همزه

وضعیت صامت همزه در الفبای فارسی پیچیدگی‌هایی را پدیدآورده است. گاهی با مصوت «ا» یکی دانسته می‌شود و زمانی به عنوان حرف مستقل از آن یاد می‌شود در لغت‌نامه دهخدا و در فرهنگ معین هر چند الفبای فارسی را داری سی‌وسه حرف می‌دانند و صامت همزه را دومین حرف الفبا معرفی می‌کنند اما به حرف «ب» که می‌رسند آن را هم حرف دوم می‌خوانند و ترتیب همان‌جور حفظ می‌شود تا حرف «ی» که حرف سی‌ودوم شمرده می‌شود نه سی‌وسوم

همچنین در لاتین نویسی فارسی گاهی ' (آپاستروف) و گاهی Êê برای نشان دادن این حرف و ع (عین) به کار می‌رود.

تلفظ همزه در زبان فارسی و عربی به شکل بست چاکنایی است. صامت همزه در زبان فارسی برخلاف زبان عربی درست مانند «عین» تلفظ می‌شود و حتی در لغت‌نامه دهخدا شکل آن در وسط کلمه را اخذ شده از عین برمی‌شمارد. فارسی‌زبان‌ها همان‌گونه که می‌گویند «عزا» به معنای «ماتم» به همان شکل می‌گویند: «اذان» یا «از آن» (وقتی در محاوره همزهٔ میانی را تلفظ نمی‌کنند) «عین» در آغازِ «عزا» و «ء» در آغازِ «اذان» و «از آن» یکسان شنیده می‌شود. در الفبای فارسی بعضی از آواها چند نشانه دارند؛ مثلاً آوای (Z) به صورت‌های «ز» و «ذ» و «ض» و «ظ» نوشته می‌شود. حرف‌های «ء» و «ع» هم چنین است و یک آواست که با دو نشانه نوشته می‌شود. همزه در زبان فارسی مانند سایر زبان‌های هندواروپایی -بر خلاف زبان‌های سامی که عربی نیز جزو آنان است- فقط در اول کلمه تلفظ می‌شود و البته در بسیار موارد در هنگام گفتار و نوشتار به‌خصوص در نظم‌ها به ضرورت حفظ وزن عروضی حذف می‌شود. مانند «است»، «ست»، یا «که از»، «کز» اما از آنجا که فارسی‌زبان‌ها «ء» و «ع» را داری یک آوا می‌دانند

در صفحه‌کلید استاندارد فارسی، نویسه‌های همزه و اشکال گوناگون آن را می‌توان با کلیدهای ترکیبی زیر تایپ کرد:

• همزه (ء): ⇧ Shift+M
• الف همزه (أ): ⇧ Shift+G
• الف همزه مکسوره (إ): ⇧ Shift+F
• واو همزه (ؤ): ⇧ Shift+A
• ی همزه (ئ): ⇧ Shift+S
• همزه بالا (ٔ) که می‌توان برای شبیه‌سازی نویسه «هٔ»، به عنوان «ی» کوچک روی «ه» قرار داد: ⇧ Shift+N

• شورای بازنگری در شیوه نگارش و خط فارسی
• بست چاکنایی

• دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۳۴)، لغت‌نامه دهخدا جلد۴۹ شماره مسلسل۱۱۶، به کوشش زیر نظر دکتر محمد معین.، تهران: دانشگاه تهران، سازمان لغت‌نامه
• دکتر محمد معین (۱۳۷۵)، فرهنگ‌نامه فارسی جلد اول، تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر، ص. ۷۵۶، شابک ۹۶۴-۰۰-۰۱۶۴-۳
• دستور خطّ فارسی مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ۱۳۸۵، شابک ۹۶۴-۷۵۳۱-۱۳-۳، وبگاه
• کابلی، ایرج (۱۳۸۴)، درست‌نویسی‌ی خط فارسی، تهران: نشر بازتاب‌نگار، شابک ۴-۲۵-۸۲۲۳-۹۶۴
• کابلی، ایرج (۱۳۷۶)، وزن‌شناسی و عروض، تهران: انتشارات آگه
• حق‌شناس، علی‌محمد (۱۳۷۶)، آوارشناسی (فونتیک)، تهران: انتشارات آگاه، شابک ۹۶۴-۴۱۶-۰۰۴-۵
• حق‌شناس، علی‌محمد (۱۳۷۰)، «نقش‌های دوگانهٔ همزه در ساخت آوایی زبان فارسی»، مقالات ادبی، زبانشناختی، تهران: انتشارات نیلوفر، ص. ۲۵۷