وعیدوعد به معنای عهد و تعهد کردن به انجام کاری را گویند؛ خواه امر خیر یا شر که با قرینه مشخص می‌شود. واژه وعید از وعد گرفته شده ولی فقط در وعده شر و تهدید به کار می‌رود. فهرست مندرجات۲ - معنای وعید ۳ - تفاوت وعده با وعید ۳.۱ - تفاوت از لحاظ استعمال ۳.۲ - امکان خلف وعید از جانب خدا به خلاف وعده ۳.۳ - تفضل بودن وعده به خلاف وعید ۴ - وعید در قرآن ۴.۱ - وعیدهای خدا به کفّار ۴.۲ - وعیدهای خدا به منافقان ۴.۳ - وعیدهای خدا به بنی إسرائیل ۴.۴ - وعید خدا به کم فروشان ۵ - اثر تربیتی وعید ۶ - جمع بندی ۷ - پانویس ۸ - منبع ۱ - وعد در لغت و اصطلاح"وعد" در لغت به معنی عهد می‌باشد [۱]
قاموس قرآن، ج۷، ص۲۲۷.
و در اصطلاح عبارتست از تعهّد کردن به انجام أمری، خواه آن أمر خیر باشد یا شرّ، و اختصاص پیدا کردن به یکی از آنها بواسطه قرینه، معین می‌شود. [۲]
تفسیر روشن، ج۳، ص۲۱۹.
۲ - معنای وعید"وعید" که از وعد گرفته شده خبری است که فقط در وعدۀ شر و تهدید استعمال می‌گردد. [۳]
مخزن العرفان فی تفسیر قرآن، بانوی اصفهانی امین، سیّده نصرت، ج۴، ص۲۷۴-۲۷۵.
۳ - تفاوت وعده با وعید۳.۱ - تفاوت از لحاظ استعمالمهمترین تفاوتی که بین این دو کلمه وجود دارد تفاوت از ناحیه استعمال است و آن این است که: "وعد" هم در وعدۀ خیر و هم در وعدۀ شرّ بکار می‌رود ولی "وعید" و "ایعاد" فقط در وعده شرّ استعمال می‌شود. ۳.۲ - امکان خلف وعید از جانب خدا به خلاف وعدهفرق دیگری که بین "وعد" و "وعید" وجود دارد در تخلّف پذیری آنهاست چرا که: خُلف وعده، قبیح است، زیرا مستلزم وقوع کذب از طرف خداوند است و صدور آن از خداوند محال است، [۵]
أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۳۶۰.
ولی خُلف وعید در مواردی، نه تنها قبیح نیست بلکه حُسن هم دارد چون این کار نوعی اظهار کرم است. [۶]
أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۲۹۹.
۳.۳ - تفضل بودن وعده به خلاف وعیدوعده از راه تفضّل خداوند بر بندگان است نه استحقاق بندگان، زیرا مؤمن هر چه ایمانش کامل‌تر باشد و اعمال صالحه او زیادتر باشد، نمی‌تواند شکر کوچکترین نعمتهای الهی را اداء نماید تا مستحق دریافت آن وعدها گردد، ولی وعید از راه استحقاق عباد است و خداوند زائد بر استحقاق، کسی را عذاب نمیکند، بلکه چه بسا عفو نموده و گذشت می‌کند. [۷]
أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج۹، ص۲۷۵.
۴ - وعید در قرآندر قرآن برای حفظ روحیّه خوف و رجا به تناسب وعده‌های نیک به مؤمنان، به انذار انسانها نیز پرداخته و آنها را از سرپیچی دستورات خداوند بیم داده است تا از این راه، بقاء حیات نوع بشر را تداوم بخشیده و به مسیر کمال رهنمون گردد. واژۀ وعید در قرآن شش مرتبه استعمال شده است و انسانها را از تحقّق وعیدهای الهی بیم داده و عاقبت کسانی که وعیدهای الهی را جدّی گرفته و همچنین عاقبت کفار که وعیدهای الهی را دروغ انگاشتند را یادآوری نموده است، که ما برخی از این وعیدها را ذکر نموده و بررسی مینماییم: ۴.۱ - وعیدهای خدا به کفّاریکی از گروه‌هایی که مخاطب وعیدهای خداوند قرار گرفته‌اند کفار می‌باشند چرا که این گروه به عنوان اصلی‌ترین دشمن حق جویان به حساب می‌آمدند، آنها به دلیل لجاجت، از ایمان آوردن خود و دیگران جلوگیری می‌کردند و أنبیاء الهی و کتب آنها را تکذیب می‌نمودند، لذا خداوند برای مقابله با این رفتارها، وعیدهای متفاوتی از جمله وعید عذاب در دنیا و آخرت، به آنها داده است که نمونه‌های آن در قرآن فراوان به چشم می‌خورد: «فَإِذا نُقِرَ فِی النَّاقُورِ فَذلِکَ یَوْمَئِذٍ یَوْمٌ عَسِیرٌ عَلَی الْکافِرِینَ غَیْرُ یَسِیرٍ» «و هنگامی که در صور دمیده شود، آن روز روزی سخت است و برای کافران آسان نیست» در این آیات، خداوند به کافران، که آیات الهی را مسخره کرده و قرآن را سحر نامیدند، وعید شدیدی می‌دهد و به آنها روزی سخت و مصیبت بار را وعده می‌دهد. ۴.۲ - وعیدهای خدا به منافقانمنافقان از دیگر گروه‌هایی هستند که خداوند به آنها وعید داده است: «یا أَیُّهَا الرَّسُولُ لا یَحْزُنْکَ الَّذِینَ یُسارِعُونَ فِی الْکُفْرِ مِنَ الَّذِینَ قالُوا آمَنَّا بِأَفْواهِهِمْ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُم...أُولئِکَ الَّذِینَ لَمْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ لَهُمْ فِی الدُّنْیا خِزْیٌ وَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظِیم» «ای فرستاده (خدا)! آنها که در مسیر کفر شتاب میکنند و با زبان میگویند: «ایمان آوردیم» و قلب آنها ایمان نیاورده، تو را اندوهگین نسازند... آنها کسانی هستند که خدا نخواسته دلهایشان را پاک کند، در دنیا رسوایی، و در آخرت مجازات بزرگی نصیبشان خواهد شد.» خداوند در قسمت آخر این آیه منافقان را تهدید می‌نماید و به آنها وعید خواری در دنیا و عذاب دردناک در آخرت را می‌دهد. ۴.۳ - وعیدهای خدا به بنی إسرائیلقوم بنی‌إسرائیل نیز از گروه‌هایی است که خداوند به آنها وعید داده است: «وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّکَ لَیَبْعَثَنَّ عَلَیْهِمْ إِلی یَوْمِ الْقِیامَةِ مَنْ یَسُومُهُمْ سُوءَ الْعَذابِ إِنَّ رَبَّکَ لَسَرِیعُ الْعِقابِ وَ إِنَّهُ لَغَفُورٌ رَحِیم» «و (نیز به خاطر بیاور) هنگامی را که پروردگارت اعلام کرد: تا دامنه قیامت، کسی را بر آنها مسلّط خواهد ساخت که همواره آنها را در عذاب سختی قرار دهد زیرا پروردگارت مجازاتش سریع است...» " تأذّن" و "إذن" هر دو به معنی اعلام کردن است، و نیز به معنی سوگند یاد کردن آمده است، لذا از این آیه استفاده می‌شود که خداوند به این قوم وعید داده است که تا دامنه قیامت در ناراحتی و عذاب باشند و هرگز روی آرامش کامل را نبینند، هر چند برای خود دولتی تاسیس کنند، مگر اینکه براستی، روش خود را تغییر دهند، و دست از ظلم و فساد بکشند. ۴.۴ - وعید خدا به کم فروشانخداوند در قرآن، کم فروشان را تهدید نموده و آنها را مشمول وعید خود گردانیده است: «وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفِین» «وای بر کمفروشان!» ویل کلمه‌ای است که برای تهدید و وعید وضع شده است و به معنی شر و اندوه و عذاب یا هلاک است، و معنی لعنت دارد، با این وصف، خداوند کم فروشان را به هلاک و لعنت خود تهدید نموده است و در ادامه آیات می‌فرماید: «کَلاَّ إِنَّ کِتابَ الفُجَّارِ لَفِی سِجِّین» «چنین نیست که آنها (درباره قیامت) میپندارند، به یقین نامه اعمال بدکاران در «سجّین» است.» بنابر نظر مفسرین، تفسیر مشهور از سجین، این است که این واژه به معنای دوزخ باشد که در این صورت معنی آیه چنین است: «سرنوشت مقرر و مسلم بدکاران در جهنم است» بنابر این دو آیه خداوند به کم فروشان وعید سنگینی داده است. ۵ - اثر تربیتی وعیداز آنجا که در وعید، نوعی هشدار وجود دارد که انسان را از خطرات برحذر می‌دارد به طور طبیعی در انسان ایجاد ترس می‌نماید و لذا انسان در آن مورد حسّاس شده و به نسبت شدّت وعید، از انجام عملی که دربارۀ آن وعید داده شده صرف نظر می‌کند و یا حدّاقل با احتیاط بیشتری عمل می‌نماید، قرآن نیز برای بیدار کردن انسانها و آگاه کردن آنها از خطرات پیش رو، به آنها وعید می‌دهد، و لذا در قرآن، کمتر سورهای است که خداوند، خبر از امتهای سابقه و بلیّات نازله بر آنها و از عقوبت قیامت و عذاب جهنم و خلود در آن نداده باشد، [۱۸]
أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج۹، ص۱۰۶.
چنانکه می‌فرماید: «وَ صَرَّفْنا فِیهِ مِنَ الْوَعِیدِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ أَوْ یُحْدِثُ لَهُمْ ذِکْرا» «و این گونه آن را قرآنی عربی نازل کردیم، و انواع وعیدها را در آن بازگو نمودیم، شاید تقوا پیشه کنند یا برای آنان تذکّری پدید آورد!» چنانچه که مشهود است خداوند در این آیه علّت بازگو کردن وعیدها را ایجاد شدن حالت تقوا در انسانها و یا دست کم متوجه شدن آنها، ذکر می‌نماید. [۲۰]
مخزن العرفان در تفسیر قرآن، ج۸، ص۲۱۴.
۶ - جمع بندیوعید به معنای متعهّد شدن بر انجام یک امر شرّ است و نوعی هشدار و تهدید به حساب می‌آید، تفاوت وعده و وعید از ناحیه استعمال است، خلف وعید ممکن است، تحقّق وعیدها بر اساس استحقاق بندگان است، یکی از راههایی که در قرآن برای هشیار کردن انسانها به کار گرفته شده، استفاده از وعید می‌باشد. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه موضوعی قرآن. رده‌های این صفحه : علوم قرآن
|