تاریخ: ۱۳۸۴/۰۳/۰۴ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده‌است.

الیگودرز بین ۴۹ درجه و ۴۲ دقیقه طول شرقی و ۳۳ درجه و ۲۴ دقیقه عرض شمالی واقع شده‌است. از دیدگاه موقعیت نسبی، الیگودرز در نیمه شمالی شهرستان قرار گرفته‌است. این شهر از طریق محور شمالی با شهرهای خمین، محلات، اراک و از طریق محور جنوبی با شهرهای دزفول و فریدون‌شهر و کوهرنگ، از طریق محور شرقی با شهرهای داران، گلپایگان و خوانسار و از طریق محور غرب و شمال غربی نیز با شهرهای ازنا، دورود، شازند، بروجرد و خرم‌آباد ارتباط دارد.

راه‌های ارتباطی

شهر الیگودرز از خرم‌آباد ۱۳۵ کیلومتر از اراک ۱۲۷ کیلومتر، از اصفهان ۲۱۰ کیلومتر و از تهران ۳۸۰ کیلومتر فاصله دارد. این شهر از نظر موقعیت ارتباطی نسبت به محورهای استانی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

گردشگری

الیگودرز مکان‌های تفریحی بسیاری دارد؛ پیست اسکی تمندر الیگودرز در حال ساخت، دهکده گردشگری سد حوضیان، آبشار آب‌سفید، هفت چشمه روستای گشان، باغات و مناظر بکر گیلان، چشمه عسلی، مزراع بید، دشت لاله‌های واژگون زرد گشان، شکارگاه دره جری، دریاچه شط تمی، دریاچه سد خان آباد، چشمه آسار و سراب شاهمکان در منطقه شول‌آباد، رود و دریاچه سده حوضیان، رودخانه ماهیچال، طبیعت قالی کوه، رودخانه مور زری در بخش ذلقی، غار تمندر، جنگلهای بلوط و گردو و سرچشمه دورک، گایکان، دره دورک، دشت لاله‌های واژگون در روستای دالانی، دره دایی، دره حیدر، کیگوران از آن جمله هستند و همچنین روستای چقاگرگ که از قدیمی‌ترین روستاهای بربرود است و تپه خلیل خان آسترکی در آن قرار دارد. در شمال این شهر بقایای قلعه مندیش و در جنوب غربی و شرقی این شهر تپه‌های تاریخی وجود دارند، همچنین در ضلع جنوبی شهر پارک جنگلی بنفشه روی تپه یال احداث شده‌است. شهرستان الیگودرز معروف است به شهر آبشار‌ها و لاله‌های واژگون، که یکی از بهترین شهرهای ایران ازلحاظ گردشگری و توریسم است. بزرگ‌ترین دشت لاله‌های واژگون جهان در شهرستان الیگودرز قرار دارند.

موقعیت طبیعی

الیگودرز در ناحیه کوهستانی زاگرس مرکزی قرار گرفته‌است و نزدیک به ۲٬۱۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و در امتداد شرق به غرب کشیده شده‌است. در ضلع شمالی و جنوبی شهر اراضی ناهموار با ارتفاعات و قله‌های متعدد پراکنده‌اند به همین دلیل نیز از آب وهوای بسیار سرد کوهپایه‌ای برخوردار است.

صنایع دستی و ره‌آورد

صنایع دستی الیگودرز شامل هنرهای سرامیکی، قالی بافی، منبت کاری، سیم بافی، معرق‌کاری، گلیم بافی و جاجیم بافی می‌شود. این شهر منابع غنی معادن سنگ مرمر کبالت منیزیم گرانیت چینی کریستال سرامیک و روی دارد. عسل و کشکِ محلی از محصولات عمده این شهرستان است که از این فراورده‌ها به عنوان سوغات الیگودرز نیز یاد می‌شود.

آبشارهای الیگودرز

• آبشار آب‌سفید
• آبشار چکان
• آبشار کیگوران
• آبشار وارگ
• آبشار برنجه
• آبشار تیندر
• آبشار لوچ
• آبشارهای دورک
• آبشار چونگ شنه
• آبشار دره ماهی
• آبشار مبارک‌آباد

رودخانه‌های الیگودرز

• رودخانه بختیاری
• رودخانه حوضیان
• رودخانه سزار

مهم‌ترین ارتفاعات

کوه سیاه، کوه سفید، کوه ریواس، کوه میال، مندیش، سیاتیر، امیر کوه، ارتفاعات باجگیران و به علاوه در اطراف شهر کوه‌های دیگری نیز پراکنده‌اند که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: چهل گز در شمال شرقی، علی بلاغی در شمال و کمربسته در شمال شرقی و همچنین از کوه‌های دورتر از شهر می‌توان به قالی کوه و تمندر اشاره کرد.

مردم الیگودرز از قوم لر هستند.و به گویش بختیاری که یکی از گویشهای زبان لری است تکلم می کنند.

در گذشته اقتصاد مردم الیگودرز بر پایه کشاورزی بود ولی امروزه صنعت، تجارت و مشاغل اداری و دولتی از پایه‌های اصلی اقتصاد مردم الیگودرز است اگر چه هنوز عده‌ای از شهرنشینان در مزارع اطراف شهر به کشاورزی مشغول هستند.

تولیدات

بخشی از تولیدات الیگودرز عبارتند از غلات، حبوبات، برنج لبنیات دامی، عسل، گل محمدی، گردو، سیب، گیلاس، بادام، ماهی قزل‌آلا و سیب زمینی. عسل الیگودرز از بهترین و طبیعی‌ترین عسل‌های ایران به‌شمار می‌رود چنان‌که سوغات ناب این شهر محسوب می‌شود. صنایع دستی آن شامل هنرهای سرامیکی، قالیبافی، منبت کاری، سیم بافی، معرق‌کاری، گلیم بافی و جاجیم بافی می‌شود. از جمله تولیدات صنعتی الیگودرز به فولاد، سنگ‌های تزیینی، محصولات شیشه، صنایع لبنی و … نیز می‌توان اشاره کرد.

پس از اجرای طرح انتقال آب از الیگودرز در شرق استان لرستان به قم که رسانه‌های ایران از آن با عنوان کلی و مبهم «طرح انتقال آب از سرشاخه‌های دز به قم» نام می‌برند، شهرستان الیگودرز اکنون تأمین‌کننده اصلی آب مصرفی (شرب، صنعتی، کشاورزی) شهرهای خوانسار، گلپایگان، خمین، محلات، نیم ور، سلفچگان و قم است. به گفته فتاح وزیر وقت نیرو این آب یکی از بهترین آب‌های دنیا است.

در مجموع ظرفیت انتقال و جمع‌آوری آب در این طرح ۲۳ متر مکعب بر ثانیه است در حالی که بیشترین میزان آبی که از سد کرج به تهران می‌آید ۱۱ متر مکعب بر ثانیه بوده و ظرفیت سامانه یادشده بیش از دو برابر آب انتقالی از سد کرج به تهران است. این سامانه سالیانه ۱۸۳ میلیون متر مکعب آب به پشت سد کوچری منتقل می‌کند. ظرفیت نهایی انتقال آب در این پروژه ۵۰۰۰ لیتر در ثانیه است. مقدار انتقال آب برای افق سال ۱۴۱۰ به ۲۴۰ میلیون مترمکعب می‌رسد که مطالعات آن در حال انجام است.

اعتراض‌ها و خسارت‌ها

انتقال آب از شرق استان لرستان و شهرستان الیگودرز به شهرهای خوانسار، گلپایگان، خمین، محلات، نیم ور، سلفچگان و قم باعث پایین رفتن شدید سطح سفره‌های آب زیرزمینی و در نهایت خشک شدن چاه‌های آب این منطقه شده‌است. بیش از ۶۰ حلقه چاه خشک شده و ۱۷۱ حلقه از چاه‌های منطقه نیز در آستانه خشکیدن قرار دارند، اما تاکنون حقابه یی برای این روستاها در نظر گرفته نشده‌است. این طرح درحالی برای استان‌های دیگر هدف‌گذاری شده‌است که ۸۹۲ روستای لرستان مشکل آب آشامیدنی دارند و ۶۸ هزار جمعیت روستایی این استان به وسیله تانکر آب‌رسانی می‌شوند. از سوی دیگر نام‌گذاری این طرح به عنوان مبهم «طرح انتقال آب از سرشاخه‌های دز به قم» و همچنین نام‌گذاری پروژه ساخت و اجرای این طرح با نام پروژه قمرود باعث واکنش‌هایی در میان مردم استان لرستان شد تا جایی که حتی رحمانی نماینده شهرستان الیگودرز هم نسبت به نام‌گذاری این طرح اعتراض کرد و آن را مجعول خواند. خشک شدن چاه‌ها و چشمه‌های شهرستان الیگودرز علاوه بر خسارات بسیاری که به بخش کشاورزی وارد کرده‌است باعث از بین رفتن مجتمع‌های پرورش ماهی در این شهرستان شده‌است. پرویز فتاح، وزیر نیروی پیشین دولت نهم مدعی شد که وی مدافع حقوق مردم الیگودرز است.
این پروژه تنها پروژه ایران است که کلنگ آن برای آنکه باعث مطالبه‌ای از سوی مردم لرستان نشود به جای مبدأ در مقصد طرح به زمین زده شده‌است.

• دانشگاه آزاد الیگودرز
• دانشگاه پیام نور الیگودرز
• مرکز آموزش علمی کاربردی الیگودرز
• مرکز آموزش علمی کاربردی جهاد کشاورزی الیگودرز (برناباد)
• دانشگاه فرهنگیان شهید میرشاکی
• دانشکده پرستاری الیگودرز
• مرکز آموزش علمی کاربردی شیشه لرستان - الیگودرز

• استان لرستان
• انتقال آب الیگودرز به قم
• شهرستان الیگودرز

• «وبگاه شهرداری الیگودرز».
• وبگاهِ شورای شهر
• وبگاه سازمان حمل و نقل شهرستان الیگودرز