علوممنظور از علوم در این نوشته، دانش‌های بشری است که همواره مورد توجه اکید دین اسلام نیز بوده است. ۱ - اهمیت علم در دین اسلامآیین اسلام ارجی بسیار بر علم و طلب علم می‌نهد و آن را مقدمه‌ای برای کسب معرفتقلبی و تکامل روحی می‌داند. ترغیب و تشویق بی‌نظیر اسلام به طلب علم، موجب گشت تا مسلمانان با شور و شوق فراوان به دانش‌های گوناگون رو کنند و با فرهنگ و دانش دیگر ملل نیز آشنا گردند. فهم قرآن و راه یافتن به باطن این کتاب ژرف آسمانی، از مهم‌ترین رویکرد گسترده مسلمانان به علم بوده است. مسلمانان، علوم خویش را با پژوهش قرآنی و جست و جو در معانی و مفاهیم آیات قرآن آغازیدند. نخستین شهر مسلمانان که جنب و جوش علمی در آن پیدا شد، مدینه بود و نخستین مرکز علمی مسلمانان، مسجد بود. مسلمانان در مسجد می‌نشستند و درباره معانی قرآن و سنت و صفات خداوند متعال گفت و گو می‌کردند. نخستین معلم اسلام نیز شخص پیامبر اسلام (ص) بود. [۳]
کارنامه اسلام، ص۲۶.
۲ - تقسیم‌بندی علومدانشمندان مسلمان، با الهام از تأکیدهای دین اسلام بر یادگیری علوم و نیز با توجه به سیر تحولات و تطورات علوم در جامعه اسلامی، دسته‌بندی زیر را پیش کشیده و علوم را به چهار دسته تقسیم کرده‌اند: ۱. علومی که موضوع آنها، اصول و فروع اسلام است و به قرآن و سنت استناد مستقیم دارند، مانند علم کلام و فقه؛ ۲. علومی که ابزار علوم دسته نخست‌اند، مانند منطق و اصول فقه؛ ۳. علومی که از کتاب و سنّت برنخاسته‌اند و دینی نیستند، ولی آموختن آنها برای زندگی فردی و اجتماعی مسلمانان واجب است، مانند دانش سیاست و تجارت؛ ۴. علومی که جزو علوم پیش گفته نیستند؛ ولی به گونه‌ای راهی به میان مسلمانان یافته‌اند، مانند علم نجوم. ۳ - در نگاه امام خمینیامام خمینی علم را مجموعه مسائلی می‌داند که بر اساس سنخیت مشترک در کنار هم جمع شده باشند و در حیطه فکر و برهان درآیند، ازاین‌رو مشاهدات، مکاشفات و تحقق به اسماء و صفات الهی جزو علوم در این معنا نیستند. امام در آثار خود، از علوم در ابعاد مختلف مانند ماهیت علوم، ارزش و جایگاه علوم و غایت آنها بحث کرده، همچنین در تقسیم‌بندی علوم با استناد به روایتی علم را به آیه محکمه، فریضه عادله و سنت قائمه تقسیم کرده است. امام خمینی شریف‌ترین علوم را علومی می‌داند که به حال انسان به‌حسب نشات عالم دیگر و به‌حسب غایت و هدفی که انسان برای آن خلق شده است، نافع باشد. ازاین‌رو، لازم است انسان در کسب علوم، طالب علمی باشد که در دنیا و آخرت مفید باشد و نفسش را مشتاق علوم بالاتر کند، چه‌بسا علمی در نظر انسان عالی جلوه کند، باوجود اینکه علمی بی‌ارزش باشد و علت آن این است که علم پس از مدتی ملکه انسان و از شئون نفس می‌شود و انسان به سبب حبّی که به خود دارد، به آن علاقه ذاتی پیدا می‌کند. امام خمینی علم توحید را بالاترین علوم حقیقی می‌داند که برای انسان باقی می‌ماند. [۹]
خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۳۶۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
امام خمینی در تقسیم‌بندی علوم بر اساس نشات سه‌گانه انسان و عالم مشی کرده و معتقد است ازآنجاکه انسان در عالم دارای سه نشئه و صاحب سه مقام است یعنی نشئه عالم غیب، مثال و عالم ماده، علوم نیز بر اساس این نشات سه قسم می‌شوند:الف) نخست علمی که به کمالات عقلی و وظایف روحی مربوط است و آن، علوم عقلی و معارف و عقاید حقه‌اند نظیر شناخت ذات، حق، اسماء و صفات و علوم به عوالم غیبی. ب) دوم، علمی که مربوط به نشئه متوسط میان دنیا و آخرت است و آن علوم قلبی است که علم به منجیات و مهلکات خلقی مانند صبر و شکر در محاسن اخلاقی و حسد و کبر رذایل اخلاقی. ج) سوم علوم مربوط به نشئه مادی، نظیر علم فقه و مبادی آن، علم آداب معاشرت، تدبیر منزل و سیاست مدن است. امام خمینی در تقسیم دیگر علوم را بر اساس غایت و قصد افراد در تحصیل علوم، آنها را به علوم دنیایی و آخرتی تقسیم کرده است. [۱۲]
خمینی، روح الله، دانشنامه امام خمینی، ج۷، ص۴۱۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۴ - پانویس۵ - منبع• فرهنگ شیعه، جمعی از نویسندگان، ص۳۴۵ • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. رده‌های این صفحه : دیدگاه های فلسفی امام خمینی
|