ریبهشک و بیم افتادن به حرام در نگاه به نامحرم مطرح می شود، ریبه می گویند. ۱ - معنای ریبه۱.۱ - ریبه در لغتریبه در لغت به معناى تهمت، بدگمانی و شک آمده است؛ از این رو، به افراد متهم و مشکوک اهل ریبه گویند. برخى لغویان ریبه را به شک توأم با خوف معنا کرده و گفته‌اند: حقیقت ریبه تزلزل و اضطراب قلب است. [۲]
مجمع البحرین ج۲، ص۷۶واژه «ریب»
۱.۲ - ریبه در اصطلاح فقهریبه در کاربرد فقهى در مسئله نظر به نامحرم، به خوف وقوع در حرام، بیم فروافتادن در فتنه و به آنچه در ارتباط با نامحرم، هنگام نظر به او در ذهن خطور مى‌کند از میل به بوسیدن، در آغوش گرفتن و مانند آن، تفسیر شده است. ۲ - ریبه در ابواب فقهاز ریبه به معناى نخست در بابهاى طهارت، طلاق و قضا و به معناى دوم در باب نکاح سخن رفته است. ۳ - احکام ریبه۳.۱ - مسترابهبه زنى که از نظر سنى اقتضاى قاعدگی دارد لیکن خون نمى‌بیند «مسترابه» گویند. وجه آن، وجود ریبه (شک و تردید) نسبت به وى در مسئله بارداری و غیر آن است. مسترابه در مسئله طلاق و عده احکام خاصى دارد. ۳.۲ - شک در بارداری بعد از طلاقچنانچه زنى پس از پایان عدّه بر اثر سنگینى یا احساس حرکتى در رحم و مانند آن، در باردار بودن خود شک نماید، مى‌تواند ازدواج کند؛ امّا اگر چنین تردیدى قبل از پایان یافتن عدّه براى او پیدا شود، در جواز ازدواج وى پس از اتمام عدّه اختلاف است.البته درصورتى که پس از ازدواج معلوم شود باردار بوده، از آن جهت که ازدواج در عدّه واقع شده، عقد باطل است. ۳.۳ - شک در عدالت شهودقاضىاى که عدالت شهود برایش محرز نیست باید از آن تفحص کند یا از مدعی بخواهد بر عدالت آنان بینه اقامه نماید. در فرض دوم، چنانچه پس از اقامه بینه بر عدالت شهود، براى قاضى نسبت به بیّنه شک و تردید حاصل شود، لازم است فحص و بررسى نموده و از بیّنه به تفصیل سؤال کند تا ابهام و شبهه‌اى باقى نماند. [۶]
تحریرالأحکام ج۵، ص۱۳۴.
در صورت مشکوک بودن گواهان نزد قاضى، بر او مستحب است هنگام اداى شهادت، آنان را از یکدیگر جدا کرده و از هر کدام جداگانه شهادت بگیرد. [۸]
تحریر الأحکام ج۵، ص۱۳۸
هرگاه قاضى‌اى پس از صدور حکم در حضور دو شاهد عادل، مفاد حکم را جهت اجرا براى قاضى‌اى دیگر بنویسد، اجراى حکم نوشته شده در صورت شهادت دو شاهد عادل به صحت نوشته، براى قاضى دوم جایز است؛ اما اگر مفاد شهادت شهود، مغایر نوشته باشد و بر اثر این مغایرت براى قاضى ریبه حاصل شود، اجراى حکم را متوقف مى‌کند. [۹]
تحریر الأحکام ج۵، ص۱۵۱-۱۵۲
۳.۴ - نگاه جایزنگاه کردن به صورت و دستها از سر انگشت تا مچ زن نامحرم بنابر قول به جواز آن و نیز شنیدن صداى وى، مشروط به عدم ریبه است. [۱۰]
الأنوار اللوامع ج۱۰، قسم ۲، ص۳۵۸-۳۵۹.
همچنین است نگاه کردن به بدن محارم- جز همسر- در غیر عورت. امام خمینی در تحریرالوسیله می‌نویسد: «نگاه‌کردن به زنان اهل ذمّه بلکه مطلق کفار با نبود تلذذ و ریبه - یعنی ترس واقع‌شدن در حرام - جایز می‌باشد. و احتیاط (واجب) آن است که به جاهایی که عادت آن‌ها بر نپوشاندن آن جاری است اکتفا شود. و گاهی زنان بادیه‌نشین و روستایی از اعراب و غیر آن‌ها - که عادت آن‌ها بر این است که خود را نمی‌پوشانند و اگر نهی شوند هم، نمی‌پذیرند و به آن توجه نمی‌کنند - به زنان اهل ذمّه ملحق می‌شوند و این اشکال دارد. البته ظاهر آن است که تردّد در روستاها و بازارها و جاهایی که این‌چنین زنانی رفت‌وآمد می‌کنند و مجامع آن‌ها و جاهایی که این‌ها معامله می‌کنند - که عادتاً علم پیدا می‌شود که نگاه به این‌ها می‌افتد - جایز می‌باشد و نگاه نکردن در این‌گونه جاها واجب نیست، درصورتی‌که ترس افتادن به فتنه نباشد.» [۱۳]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۲۶۳، کتاب النکاح، مسالة۲۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
و «اقوی آن است که شنیدن صدای زن بیگانه مادامی‌که تلذذ و ریبه نباشد جایز است. و همچنین برای زن جایز است که صدایش را به مردان بیگانه بشنواند، درصورتی‌که ترس فتنه نباشد؛ اگرچه احتیاط (مستحب) در غیر مقام ضرورت، ترک آن است خصوصاً اگر زن جوان باشد.» [۱۴]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۲۶۴، کتاب النکاح، مسالة۲۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
پس «شنیدن صوت اجنبیه و شنواندن صوت به مرد اجنبی، اگر به نحو متعارف باشد و خوف فتنه و مفسده در بین نباشد، اشکال ندارد.» [۱۵]
موسوعة الامام الخمینی، ج۳۹، استفتائات امام خمینی، ج۸، ص۵۰۴، سؤال۹۹۴۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۳.۵ - عدم مدخلیت اهل ریبه بودن در تحقق محاربهمحارب کسی است که شمشیرش را برهنه می‌کند یا آن را تجهیز می‌نماید تا مردم را بترساند و می‌خواهد در زمین افساد نماید؛ خواه در خشکی باشد یا در دریا، در شهر باشد یا در غیر آن، شب باشد یا روز. و در صورت تحقق آنچه که ذکر شد، شرط نیست که از اهل ریبه (افراد مشکوک و متهم) باشد، و مرد و زن در آن مساوی است. [۱۶]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۵۲۶، کتاب الدیات، الفصل السادس فی حد المحارب، مسالة۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۴ - پانویس
۵ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۴، ص۲۱۳-۲۱۴. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |