ه

این حرف گاهی جزء اصلی کلمه است و صدای « ِ» /e/ می‌دهد:

و گاهی با توجه به دستور زبان به کلمه اضافه می‌شود:

در محاوره به جای «است» به‌کار می‌رود:

برای معرفه کردن اسم‌ها در محاوره نیز به‌کار می‌رود:

حرف ه در این موارد به کار نمی‌رود

در اسم‌ها

ه در آخر اسامی، آن‌ها را به مونث تبدیل می کند. مانند: راهب (مرد دینی) به راهبه (زن دینی)، مهدی به مهدیه، سعید به سعیده و...

های بیان حرکت، های غیرملفوظ، های مختفی و یا های ناملفوظ در زبان فارسی هایی‌ست در پایان واژه و نشانگر فتحه یا کسرهٔ حرف پیش از خود است. این «ه» تلفظ نمی‌شود. مانند: خانِه یا خانَه و کاشانِه یا کاشانَه. در فارسی تاجیکی پایان این‌گونه واژگان مصوّت a [æ] است.

قافیه در شعر فارسی شناسای آن است، که فتحه واپسین حرکت واژه‌های پایان‌یافته با های مختفی بوده است.

ناصر خسرو:

ایا غرّه گشته به مکر زمانَه

ز مکرش به دل گشتی آگاه یا نَه

عطّار:

دلی کز عشق تو دیوانَه گردد

وجودش با عدم هم‌خانَه گردد ...

درین دریا دل پردرد عطّار

ندانم مرد گردد یا نَه‌گردد

مولوی:

ای دل به کجایی تو آگاه هیی یا نَه

از سر تو برون کن هی سودای گدایانَه

در بزم چنان شاهی در نور چنان ماهی

خط در دو جهان درکش چه جای یکی خانَه

شمس قیس رازی از های وصلی در برابر های اصلی نام برده است. وی دربارهٔ «های وصلی» یا زاید و واژگانی پایان‌یافته با این‌گونه «ها» (ـه/ه) نگاشته است:

«بناءِ این کلمات بر فتح است و این «هاآت» در کلّ احوال از لفظ ساقط‌اند و جز دلالت حرکت ماقبل در معنی کلمه هیچ مدخل ندارند»

برهان، محمدحسین بن خلف تبریزی از چهار گونه «ه» نام برده است. وی چهارمین گونه را، «های بیانِ فتحه» نامیده و چنین نگاشته است:

«غیر از دلالت بر فتحه‌ی ما‌قبل هیچ مدخل دیگر ندارد، همچو: «خانه» و «کاشانه» و «بنده»؛ و این در جمع البتّه ساقط می‌شود، همچو: «خانها» و «جامها» و «بندها» و در اضافت به همزه‌ی ملیّنه تبدیل می‌یابد، همچو: «خانهٔ من» و «جامهٔ من» و «بندهٔ خدا». و در تصغیر به کاف عجمی [گ] تبدیل می‌یابد، همچو: «خانگک» و «جامگک»»

تعریب

در تعریب «ج»، «ق» و «ح» بدل‌های «های مختفی» هستند. پسوند جمع «جات» در زبان فارسی اقتباس از جمع عربی کلمهٔ مختوم به «ج» بدل از «های مختفی» با «ات» است.

تفریس

در فارسی‌سازی برخی واژگان عربی مختوم به «ة» این تای پایانی به های غیر ملفوظ تبدیل می‌شود. از این دست:

تفریسِ خدعة، خدشة، کلمة و خطبة به خدعه، خدشه، کلمه و خطبه به انجامِ های مختفی

• ة