پمباپِمْبا، جزیره‌ای در شمال‌شرقی تانزانیا، واقع در اقیانوس هند می‌باشد. ۱ - معرفی اجمالیاین جزیره با ۹۸۲کم ۲ وسعت در ۵۰ کیلومتری کرانه‌های شمال‌شرقی تانزانیا و ۴۸ کیلومتری شمال‌جزیره زنگبار جای دارد. ۱.۱ - جعمیتجزیره پمبا در ۱۳۶۷ش/۱۹۸۸م، حدود ۲۶۵هزارتن جمعیت داشته است. [۱]
Encarta reference Library، ۲۰۰۴.
[۲]
Wikipedia، Wikipediaorg.
[۳]
Britannica، ۱۹۷۸.
دو شهر بزرگ این جزیره به نام‌های وِتی با ۴۵۲‘۲۶ تن جمعیت و چاکه با ۶۸۷‘۲۱ تن جمعیت (۱۳۸۳ش/۲۰۰۵م) در سواحل غربی آن با فاصله ۲۴ کیلومتری از یکدیگر قرار دارند. [۴]
Pearce FB، Zanzibar، ج۱، ص۳۱۰، London، ۱۹۶۷.
[۵]
Pearce FB، Zanzibar، ج۱، ص۳۱۶، London، ۱۹۶۷.
[۶]
The World Gazetteer، wwwworld-gazetteercom.
۱.۲ - اقتصاداقتصاد این جزیره برپایه کشاورزی و ماهی‌گیری استوار است و برنج، ذرت، مرکبات و نارگیل از عمده‌ترین محصولات کشاورزی پمباست. خاک این جزیره برای کشت میخک درختی بسیار مناسب است و محصول آن از شهرت بسزایی برخوردار است. کشت میخک از زمان چیرگی امرای بوسعیدی عمان بر پمبا در سده ۱۳ق/۱۹م، در این جزیره رواج یافت و در اندک زمانی، پمبا و زنگبار به بزرگ‌ترین صادرکنندگان میخک در جهان بدل شدند. در آغاز، میخک در پمبا توسط زمین‌داران عرب با بهره‌گیری از نیروی کار بردگان کشت می‌شد [۷]
دیویدسن بزیل، افریقا، ج۱، ص۱۳۴، ترجمه هرمز ریاحی و فرشته مولوی، تهران، ۱۳۵۸ش.
Fage J. D.، ص۲۹۲؛. [۸]
Pearce FB، Zanzibar، ج۱، ص۳۰۷، London، ۱۹۶۷.
[۹]
Pearce FB، Zanzibar، ج۱، ص۳۲۴، London، ۱۹۶۷.
[۱۰]
EI ۲.
۱.۳ - دیگر نامهااین جزیره از دیرباز نزد جغرافی‌دانان شناخته شده بوده است. بیشتر محققان نام «منوتیاس» را منطبق با پمبا می‌دانند. [۱۱]
Pearce FB، Zanzibar، ج۱، ص۳۰۶، London، ۱۹۶۷.
[۱۲]
Casson L، notes on The Periplus Mairs Erythraei، ج۱، ص۱۴۰، Princeton، ۱۹۸۹.
[۱۳]
Schoff WH، notes on The Periplus of the Erythraean Sea، ج۱، ص۹۴، New Delhi، ۱۹۷۴.
در حدود سال ۵۰م بازرگانان مصری و عرب در این جزیره به تجارت می‌پرداختند. [۱۴]
EI ۲.
در متون جغرافیایی و تاریخی سده‌های نخست اسلامی از این جزیره با نام قَنبَلُه یا قنبلو [۱۵]
جاحظ عمرو، رسائل، ج۱، ص۲۱۲، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
[۱۶]
بزرگ بن شهریار، عجائب الهند، ج۱، ص۱۷۷، به کوشش پ ا وان در لیت، لیدن، ۱۸۸۳-۱۸۸۶م.
[۱۷]
مسعودی علی، مروج الذهب، ج۳، ص۱۳، به کوشش باربیه دومنار، پاریس، ۱۹۱۷م.
یاد شده است.۲ - پیشینه تاریخیبه گزارش بزرگ بن شهریار، در سده ۴ق، پمبا یکی از کانون‌های بازرگانی در سواحل شرقی آفریقا بوده، و کالاهایی چون عاج، کاسه لاک‌پشت، پوست پلنگ، عنبر و برده از آن‌جا به اقصیٰ نقاط صادر می‌شده است. [۱۸]
بزرگ بن شهریار، عجائب الهند، ج۱، ص۱۷۸-۱۷۹، به کوشش پ ا وان در لیت، لیدن، ۱۸۸۳-۱۸۸۶م.
۲.۱ - جزیرة الخضراءیاقوت از پمبا با نام جزیرة الخضراء یاد کرده است. این نام با وضعیت جغرافیایی این جزیره تناسب دارد؛ امروزه نیز به این جزیره «زمرد اقیانوس هند» لقب داده‌اند، زیرا هنگامی که از جانب دریا به پمبا نزدیک شویم، دورنمایی زیبا و کم‌نظیر از کوهپایه‌های پوشیده از گیاهان سبز مواج که از کناره‌های دریا آغاز می‌شود، به چشم می‌خورد. [۲۰]
Pearce FB، Zanzibar، ج۱، ص۳۰۶، London، ۱۹۶۷.
یاقوت در گزارش خود از دو شهر عمده این جزیره با نام‌های متنبّی و مکنبلوا یاد می‌کند که در زبان سواحلی جدید، متمبوه و مکومبو خوانده می‌شوند. بر هریک از این دو شهر سلطانی فرمانروایی داشت. حاکم شهر نخست شخصی عرب‌تبار بوده که گویا از کوفه به آن‌جا مهاجرت کرده بوده است. ۲.۲ - استقرار خلیجفارسنشیناناز گزارش‌های جغرافی‌نویسان مسلمان چنین برمی‌آید که سواحل‌نشینان خلیج‌فارس پیش از سده ۴ق/۱۰م در پمبا مستقر شده بودند. [۲۲]
Oliver and JD Fage، A Short History of Africa، ج۱، ص۹۹، London، ۱۹۷۳.
۲.۳ - نفوذ شیرازی‌های زنگبارپس از سده‌های ۴و۵ق که نفوذ شیرازی‌های زنگبار در سواحل شرقی افریقا گسترش یافت، پمبا در قلمرو آنان قرار گرفت. [۲۳]
اقتداری احمد، تعلیقات بر تاریخ مسقط و عمان، ج۱، ص۳۶۱-۳۶۲، بحرین و قطر سدیدالسلطنه، تهران، ۱۳۷۰ش.
فرمانروایان پمبا در سده‌های میانی میلادی، توانمندی‌های خود را از داه دادوستد‌های دریایی و کوشش برای به دست گرفتن مراکز بازرگانی و ترابری حفظ می‌کرده‌اند. [۲۴]
دیویدسن بزیل، افریقا، ج۱، ص۳۳۵-۳۳۶، ترجمه هرمز ریاحی و فرشته مولوی، تهران، ۱۳۵۸ش.
۲.۴ - اشغال پمبا توسط پرتغالیهادر ۹۱۵ق/۱۵۰۹م، پرتغالی‌ها بر پمبا چیره شدند. [۲۵]
Cornevin R، Histoire de l’A frique، ج۲، ص۱۸۲، Paris، ۱۹۷۶.
در نیمه نخست سده ۱۷م پس از کشتار بی‌رحمانه مسلمانان مومباسا، مردمان پمبا برضد پرتغالی‌ها سر به شورش برداشتند و پرتغالی‌ها برای سرکوب این شورش دژی در پمبا برپا کردند. [۲۶]
Pearce FB، Zanzibar، ج۱، ص۸۳-۸۵، London، ۱۹۶۷.
۲.۵ - سده ۱۲ قمریدر اوایل سده ۱۲ق/۱۸م سراسر کرانه‌های شرقی افریقا تا جنوب کیلوا در دست عمانی‌ها بود و امامان یعاربه عمان حکامی را برای شهر‌های این نواحی معین می‌کردند تا به نام سلطان عمان، آن شهر‌ها را اداره کنند. از این میان، خانواده معموری به حکومت مومباسا و پمبا گماشته شده بود؛ اما دیری نپایید که خاندان مزروعی (آل مزاریع) جای آن‌ها را گرفتند. خاندان اخیر، اسماً تابع امامان عمان بودند. [۲۷]
اقتداری احمد، تعلیقات بر تاریخ مسقط و عمان، ج۱، ص۳۶۵-۳۶۶، بحرین و قطر سدیدالسلطنه، تهران، ۱۳۷۰ش.
در ۱۱۵۴ق/۱۷۴۱م، فرمانروای مزروعی مومباسا، از سرنگونی سلسله پادشاهی عمان به دست بوسعیدی‌ها بهره جست و حکومت پمبا را به یکی از افراد خانواده خود سپرد. [۲۸]
Cornevin R، Histoire de l’A frique، ج۲، ص۱۸۳، Paris، ۱۹۷۶.
در ۱۲۳۷ق/۱۸۲۲م، پمبا تابع حکومت زنگبار شد. [۲۹]
Pearce FB، Zanzibar، ج۱، ص۳۱۰، London، ۱۹۶۷.
۲.۶ - سال ۱۳۰۷ قمریدر ۱۳۰۷ق/۱۸۹۰م پس از توافق میان انگلستان و آلمان بر سرتقسیم مناطق تحت‌نفوذ خود در نواحی شرقی افریقا، عرب‌های ساکن این نواحی به مقابله با نیروهای اروپایی برخاستند، اما سلطان زنگبار از بیم گلوله‌باران پایتختش که در تیررس کشتی‌های اروپاییان بود، از قیام ایشان حمایت نکرد و بدون هیچ مقاومتی تحت‌الحمایگی انگلستان را پذیرفت. [۳۰]
Oliver R and A Atmore، Africa Since ۱۸۰۰، ج۱، ص۱۲۰، Cambridge، ۱۹۷۴.
[۳۱]
Cornevin R، Histoire de l’A frique، ج۲، ص۵۴۶، Paris، ۱۹۷۶.
۲.۷ - سال ۱۳۴۲ شمسیاز این سال پمبا، به عنوان بخشی از زنگبار، تحت‌الحمایه انگلستان بود، تا این‌که در ۱۳۴۲ش/۱۹۶۳م، به همراه زنگبار به استقلال دست یافت و در ۱۹۶۴م، با تشکیل کشور تانزانیا، از به پیوستن سرزمین‌های تانگانیکا، زنگبار و پمبا، این جزیره بخشی از آن کشور شد. [۳۲]
The Columbia Encyclopedia، ۲۰۰۳.
[۳۳]
Hughes AJ،» Zanzibar «، ج۱، ص۱۳۹، Africa، ed C Legum، London، ۱۹۷۱.
۳ - فهرست منابع(۱) اقتداری احمد، تعلیقات بر تاریخ مسقط و عمان، بحرین و قطر سدیدالسلطنه، تهران، ۱۳۷۰ش. (۲) بزرگ بن شهریار، عجائب الهند، به کوشش پ ا وان در لیت، لیدن، ۱۸۸۳-۱۸۸۶م. (۳) جاحظ عمرو، رسائل، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م. (۴) دیویدسن بزیل، افریقا، ترجمه هرمز ریاحی و فرشته مولوی، تهران، ۱۳۵۸ش. (۵) مسعودی علی، مروج الذهب، به کوشش باربیه دومنار، پاریس، ۱۹۱۷م. (۶) حموی، یاقوت، معجم البلدان. (۷) Britannica، ۱۹۷۸. (۸) Casson L، notes on The Periplus Mairs Erythraei، Princeton، ۱۹۸۹. (۹) The Columbia Encyclopedia، ۲۰۰۳. (۱۰) Cornevin R، Histoire de l’A frique، Paris، ۱۹۷۶. (۱۱) Davidson، B، The African Past، London، ۱۹۶۷. (۱۲) EI ۲. (۱۳) Encarta reference Library، ۲۰۰۴. (۱۴) Fage JD، A History of Africa، New York، ۱۹۷۸. (۱۵) Hughes AJ،» Zanzibar «، Africa، ed C Legum، London، ۱۹۷۱. (۱۶) Oliver R and A Atmore، Africa Since ۱۸۰۰، Cambridge، ۱۹۷۴. (۱۷) Oliver and JD Fage، A Short History of Africa، London، ۱۹۷۳. (۱۸) Pearce FB، Zanzibar، London، ۱۹۶۷. (۱۹) Schoff WH، notes on The Periplus of the Erythraean Sea، New Delhi، ۱۹۷۴. (۲۰) Wikipedia، Wikipediaorg. (۲۱) The World Gazetteer، wwwworld-gazetteercom. ۴ - پانویس
۵ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «پِمْبا»، شماره۵۵۴۵. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
|