زنبورزنبور یا نحل از اقسام حشرات می باشد. ۱ - زنبورزنبور حشره‌اى معروف است. ۲ - کاربرد زنبور در فقهاز این عنوان به مناسبت در بابهاى طهارت، حج، تجارت، نکاح و اطعمه و اشربه سخن گفته‌اند. ۳ - احکام زنبور در فقه۳.۱ - احکام زنبور در اطعمه و اشربهزنبور از مسخ شدگان و خوردن آن به جهت خباثتش حرام است؛ [۲]
مهذب الأحکام ج۲۳، ص۱۲۳.
لیکن چون خون جهنده ندارد، مردار آن پاک مى‌باشد.۳.۲ - احکام زنبور در حجمحرم مى‌تواند زنبورى را که در صدد آزار او است بکشد. در غیر این صورت در جواز کشتن آن از روى عمد اختلاف است.آیا کشتن زنبور در حال احرام مطلقا؛ خواه به عمد یا اشتباه موجب ثبوت کفاره است یا ثبوت کفّاره اختصاص به صورت عمد دارد؟ اطلاق کلمات برخى قدما [۸]
جمل العلم و العمل ص۱۱۴.
و تصریح کلمات برخى دیگر، [۱۰]
إشارة السبق ص۱۲۹.
قول نخست است. برخى نیز قول دوم را اختیار کرده‌اند. [۱۲]
النهایة ص۲۲۳.
در مقدار کفاره آن نیز اختلاف است. اقوال مطرح در مسئله عبارتند از: صدقه دادن به چیزى؛صدقه دادن به یک خرما در کشتن یک زنبور و یک مُدّ طعام یا خرما در کشتن زنبورهاى بسیار؛یک کف خرما یا طعام؛یک کف طعام؛ [۱۹]
النهایة ص۲۲۳.
یک خرما در قتل یک زنبور و یک مدّ از آن در قتل زنبورهاى بسیار؛یک کف طعام در کشتن یک زنبور و یک صاع در قتل چندین زنبور و یک گوسفند در صورت قتل زنبورهاى بسیار.۳.۳ - احکام تجارت زنبورخرید و فروش زنبور عسل در صورت مشاهده و امکان تحویل آن به خریدار- مثل آنکه در کندو باشد و امکان فرار نداشته باشد- جایز است؛لیکن جواز داد و ستد غیر زنبور عسل، از آن جهت که از مسوخ مى‌باشد، اختلافى است. ۳.۴ - نفقه زنبورنفقه حیوانات، از جمله زنبور عسل بر صاحب آنها واجب است.برخى، گذاشتن مقدارى عسل در کندو براى تغذیه زنبورها را مستحب دانسته‌اند. [۲۹]
الأنوار اللوامع ج۱۱، ص۲۴۰.
۳.۵ - صید ملکه زنبورصید ملکه زنبور عسلِ بدون مالک، صید همه زنبورهایى به شمار مى‌رود که تابع ملکه‌اند. [۳۰]
وسیلة النجاة ص۶۰۳.
[۳۱]
مهذب الأحکام ج۲۳، ص۴۲.
[۳۲]
کلمة التقوى ج۶ ص۳۰۲.
۴ - دیدگاه فقهی امام خمینیکسی که پادشاه زنبورعسل را گرفت مالک آن و هر چه لشکر اوست می‌شود، درصورتی‌که به‌قصد مالک شدن بگیرد. نفقه مملوک، حتی زنبور و کرم ابریشم بر مالکش واجب است. [۳۴]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۳۴۸، کتاب النکاح، القول فی نفقة الاقارب، مسالة ۱۵.
فروش حشرات؛ بلکه حیوانات مسخ شده نیز درصورتی‌که اینچنین (دارای منفعت حلال مقصود) باشند (جایز است). بنابراین، معیار در تمام انواع حیوانات همین (منفعت حلال مقصود) است. پس در فروش زالو که خون فاسد را می‌مکد و کرم ابریشم و زنبورعسل اشکالی نیست اگرچه از حشرات می‌باشند. و نماز «با اجزای حیوانی که گوشت ندارد مانند پشه، کک، زنبور و مانند آنها و همچنین صدف، اشکالی ندارد». [۳۶]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۵۲، کتاب الصلاة، المقدمة الثالثة فی الستر و الساتر، مسالة ۱۱.
و در حال احرام «احتیاط (واجب) آن است که کشتن زنبور و زنبورعسل درصورتی‌که قصد اذیّت او را ندارند ترک شود». و در ثبوت خیار حیوان «فرقی بین حیوان کوچک و غیر آن نیست، پس عموم روایات شامل مثل جراد و زنبور و علق و غیر آن نیست». ۵ - پانویس۶ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۴، ص۳۰۱-۳۰۲. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |