تغیر مسیر یافته از - خلاف
زمان تقریبی مطالعه: 99 دقیقه
 

الخلاف





خلاف (الخلاف)، کتاب، اثری جامع و استدلالی ـ تطبیقی در فقه با گرایش به فقه امامی ، تألیف محمد بن حسن طوسی فقیه بزرگ امامی قرن پنجم می‌باشد.


۱ - نام



نام کتاب در برخی آثار شیخ طوسی و فقهای نزدیک به زمان او
[۵] ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۱۴۰، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
[۶] ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۲۶۶، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
[۷] ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۲، ص۶۰، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
«مسائل الخلاف» ذکر شده است.

۲ - اهمیت



الخلاف از مهم‌ترین آثار موجود در علم خلاف (یا خلافیات) به‌شمار می‌رود. این علم از شاخه‌های فقه است که به تبیین آرا و دلایل مذاهب گوناگون در مسائل فقهی و ترجیح آرای یک مذهب معین، بر پایه استدلال ، می‌پردازد.
[۱۲] حاجی خلیفه، ج ۱، ستون ۷۲۱.
برخی از مؤلفان الخلاف را اثری در فقه مقارَن یا تطبیقی شمرده‌اند، ولی بر پایه این تحلیل که اصطلاح جدید فقه مقارن، مفهومی مغایر با علم خلاف دارد، این نظر دقیق نمی‌نماید. زیرا شیخ‌طوسی در این کتاب، به دفاع از آرای فقهی امامیان پرداخته است. با این همه، از آن‌رو که الخلاف به ذکر فتاوای همسان از فقهای مذاهب مختلف و نیز ادله مقبول از منظر اهل سنّت هم پرداخته، دربردارنده نوعی مقارنه و تطبیق است، همچنان‌که آثار مثبت فقه مقارَن، مانند کاهش عوامل تفرقه‌زا میان مسلمانان و آشنا شدن با دیدگاه‌های دیگران، را نیز دربردارد.

۳ - انگیزه تألیف



از مقدمه شیخ طوسی برمی‌آید که وی کتاب را به درخواست اشخاصی، احتمالا برخی شاگردانش، نگاشته است و آنان از او خواسته‌اند که ضمن نقل آرای فقهای مخالف در هر مسئله، به بیان ادله مورد استناد در فقه امامی و ذکر احادیث مقبول از نظر اهل سنّت هم بپردازد.

۴ - تقدم و تأخر نسبت به دیگر آثار



ارجاعات متعدد طوسی به دو اثر مهم خود، تهذیب الاحکام و الاستبصار ، و نیز سخن او در مقدمه الخلاف نشان می‌دهد که این کتاب پس از دو اثر مزبور تألیف شده است.
[۱۹] آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۷، ص۲۳۵.
همچنان‌که یک مورد ارجاع به الجمل و العقود و چند بار اشاره به کتاب خود در اصول فقه (العُدّة) و نیز ارجاع به کتاب النهایة بیانگر تألیف الخلاف پس از این آثار است. از سوی دیگر، اشاره‌های متعدد طوسی در برخی از آثار خود به کتاب الخلاف نشان می‌دهد که این آثار پس از الخلاف پدید آمده‌اند، از جمله کتاب تفسیر التبیان او
[۳۳] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۱۷، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).
[۳۴] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۱۵۴-۱۵۵، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).
[۳۵] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۲۳۰، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).
[۳۶] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۱۱۸، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).
[۳۷] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۱۱۰، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).
[۳۸] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۵۵۸، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).
[۳۹] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۵، ص۷۰، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).
[۴۰] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۸، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).
[۴۱] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۲۹، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).
[۴۲] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۳۸۳، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).
که آرای اهل سنّت را نیز دربردارد، کتاب المبسوط که مهم‌ترین اثر او در فقه تفریعی و مصباح المتهجّد است.
[۴۹] محمد بن حسن طوسی، مصباح‌المتهجّد، ج۱، ص۴، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
البته شیخ‌طوسی یک مورد در اواخر الخلاف به المبسوط ارجاع داده که حاکی از آن است که پیش از اتمام الخلاف تألیف المبسوط را آغاز کرده یا طرح تألیف آن را در ذهن داشته است، تعابیر خاص او درباره استادش سید مرتضی بر تألیف کتاب پس از وفات سید مرتضی در ۴۳۶ دلالت دارد.

۵ - آثار تألیف شده دیگر در مورد فقه خلاف



الخلاف نخستین اثر در فقه امامی نیست که به آرای فقهی مذاهب دیگر پرداخته است. پیش از آن، آثار مهمی در زمینه فقه خلاف تألیف شده بود و برخی منابع جامع فقهی به دوگونه تطبیقی به دیدگاه‌های اهل سنّت پرداخته بودند، از جمله: تهذیب الشیعه ابن جنید اسکافی ، مسائل اهل‌الخلاف شیخ مفید ، شرح مسائل الخلاف، الانتصار و مسائل الناصریات هر سه اثر سیدمرتضی و تعلیق خلاف الفقهاء سیدرضی می‌باشد.
[۵۴] ، احمد بن علی نجاشی، ج۱، ص۲۷۰ـ۲۷۱ و ۳۹۹، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر برجال النجاشی، چاپ موسی شبیری‌زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۵۵] آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۴، ص۲۲۲.
[۵۶] آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۴، ص۵۱۰ ـ ۵۱۱.
[۵۷] آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۴، ص۴.
[۵۸] آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۲۰، ص۳۳۷.
با این همه، آثار یاد شده، به‌ویژه آن‌ها که اکنون در دسترس ماست، هم از نظر گستره موضوعی و تفریع فروع و هم به لحاظ شیوه طرح آرای مخالف و روش استدلال با کتاب الخلاف در خور قیاس نیست و تألیف این اثر نقطه عاطفی در این زمینه به شمار می‌رود.
[۵۹] محمد بن حسن طوسی، الرسائل العشر، مقدمه محمد واعظ‌ زاده خراسانی، ص۵۰، قم (۱۴۰۳).


۶ - ویژگی‌ها



در الخلاف آرا و فروعی مطرح شده که در منابع فقهی پیشین سابقه نداشته است.
[۶۰] فضل بن حسن طبرسی، المؤتلف من المختلف بین ائمة السلف (منتخب الخلاف)، ج۱، مقدمه کاظم مدیرشانه‌چی، ص۲۱، چاپ مهدی رجائی، مشهد ۱۴۱۰.
از ویژگی‌های الخلاف، جامع بودن یعنی شمول آن بر همه بخشها و ابواب فقه است. طوسی در قالب ۸۲ مبحث اصلی فقهی، بیش از ۴۱۰۰ مسئله را گرد آورده است که بسیاری از این مسائل خود شامل فروع فقهی متعدد است. بر این اساس، الخلاف در کنار المبسوط جامع‌ترین و گسترده‌ترین منبع متقدم فقهی محسوب می‌شود. شمار مباحث اصلی کتاب، ساختار و باب‌بندی آن نیز در میان مآخذ جامع فقهی تا آن زمان بی‌سابقه بوده و الگوی منابع بعدی قرار گرفته است.

۷ - ابواب فقهی بحث شده



عناوین مهم‌ترین مباحث آن (به ترتیب) عبارت‌اند از: طهارت ، نماز ، زکات ، روزه ، اعتکاف ، حج ، بیوع ، رهن ، تَفْلیس ، حَجر ، صلح ، حواله ، ضَمان ، شرکت ، وکالت ، اقرار ، عاریه ، غصب ، شُفعه ، قِراض ، مساقات ، اجاره ، وقوف و صدقات ، هِبه ، لُقَطه ، فرایض ، وصایا ، ودیعه ، فَیء و قسمت غنایم ، قسمت صدقات، نکاح ، صداق ، خُلع ، طلاق ، ایلاء ، ظِهار ، لِعان ، عِدّه ، نفقات ، جنایات ، دیات ، باغی ، حدود ، سرقت ، اشربه، سِیر، صید و ذباحه ، ضَحایا ، اطعمه ، اَیمان ، نذر ، آداب قضاء ، شهادات، دعاوی و بینات، و عِتق . تأمل در مسائل کتاب نشان می‌دهد که معدودی از آن‌ها به اشتباه یا به عللی دیگر در بابی جز باب مناسب خود درج شده‌اند. مؤلف در هر مسئله ابتدا نظر مقبول خود را بیان کرده و پس از ذکر نام اشخاصی از میان صحابیان، تابعین، فقهای متقدم، ائمه مذاهب اهل سنّت و پیروان آن‌ها که با فتوای او موافق‌اند، به نقل آرای مخالف و احیانآ تفاصیل آن‌ها پرداخته و در نهایت، دلایل و شواهدِ نظر خود را برشمرده است. البته در بیش‌تر مسائل، آرای اشخاصی معدود از میان گروه‌های مذکور به عنوان موافق یا مخالف، چه مخالف کلی و چه جزئی، مطرح شده و مسائلی که نام شمار بسیاری از صحابه و تابعین و فقها را در برداشته باشد، اندک است.

۸ - شمول اقوالی



از خلفا و صحابه آرای کسانی چون امام علی علیه‌السلام، ابوبکر ، عمر بن خطّاب ، عثمان بن عفّان ، سلمان فارسی ، عمار یاسر ، عبداللّه بن مسعود ، عبداللّه بن عمر ، عباس بن عبدالمطلب ، عبداللّه بن عباس ، عایشه ، ابوایوب انصاری ، محمد بن ابوبکر ، و ابوهریره در موارد متعدد در الخلاف آمده است. همچنین از تابعین به اقوال کسانی چون سعید بن مسیب ، مجاهد ، ابن سیرین ، حَکم بن عُیینه ، حسن بصری ، عطاء بن ابی‌رَیاح ، عروة بن زبیر ، محمد بن مسلم زُهْری ، عمر بن عبدالعزیز ، ابراهیم بن یزید نخعی و ربیعة الرای توجه شده است. فتاوای شماری از فقهای متقدم از جمله قَتادة بن دعامه ، عبدالرحمان اَوْزاعی ، ابن ابی لیلی ، لیث بن سعد ، سفیان ثوری ، ابوثور ابراهیم بن خالد ، اسحاق بن راهویه مروزی ، محمد بن جریر طبری و ابوعُبید قاسم بن سلّام بغدادی در الخلاف مطرح شده است. اهتمام شیخ طوسی به نقل آرای امامان مذاهب اربعه (محمد بن ادریس شافعی، ابوحنیفه، مالک و احمد بن حنبل) و پیروان آنان به‌ویژه شافعیان درخور توجه است. آرای متعدد منقول از پیشوای شافعیان در ذیل هر مسئله، که گاه به چهار یا پنج قول می‌رسد، همراه با آرای شاگردان و اتباع او در الخلاف بسیار نقل و نقد شده است، از جمله: اسماعیل بن یحیی مُزّنی (صاحب‌المختصر، متوفی ۲۶۴)، ربیع بن سلیمان مرادی (خادم و راوی کتب شافعی، متوفی ۲۷۰)، یوسف بن یحیی بُوَیطی (متوفی ۲۳۱)، ابوحامد احمد مروذی (متوفی ۳۶۲)، ابوبکر ابن منذر نیشابوری ، ابواسحاق ابراهیم مروزی (متوفی ۳۴۰)، ابوالعباس ابن‌القاصّ ، ابوعلی حسین بن قاسم طبری و ابوالطیب طاهر بن عبداللّه طبری (استاد شیخ طوسی در فقه شافعی ، متوفی ۴۵۰). نقل آرای ابوحنیفه و فقهای حنفی ، از جمله قاضی ابویوسف (متوفی ۱۸۲)، محمد بن حسن شیبانی (متوفی ۱۸۹)، زُفَربن هُذَیل ، ابوالحسن کرخی ، ابوجعفر طحاوی و ابوبکر جصّاص رازی ، در این کتاب چشمگیر است. هرچند اهتمام شیخ طوسی به نقل آرای پیشوایان مذاهب دیگر اهل سنّت یعنی مالک بن انس و احمد بن حنبل و داود بن علی اصفهانی جدّی بوده است. آرای پیروان آن‌ها در الخلاف کمتر دیده می‌شود. مثلا از مالکیان فقط به آرای ابن ماجشون ، محمد بن مَسْلمه مخزومی و اسماعیل بن ابی اویس اشاره شده و نظرات دیگر فقهای مالکی بدون ذکر نام و با عناوین کلی مطرح شده است. در این اثر با تعابیری کلی مانند «اصحاب‌الحدیث» و «اهل‌الظاهر» به آرای حنبلیان ، ظاهریان و مذاهب دیگر اشاره شده، همچنان‌که در موارد متعدد با تعابیری چون «اصحاب‌الشافعی»، «اصحاب ابی‌حنیفة» و «اصحاب‌الرأی» بدون ذکر نام فقهای شافعی و حنفی فتاوای آنان نقل شده است. رأی مورد قبول طوسی در بیش‌تر موارد با نظر مشهور در فقه امامی سازگار است. با وجود این او در برخی مسائل، بدون ذکر نام فقیهی خاص (با تعابیری مانند «بعض اصحابنا»، «و من اصحابنا») به وجود نظر مخالف در میان فقهای امامی اشاره کرده است. البته در مواردی معدود نام فقیهانی را که نظرشان را آورده، ذکر کرده است، از جمله استادانش شیخ مفید و سید مرتضی. او در یک مورد رأی فقهای زیدی را نقل کرده و در پاره‌ای مسائل به آرای خوارج پرداخته است. اقوال اهل لغت و نحویان از جمله خلیل بن احمد فراهیدی ، ابن سکیت (صاحب اصلاح‌المنطق)، ابن دُرَید ، فرّاء و مُعَمَّر بن مثنّی نیز در ابواب گوناگون کتاب انعکاس یافته است.

۹ - پر کاربردترین دلیل مورد استناد



پرکاربردترین دلیل مورد استناد طوسی برای رأی مختار خود، اجماع است که با تعابیر مختلف (غالبآ با تعبیر «اجماع الفرقة» و گاه با تعبیر «اجماع‌الطائفة»، «اجماع‌المسلمین» و «اجماع اهل‌العلم»)، بیش از دو هزار بار در متن کتاب تکرار شده است. مؤلف بر آن است که به سبب منقرض شدن برخی مذاهب که بانیان آن‌ها در برخی فروع فقهی رأیی خاص داشتند، «اجماع مسلمین» در موارد متعدد تحقق یافته است. دیگر ادله مهم مؤلف عبارت‌اند از: ظهور قرآن ، سنّت معتبر، فحوای خطاب، اصل برائت ، اصل احتیاط ، استصحاب . در الخلاف به‌ندرت فقط به دلیل اجماع استناد شده و تقریبآ همیشه در کنار آن، دلیلی دیگر مانند حدیث یا اصل عملی نیز ذکر شده است. مؤلف شاید به‌سبب پرهیز از اطناب، غالبآ به نقل و تحلیل دلایل و مستندات آرای مخالف خود نپرداخته و بیش‌تر درصدد اثبات نظر خود بر پایه مبانی و اصول پذیرفته شده در مذاهب دیگر، به‌ویژه مبانی مشترک دو طرف، بوده است. او در برخی موارد ادله موافقان اهل سنّت با نظر خود را نقل کرده و گاه تحلیل‌های فقهای اهل سنّت را پذیرفته است معدودی از مسائل کتاب صرفآ ناظر به احکامی است که در فقه اهل سنّت مطرح شده و اساسآ در فقه شیعه مطرح نبوده است. در این گونه مسائل، طوسی تنها آرای گوناگون را یادآور شده و به استدلال نپرداخته است. استدلالهای شیخ طوسی در الخلاف، جز در مواردی اندک، معمولا طولانی و مبسوط نیست. او در مسائل بسیاری به یک یا چند حدیث نبوی استناد کرده، حتی اگر راوی آن‌ها امامان شیعه بوده‌اند، تا از منظر اهل سنّت پذیرفتنی باشد. البته گاهی احادیثی از امامان شیعه را بر آن‌ها افزوده، همچنان‌که در مسائلی که مستندی نبوی نیافته به این احادیث استناد جسته است. در الخلاف احادیثی یافته می‌شود که در هیچ‌یک از مجامع حدیثی پیشین نقل نشده است و این کتاب متقدم‌ترین مأخذ موجود آنهاست.
[۱۲۷] محمد بن حسن حرّ عاملی،تفصیل وسایل‌الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، ج۳، ص۱۰۶، قم ۱۴۰۹ـ ۱۴۱۲.
[۱۲۸] محمد بن حسن حرّ عاملی،تفصیل وسایل‌الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، ج۳، ص۱۲۸، قم ۱۴۰۹ـ ۱۴۱۲.
[۱۲۹] محمد بن حسن حرّ عاملی،تفصیل وسایل‌الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، ج۳، ص۲۰۵، قم ۱۴۰۹ـ ۱۴۱۲.
[۱۳۰] محمد بن حسن حرّ عاملی،تفصیل وسایل‌الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، ج۷، ص۴۹۷، قم ۱۴۰۹ـ ۱۴۱۲.
[۱۳۱] محمد بن حسن حرّ عاملی،تفصیل وسایل‌الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، ج۹، ص۳۳۲، قم ۱۴۰۹ـ ۱۴۱۲.
[۱۳۲] محمد بن حسن حرّ عاملی،تفصیل وسایل‌الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، ج۲۹، ص۴۷-۴۸، قم ۱۴۰۹ـ ۱۴۱۲.
[۱۳۳] حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج۱، ص۲۱۵، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۰۸.
[۱۳۴] حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج۱۳، ص۳۷۸، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۰۸.
[۱۳۵] حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج۱۶، ص۱۰۵، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۰۸.
[۱۳۶] حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج۱۶، ص۱۰۷، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۰۸.
[۱۳۷] حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج۱۶، ص۱۱۲، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۰۸.
[۱۳۸] حسین بن محمدتقی نوری، ج۱۶، ص۱۱۴و ۱۱۶مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۰۸.
طوسی در بسیاری مسائل، بدون این‌که به نقل و تحلیل ادله حدیثی بپردازد، تنها به وجود احادیثی به عنوان دلیل اشاره کرده است (دلیلُنا اجماعُ الفرقة و اخبارُهم). او در شماری از مسائل، با اشاره‌ای گذرا به ادله موجود، تفاصیل موضوع و حلّ تعارض احادیث را به دو اثر بزرگ حدیثی ـ فقهی خود یعنی تهذیب الاحکام و الاستبصار (غالبآ کتاب نخست) ارجاع داده است. او در مقدمه کتاب نیز با نام بردن این دو کتاب و تأکید بر رعایت ایجاز در تألیف الخلاف، تلویحآ تفاصیل مطلب را به دو اثر مذکور ارجاع داده است. همچنین شیخ‌طوسی با اشاره به برخی مبانی خود در علم اصول ، مانند دلالت امر بر فَوْر (یعنی انجام دادن کارِ امر شده، بلافاصله بعد از وجوب)، و دلالت نهی بر فساد، توضیح این قبیل موضوعات را به عُدّة الاصول خود احاله کرده است. همچنان‌که در مسائل بسیاری بدون ذکر مستندات دیدگاه خود، آن‌ها را همان ادله مسائل پیشین دانسته است.

۱۰ - منابع به‌کار رفته شده



شیخ‌طوسی برای تألیف کتاب طبعآ از منابع گوناگون ادبی، تفسیری، حدیثی، فقهی و اصولی استفاده کرده است، اما نه در این کتاب و نه در دیگر آثارش گزارشی از این مآخذ دیده نمی‌شود. با این همه، نام بردن او از آثاری متعدد در جای جای متن کتاب و نحوه تعبیرات او هنگام نقل‌قول از مؤلفان این آثار، نشان می‌دهد که از برخی از این منابع مستقیمآ بهره برده، به‌ویژه این‌که می‌دانیم در بغداد کتابخانه‌ای بزرگ در اختیار او و استادش سید مرتضی بوده است. حتی اگر دسترسی او را به این منابع نپذیریم، باتوجه به نقل قول وی از آن‌ها، دست‌کم می‌توان منابع مزبور را مآخذ با واسطه الخلاف به شمار آورد. آثاری که به نام آن‌ها در الخلاف اشاره شده، شمار درخور توجهی از منابع متقدم فقهی در مذاهب مختلف را دربرمی‌گیرد. در این اثر از منابع جامع حدیثی، مانند الجامع الصحیح بخاری، الصحیح مسلم بن حجاج نیشابوری ، الکافی محمد بن یعقوب کلینی و نیز آثاری چون خطأ الحدیث
[۱۶۲] ابن ندیم (تهران)، الفرست، ج۱، ص۱۱۱.
محمد بن عمر واقدی و شریعة القاری عبداللّه بن ابی‌داود سلیمان سجستانی نقل‌قول‌هایی شده است. آرای شافعی از چند کتاب او، که چه بسا آرایی متضاد با یکدیگر را دربردارند، نقل گردیده است، از جمله کتاب الام، الکتاب القدیم، الکتاب الجدید، الاملاء، اختلاف ابن ابی‌لیلی و ابی حنیفة یا اختلاف‌العراقیین و الرسالة. همچنین نام بسیاری از آثار فقهی شافعیان در الخلاف به چشم می‌خورد، از جمله: المختصر بُوَیطی، المختصر و الجامع الکبیر (یا الجامع‌الصغیر) هر دو از اسماعیل مُزَنی، حواشی و شروح المختصر مزنی از جمله شرح المختصر ابواسحاق ابراهیم مروزی ، التعلیقة (یا شرح المختصر) حسن بن حسین ابن ابی‌هریره، الافصاح ابوعلی حسین بن قاسم طبری ، التعلیقة الکبری ابوحامد اسفراینی و التعلیقة الکبری ابوالطیب طاهر طبری . همچنین شیخ‌طوسی به الجامع ابوحامد احمد مرّوذی، التلخیص ابوالعباس ابن القاصّ ، الایضاح ابوعلی طبری و آثاری از دیگر فقهای شافعی، از جمله حرملة بن یحیی مصری ، زکریا بن یحیی ساجی بصری و ابوبکر ابن منذر نیشابوری
[۲۱۱] محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۳۳۰، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۱۷.
استناد کرده است. او گاه آثاری را به برخی فقها نسبت داده است که شرح‌حال‌نگاران آن‌ها را از آثار این افراد ندانسته‌اند. تأمل در اسامی آثار مزبور نشان می‌دهد که شماری از این آثار به استادان صاحبان اثر نسبت داده شده است، ظاهرآ از آن‌رو که هریک از آن‌ها عمدتآ حاوی آرای استاد مؤلف اثر بوده است، مانند انتساب کتاب التلخیص به ابن سُرَیج و کتاب الافصاح به ابن ابی هریره ، که به نظر می‌رسد به ترتیب از آنِ شاگردانشان ابن القاصّ و ابوعلی طبری بوده‌اند. گاهی برعکس کتاب استاد به شاگرد نسبت داده شده است، مانند انتساب التعلیقة ابوحامد اسفراینی به شاگردش حسن بن عبداللّه (عبیداللّه) بَنْدَنیجی ظاهرآ از آن‌رو که وی راوی کتاب بوده است. از آثار فقهی حنفی، نام الجامع الصغیر و الاصول هر دو از محمد بن حسن شیبانی المختصر و اختلاف العلماء هر دو از ابوجعفر احمد بن محمد طحاوی و الجامع الصغیر عبیداللّه بن حسین کرخی در الخلاف ذکر شده است.
[۲۲۶] محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۲۹۷، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۱۷.
[۲۲۷] محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۲۸۷، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۱۷.
[۲۲۸] محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۳۱۲، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۱۷.
[۲۲۹] محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۳۳۰، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۱۷.
[۲۳۰] محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۵، ص۲۰، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۱۷.
الجامع‌الکبیر (یا الجامع الصغیر) سفیان ثوری و الموطأ مالک از دیگر منابع این کتاب‌اند.
[۲۳۱] محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۲۹۴، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۱۷.
[۲۳۲] محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۳۲۵، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۱۷.


۱۱ - تأثیر گذاری بر آثار فقه امامی



تأثیر کتاب الخلاف بر آثار بعدی در فقه امامی بسیار چشمگیر است. از یک سو، تألیف این اثر بر اهتمام و توجه مؤلفان فقه امامی به آرای فقهای اهل سنّت بسیار افزود، به طوری که فقهای امامی آثار مهمی در زمینه علم خلاف نگاشتند، از جمله المعتبر فی شرح المختصر محقق حلّی، جامع‌الخلاف و الوفاق علی بن محمد قمی سبزواری و تذکرة الفقهاء و منتهی المطلب هر دو از علامه حلّی . از سوی دیگر، چه در این قبیل آثار و چه در منابع جامع فقهی امامیان، به الخلاف به عنوان مرجع آرای اهل سنّت و نیز به عنوان یکی از مهم‌ترین مآخذ آرای شیخ‌طوسی استناد شده است.
[۲۵۵] ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۸۶ـ۸۷، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
[۲۵۶] ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۱۶۹، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
[۲۵۷] ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۲۶۶، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
[۲۵۸] ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۵۳۳، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
[۲۵۹] ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۲، ص۶۰، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
[۲۶۰] ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۳، ص۲۸۱، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
قمی سبزواری (عالم قرن هفتم) به صراحت الخلاف را از منابع کتاب خود برشمرده است. همچنین فقهای ادوار بعد آرا و ادله شیخ‌طوسی در الخلاف را با دیگر آثار او مقایسه کرده‌اند. برخی فقها تفاوت فتاوای او را در الخلاف با النهایة در موارد متعدد،
[۲۷۴] محمد بن حسن فخرالمحققین، ایضاح‌الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، ج۲، ص۴۸۴، چاپ حسین موسوی‌کرمانی، علی‌پناه اشتهاردی، و عبدالرحیم بروجردی، قم ۱۳۸۷ـ۱۳۸۹، چاپ افست ۱۳۶۳ش.
[۲۸۱] محمد بن مکی شهید اول، ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، ج۸، ص۸۵، قم ۱۴۱۹.
[۲۸۲] محمد بن مکی شهید اول، ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، ج۸، ص۲۶۷، قم ۱۴۱۹.
[۲۸۳] محمد بن مکی شهید اول، ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، ج۹، ص۳۱۵، قم ۱۴۱۹.
با المبسوط در بسیاری موارد
[۲۹۵] محمد بن حسن فخرالمحققین، ایضاح‌الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، ج۳، ص۵۴۵، چاپ حسین موسوی‌کرمانی، علی‌پناه اشتهاردی، و عبدالرحیم بروجردی، قم ۱۳۸۷ـ۱۳۸۹، چاپ افست ۱۳۶۳ش.
و با تهذیب‌الاحکام و الاستبصار در پاره‌ای موارد یادآور شده‌اند. همچنین گاهی نظر او در الخلاف با چند اثر دیگر وی ناسازگار است. پاره‌ای از این اختلاف آرا را به تجدیدنظر شیخ‌طوسی در رأی خود و ذکر آن در اثر متأخرتر باز می‌گردد،
[۳۰۹] ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۱۳۹، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
[۳۱۰] ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۳۳۲، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
[۳۱۱] ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۵۱۸، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
[۳۱۲] ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۲، ص۱۰۵، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
[۳۱۳] ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۲، ص۳۵۰، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
[۳۱۴] ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۲، ص۵۰۷، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
[۳۱۵] ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۳، ص۴۲، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
[۳۱۶] ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۳، ص۸۴، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
[۳۱۷] ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۳، ص۲۷۲، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
همچنان‌که این راه‌حل درباره برخی فتاوای متعارض طوسی در ابواب گوناگون الخلاف
[۳۲۴] ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۱۸۲، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
[۳۲۵] ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۳، ص۴۳۶، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
وجود دارد. برخی فقها با روش‌هایی دیگر به حل تعارضات میان دیدگاه‌های شیخ در الخلاف و آثار دیگرش پرداخته‌اند. آرای شیخ‌طوسی در الخلاف در پاره‌ای موارد با نظر مشهور فقه امامی مخالف است. بسیاری از فقها به تحلیل و نقد مستندات و ادله حدیثی شیخ‌طوسی در الخلاف پرداخته‌اند.
[۳۳۹] محمد بن مکی شهید اول، ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، ج۱۴، ص۲۱۰ـ۲۱۱، قم ۱۴۱۹.
[۳۴۰] محمد بن مکی شهید اول، ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، ج۱۵، ص۵۱۰ـ۵۱۱، قم ۱۴۱۹.
برخی فقها شماری از آرای فقهی طوسی را مستند به احادیثی دانسته‌اند که از طریق امامان و راویان شیعه نقل نشده و به همین دلیل (اصطلاحآ عامی بودنِ طریق احادیث) آن‌ها را نپذیرفته‌اند.
[۳۴۴] ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۳۰۰، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
شماری از محققان، برخی از احادیثی را که کتاب الخلاف تنها مأخذ آنهاست، به ادله‌ای مانند مرسل بودن ضعیف شمرده‌اند.
[۳۵۰] علی غروی تبریزی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی: کتاب الطهارة، ج۱، ص۳۷۴ـ۳۷۵، تقریرات درس آیت اللّه خویی، قم، ج ۱، ۱۴۱۰، ج ۷، ۱۰، ۱۴۱۱.
[۳۵۱] علی غروی تبریزی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی: کتاب الطهارة، ج۱۰، ص۲۵۲، تقریرات درس آیت اللّه خویی، قم، ج ۱، ۱۴۱۰، ج ۷، ۱۰، ۱۴۱۱.
به نظر آیت‌اللّه خویی درجه اعتبار این قبیل احادیث کمتر از احادیث منقول در مجامع حدیثی طوسی بوده و بیش‌تر به عنوان مؤیدِ ادله دیگر قابلِ استناد است.
[۳۵۲] علی غروی تبریزی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی: کتاب الطهارة، ج۱، ص۳۷۴ـ۳۷۵، تقریرات درس آیت اللّه خویی، قم، ج ۱، ۱۴۱۰، ج ۷، ۱۰، ۱۴۱۱.
[۳۵۳] محمد تقی خویی، مبانی العروة الوثقی: کتاب النکاح، ج۱، ص۴۵، تقریرات درس آیت‌اللّه خویی، نجف ۱۴۰۴.
دیگر ادله مذکور در الخلاف، مانند دلالت آیات و اصول عملی نیز گاهی مورد بحث و نقد فقها قرار گرفته‌است.

۱۲ - دیدگاه فقها



مهم‌ترین موضوع بحث‌انگیز در میان فقها درباره الخلاف، ادعاهای اجماع شیخ‌طوسی در این کتاب است. فقهای پس از شیخ، در صحت استناد او به دلیل اجماع در بسیاری از مسائل مذکور در این کتاب مناقشه کرده و حتی آن را مردود دانسته‌اند،
[۳۶۸] محمد بن علی موسوی عاملی، مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام، ج۱۰، ص۴۷۱، قم ۱۴۱۰.
[۳۶۹] محمد بن علی موسوی عاملی، مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام، ج۱۲، ص۱۲، قم ۱۴۱۰.
بدین‌استناد که نظر یا فتوایی که درباره آن ادعای اجماع شده، مخالف نظر شماری از فقهای معروف در طبقات پیش از شیخ یا معاصر او بوده است. حتی در موارد متعدد، اجماعِ ادعا شده با نظر خود او در آثار دیگرش یا با نظر مشهور یا نظر اجماعی فقها ناسازگار قلمداد شده است
[۳۷۳] رضا بن محمدهادی همدانی، مصباح‌الفقیه، ج ۲، قسم ۲، ص۴۱۵، چاپ سنگی (بی‌جا) : مکتبة‌الصدر، (بی‌تا).
[۳۷۴] رضا بن محمدهادی همدانی، مصباح‌الفقیه، ج ۲، قسم ۲، ص۶۷۶، چاپ سنگی (بی‌جا) : مکتبة‌الصدر، (بی‌تا).
شهید ثانی در رساله‌ای، اجماعات شیخ طوسی را که خود او در مواضع دیگر با آن‌ها مخالفت کرده است، از آثار او گرد آورده و آن‌ها را بیش از هفتاد مورد شمرده است.
[۳۷۸] آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۹، ص۱۸.
بر این اساس، بسیاری از فقها به تحلیل ماهیت اجماع‌های طوسی در الخلاف بر پایه مبانی اصولی او پرداخته‌اند. سبب حجیت اجماع به نظر مشهور در فقه امامی، کاشف بودن آن از قول معصوم (پیامبر، امام) به استناد علم به وجود شخص معصوم در اجماع‌کنندگان یا شمول آن بر نظر امام است. برخی بر آن‌اند که مراد از اجماع در سخن شیخ و حتی فقهای پس از او شهرت بوده است.
[۳۸۲] حسین بن محمد آل‌عصفور، الانوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، ج ۱۱، ص ۲۵۸، قم: مکتبة انوارالهدی، (بی‌تا).
[۳۸۳] حسین بن محمد آل‌عصفور، الانوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، ج۱۰، قسم ۱، ص۳۶۱، قم: مکتبة انوارالهدی، (بی‌تا).
شماری دیگر، اجماعات وی را همواره مستند به قاعده لطف ــکه به اقتضای آن لازم است امام در هر موردی که اجماع برخلاف حق شود، حق را آشکار سازدــ دانسته‌اند
[۳۸۵] رضا بن محمدهادی همدانی، مصباح‌الفقیه، ج ۲، قسم ۲، ص۴۱۴، چاپ سنگی (بی‌جا) : مکتبة‌الصدر، (بی‌تا).
ولی به نظر برخی محققان، شیخ‌طوسی برای مماشات با فقهای مذاهب دیگر ــکه اجماع را از ادله مهم می‌شمارندــ کلمه اجماع را به کار برده و مراد او از این واژه، اجماع مصطلح یعنی اتفاق‌نظر در فتوا نیست، بلکه مراد او اتفاق‌نظر بر قول امام (به اعتبار احادیث منقول) است.
[۳۸۹] حسینعلی منتظری، نهایة‌الاصول، ج۱، ص۵۳۷، تقریرات درس آیت‌اللّه بروجردی، قم ۱۴۱۵.
به تعبیر دیگر، مراد وی اتفاق‌نظر فقها بر حجیتِ اصول و قواعدِ کلی یا اعتبار احادیثی است که بر پایه آن‌ها حکم فرعی مورد نظر استنباط می‌شود (اصطلاحآ اجماع بر قاعده یا اجماع اجتهادی)، هرچند درباره خود حکم فرعی اجماع تحقق نیافته باشد.
[۳۹۳] رضا خلخالی، معتمد العروة الوثقی، ج۱، ص۴۳، محاضرات آیت‌اللّه خویی، قم ۱۴۰۵ـ۱۴۱۰.
[۳۹۴] حسینعلی منتظری، دراسات فی المکاسب المحرمة، ج۲، ص۸۱، ج ۲، (قم) ۱۴۱۷.
از جمله شواهد این تحلیل آن است که شیخ طوسی معمولا بلافاصله پس از اجماع به احادیث استناد کرده است: «اجماع الفرقة و اخبارهم».
[۳۹۶] حسینعلی منتظری، دراسات فی المکاسب المحرمة، ج۲، ص۸۱، ج ۲، (قم) ۱۴۱۷.
گذشته از تحلیل مزبور، برخی فقها گاهی دلیل اجماع را در الخلاف، ازآن‌رو که اجماع منقول به شمار می‌رود، مخدوش یا ضعیف‌تر از ادله دیگر دانسته‌اند
[۳۹۸] رضا بن محمدهادی همدانی، مصباح‌الفقیه، ج ۲، قسم ۲، ص۴۱۴، چاپ سنگی (بی‌جا) : مکتبة‌الصدر، (بی‌تا).
[۳۹۹] علی غروی تبریزی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی: کتاب الطهارة، ج۷، ص۲۸۲ـ۲۸۳، تقریرات درس آیت اللّه خویی، قم، ج ۱، ۱۴۱۰، ج ۷، ۱۰، ۱۴۱۱.


۱۳ - تلخیص‌های نوشته شده



فضل بن حسن طبرسی ، مفسر و فقیه امامی (متوفی ۵۴۸) تلخیصی از کتاب الخلاف به نام المؤتلَف من المختلَف بین ائمة السلف نگاشته است. از سوی دیگر، شیخ حرّ عاملی در امل‌الآمل، مؤلف کتابی با عنوان المنتخب من الخلاف (منتخب‌الخلاف) را که در ۵۲۰ تألیف شده، ناشناخته دانسته است. به نظر محققان به احتمال قوی منتخب‌الخلاف، که نسخه‌های خطی متعددی از آن وجود دارد، همان کتاب طبرسی است.
[۴۰۱] عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض‌العلماء و حیاض‌الفضلاء، ج۶، ص۴۴، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
[۴۰۲] آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج ۲۳، ص ۲۴۵ـ۲۴۶، ج۲۲، ص۳۹۹ـ۴۰۰.
[۴۰۳] فضل بن حسن طبرسی، المؤتلف من المختلف بین ائمة السلف (منتخب الخلاف)، ج۱، همان مقدمه، ص۲۲، چاپ مهدی رجائی، مشهد ۱۴۱۰.
طبرسی در این اثر که چاپ شده ( مشهد ۱۴۱۰)، غالب ادله مذکور در الخلاف به‌ویژه احادیث آن را حذف و به ایجاز متن آن مبادرت کرده است.
[۴۰۵] محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۲، ص۶۰۹، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۱۷.
تلخیصی دیگر از الخلاف با نام تلخیص الخلاف و خلاصة‌الاختلاف اثر مفلح بن حسن صیمری در دست است ( قم ۱۴۰۸). در این کتاب، که در ۸۶۲ تا ۸۶۳ تألیف شده، صیمری تنها آرای موافقان شیخ از میان اهل سنّت و مخالفان او از امامان مذاهب چهارگانه و صاحبان مذاهب مهم را مطرح کرده، اما احادیث را ذکر نکرده است.
[۴۰۶] مفلح بن حسن صیمری، تلخیص الخلاف و خلاصة الاختلاف، ج۱، ص۱۱، چاپ مهدی رجائی، قم ۱۴۰۸.
[۴۰۷] مفلح بن حسن صیمری، تلخیص الخلاف و خلاصة الاختلاف، ج۱، ص۱۹، چاپ مهدی رجائی، قم ۱۴۰۸.
نسخه‌های خطی معتبری از الخلاف در کتابخانه‌هایی در ایران و عراق موجود است.
[۴۰۸] آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۷، ص۲۳۵ـ۲۳۶.
صدور اجازه روایت الخلاف و نیز فراگیری آن در برخی ادوار متداول بوده است. نقل شده که آیت‌اللّه حاج‌آقاحسین بروجردی بخشی از درس خود را به خواندن متن این کتاب برای شاگردان اختصاص می‌داده است.
[۴۱۲] مقدمه محمد واعظ‌ زاده خراسانی، ص ۵۵، محمد بن حسن طوسی، الرسائل العشر، قم (۱۴۰۳).
او برخی نسخه‌های کتاب را تصحیح و مقابله کرده و نخستین چاپ آن زیر نظر خود او صورت گرفته ( تهران ۱۳۷۰) که این چاپ بارها تجدید شده است. چاپ جدید و منقح الخلاف، به کوشش محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی و علی خراسانی کاظمی در شش مجلد (قم ۱۴۰۷ـ۱۴۱۷) صورت گرفته است.

۱۴ - فهرست منابع



(۱) آقابزرگ طهرانی، الذریعه.
(۲) حسین بن محمد آل‌عصفور، الانوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، قم: مکتبة انوارالهدی، (بی‌تا).
(۳) ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
(۴) ابن زهره، غنیة‌النزوع الی علمی الاصول و الفروع، چاپ ابراهیم بهادری، قم ۱۴۱۷.
(۵) ابن ندیم (تهران)، الفهرست.
(۶) عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض‌العلماء و حیاض‌الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
(۷) مرتضی بن محمدامین انصاری، فرائدالاصول، قم ۱۴۲۷.
(۸) یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق‌الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم ۱۳۶۳ـ۱۳۶۷ش.
(۹) حاجی خلیفه.
(۱۰) محمد بن حسن حرّ عاملی، امل‌الآمل، چاپ احمد حسینی، بغداد (۱۳۸۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.
(۱۱) محمد بن حسن حرّ عاملی، تفصیل وسایل‌الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم ۱۴۰۹ـ ۱۴۱۲.
(۱۲) محمد تقی حکیم، الاصول العامة للفقه المقارن، قم ۱۴۱۸/ ۱۹۹۷.
(۱۳) رضا خلخالی، معتمد العروة الوثقی، محاضرات آیت‌اللّه خویی، قم ۱۴۰۵ـ۱۴۱۰.
(۱۴) محمد تقی خویی، مبانی العروة الوثقی: کتاب النکاح، تقریرات درس آیت‌اللّه خویی، نجف ۱۴۰۴.
(۱۵) محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۴۲۱ـ۴۴۰ه، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
(۱۶) محمد بن مکی شهید اول، ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، قم ۱۴۱۹.
(۱۷) زین‌الدین بن علی شهیدثانی، مسالک‌الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم ۱۴۱۳ـ۱۴۱۹.
(۱۸) مفلح بن حسن صیمری، تلخیص الخلاف و خلاصة الاختلاف، چاپ مهدی رجائی، قم ۱۴۰۸.
(۱۹) علی بن محمدعلی طباطبائی، ریاض‌المسائل فی بیان احکام الشرع بالدلائل، قم، ج ۵، ۱۴۱۴، ج ۶، ۷، ۱۴۱۵، ج ۸، ۱۴۱۹، ج ۱۳، ۱۴۲۲.
(۲۰) فضل بن حسن طبرسی، المؤتلف من المختلف بین ائمة السلف (منتخب الخلاف)، چاپ مهدی رجائی، مشهد ۱۴۱۰.
(۲۱) محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).
(۲۲) محمد بن حسن طوسی، الرسائل العشر، قم (۱۴۰۳).
(۲۳) محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۱۷.
(۲۴) محمد بن حسن طوسی، المبسوط فی فقه الامامیة، تهران: المکتبة المرتضویة، ۱۳۸۷ـ۱۳۸۸.
(۲۵) محمد بن حسن طوسی، مصباح‌المتهجّد، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
(۲۶) حسن بن یوسف علامه حلّی، تذکرة‌الفقهاء، قم ۱۴۱۴ـ.
(۲۷) حسن بن یوسف علامه حلّی، کتاب منتهی‌المطلب فی تحقیق المذهب، چاپ سنگی تبریز (۱۳۱۶) ـ۱۳۳۳، چاپ افست (بی‌جا، بی‌تا).
(۲۸) حسن بن یوسف علامه حلّی، مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، قم ۱۴۱۲ـ۱۴۲۰.
(۲۹) علی غروی تبریزی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی: کتاب الطهارة، تقریرات درس آیت اللّه خویی، قم، ج ۱، ۱۴۱۰، ج ۷، ۱۰، ۱۴۱۱.
(۳۰) محمد بن حسن فخرالمحققین، ایضاح‌الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، چاپ حسین موسوی‌کرمانی، علی‌پناه اشتهاردی، و عبدالرحیم بروجردی، قم ۱۳۸۷ـ۱۳۸۹، چاپ افست ۱۳۶۳ش.
(۳۱) علی بن محمد قمی سبزواری، جامع‌الخلاف و الوفاق بین الامامیة و بین ائمة الحجاز والعراق، چاپ حسین حسنی بیرجندی، قم ۱۳۷۹ش.
(۳۲) مجلسی، بحار الانوار.
(۳۳) جعفر بن حسن محقق حلّی، شرائع‌الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ صادق شیرازی، تهران ۱۴۰۹.
(۳۴) جعفر بن حسن محقق حلّی، المعتبر فی شرح المختصر، ج ۱، ۲، قم ۱۳۶۴ش.
(۳۵) حسینعلی منتظری، دراسات فی المکاسب المحرمة، ج ۲، (قم) ۱۴۱۷.
(۳۶) حسینعلی منتظری، نهایة‌الاصول، تقریرات درس آیت‌اللّه بروجردی، قم ۱۴۱۵.
(۳۷) محمد بن علی موسوی عاملی، مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام، قم ۱۴۱۰.
(۳۸) محمد بن علی موسوی عاملی، نهایة‌المرام فی شرح مختصر شرائع الاسلام، چاپ مجتبی عراقی، علی‌پناه اشتهاردی، و حسین یزدی، قم ۱۴۱۳.
(۳۹) احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر برجال النجاشی، چاپ موسی شبیری‌زنجانی، قم ۱۴۰۷.
(۴۰) محمدحسن بن باقر نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت ۱۹۸۱.
(۴۱) حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۰۸.
(۴۲) رضا بن محمدهادی همدانی، مصباح‌الفقیه، چاپ سنگی (بی‌جا) : مکتبة‌الصدر، (بی‌تا).
(۴۳)علی‌پناه اشتهاردی، تقریرات فی اصول الفقه، تقریرات درس آیت‌اللّه بروجردی، قم ۱۴۱۷.

۱۵ - پانویس


 
۱. محمد بن حسن طوسی، المبسوط فی فقه الامامیة، ج۱، ص۳، تهران:المکتبة المرتضویة، ۱۳۸۷۱۳۸۸.    
۲. محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۱۳۴، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).    
۳. محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۳۱۰، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).    
۴. محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۵۱۸، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).    
۵. ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۱۴۰، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
۶. ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۲۶۶، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
۷. ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۲، ص۶۰، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
۸. جعفر بن حسن محقق حلّی، المعتبر فی شرح المختصر، ج۱، ص۳۵، ج ۱، ۲، قم ۱۳۶۴ش.    
۹. جعفر بن حسن محقق حلّی، المعتبر فی شرح المختصر، ج۱، ص۵۱، ج ۱، ۲، قم ۱۳۶۴ش.    
۱۰. جعفر بن حسن محقق حلّی، المعتبر فی شرح المختصر، ج۱، ص۱۴۵، ج ۱، ۲، قم ۱۳۶۴ش.    
۱۱. جعفر بن حسن محقق حلّی، المعتبر فی شرح المختصر، ج۲، ص۶۶۰، ج ۱، ۲، قم ۱۳۶۴ش.    
۱۲. حاجی خلیفه، ج ۱، ستون ۷۲۱.
۱۳. مقدمه محمد واعظ‌ زاده خراسانی، ص۵۰، محمد بن حسن طوسی، الرسائل العشر، قم (۱۴۰۳).    
۱۴. مقدمه محمد واعظ‌ زاده خراسانی، ص ۴۲، محمد بن حسن طوسی، الرسائل العشر، قم (۱۴۰۳).    
۱۵. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، مقدمه مجتبی محمد عراقی، ج۱، ص ۱۶۱۷چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۶. محمد تقی حکیم، الاصول العامة للفقه المقارن، ج۱، ص۹۱۰، قم ۱۴۱۸/ ۱۹۹۷.    
۱۷. محمد تقی حکیم، الاصول العامة للفقه المقارن، ج۱، ص۱۰، قم ۱۴۱۸/ ۱۹۹۷.    
۱۸. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۴۵، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۹. آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۷، ص۲۳۵.
۲۰. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۴۶۱۴۶۲، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۱. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۲، ص۲۵۸، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۲. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۴، ص۲۲۳، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۳. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۶، ص۱۲۱، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۴. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۶، ص۱۵۴، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۵. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۶، ص۲۶۲، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۶. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۳۶۸، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۷. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۴۶۱، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۸. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۲، ص۳۹۷، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۹. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۴، ص۵، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۳۰. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۴، ص۱۵، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۳۱. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۴، ص۳۰۷، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۳۲. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۶، ص۳۳۰، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۳۳. محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۱۷، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).
۳۴. محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۱۵۴-۱۵۵، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).
۳۵. محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۲۳۰، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).
۳۶. محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۱۱۸، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).
۳۷. محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۱۱۰، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).
۳۸. محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۵۵۸، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).
۳۹. محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۵، ص۷۰، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).
۴۰. محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۸، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).
۴۱. محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۲۹، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).
۴۲. محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۳۸۳، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی‌تا).
۴۳. محمد بن حسن طوسی، المبسوط فی فقه الامامیة، ج۱، ص۳، تهران:المکتبة المرتضویة، ۱۳۸۷۱۳۸۸.    
۴۴. محمد بن حسن طوسی، المبسوط فی فقه الامامیة، ج۳، ص۲۲۱، تهران:المکتبة المرتضویة، ۱۳۸۷۱۳۸۸.    
۴۵. محمد بن حسن طوسی، المبسوط فی فقه الامامیة، ج۵، ص۱۱۵، تهران:المکتبة المرتضویة، ۱۳۸۷۱۳۸۸.    
۴۶. محمد بن حسن طوسی، المبسوط فی فقه الامامیة، ج۵، ص۲۵۷، تهران:المکتبة المرتضویة، ۱۳۸۷۱۳۸۸.    
۴۷. محمد بن حسن طوسی، المبسوط فی فقه الامامیة، ج۷، ص۱۵۷، تهران:المکتبة المرتضویة، ۱۳۸۷۱۳۸۸.    
۴۸. محمد بن حسن طوسی، المبسوط فی فقه الامامیة، ج۸، ص۲۷۵، تهران:المکتبة المرتضویة، ۱۳۸۷۱۳۸۸.    
۴۹. محمد بن حسن طوسی، مصباح‌المتهجّد، ج۱، ص۴، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
۵۰. ناه محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۶، ص۳۳۰، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۵۱. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۲۵۹، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۵۲. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۴۲۵، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۵۳. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۴۳۶۴۳۷، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۵۴. ، احمد بن علی نجاشی، ج۱، ص۲۷۰ـ۲۷۱ و ۳۹۹، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر برجال النجاشی، چاپ موسی شبیری‌زنجانی، قم ۱۴۰۷.
۵۵. آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۴، ص۲۲۲.
۵۶. آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۴، ص۵۱۰ ـ ۵۱۱.
۵۷. آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۴، ص۴.
۵۸. آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۲۰، ص۳۳۷.
۵۹. محمد بن حسن طوسی، الرسائل العشر، مقدمه محمد واعظ‌ زاده خراسانی، ص۵۰، قم (۱۴۰۳).
۶۰. فضل بن حسن طبرسی، المؤتلف من المختلف بین ائمة السلف (منتخب الخلاف)، ج۱، مقدمه کاظم مدیرشانه‌چی، ص۲۱، چاپ مهدی رجائی، مشهد ۱۴۱۰.
۶۱. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۳۱۵، مسئله ۶۴، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۶۲. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۵۱۰، مسئله ۲۵۴، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۶۳. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۵۱۷۵۱۸، مسئله ۲۵۹۲۶۰، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۶۴. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۵۱۹ ۵۲۰، مسئله ۲۶۲، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۶۵. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۱۱۲۱۱۳، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۶۶. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۲، ص۴۰، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۶۷. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۴، ص۳۸۹۳۹۰، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۶۸. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۱۹۶، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۶۹. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۴۸۱، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۷۰. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۴، ص۲۷۵، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۷۱. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۱۹۷، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۷۲. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۶، ص۱۲۱، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۷۳. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۱۴۴، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۷۴. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۳۹۳، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۷۵. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۱۹۸، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۷۶. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۵۸۸، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۷۷. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۱۹۰، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۷۸. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۱۳۳، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۷۹. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۲۵۸، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۸۰. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۴۲۳، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۸۱. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۲، ص۱۸۹، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۸۲. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۲، ص۲۲۱، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۸۳. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۴۳۶، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۸۴. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۴، ص۲۹۴، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۸۵. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۲۰۴، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۸۶. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۴، ص۲۹۶، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۸۷. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۵، ص۲۷۶، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۸۸. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۵، ص۴۱۱، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۸۹. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۵، ص۴۳۸، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۹۰. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۹۶، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۹۱. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۱۳۵، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۹۲. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۲، ص۲۳۹ ۲۴۰، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۹۳. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۲، ص۴۲۹، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۹۴. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۵، ص۴۸۴، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۹۵. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۲۵۵، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۹۶. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۳۴۷، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۹۷. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۴۶۶، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۹۸. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۲، ص۸۰، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۹۹. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۴، ص۳۳، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۰۰. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۴، ص۱۷۲، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۰۱. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۴، ص۲۹۲، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۰۲. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۵، ص۲۷۷، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۰۳. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۲۸۲، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۰۴. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۶۹۴، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۰۵. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۴، ص۱۵۷، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۰۶. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۱۲۴، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۰۷. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۴۳۷، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۰۸. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۴، ص۶۴۶۵، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۰۹. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۴، ص۷۱، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۱۰. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۴، ص۱۳۸، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۱۱. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۴، ص۱۵۷، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۱۲. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۵، ص۱۳۰، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۱۳. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۵، ص۱۹۰، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۱۴. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۵، ص۴۸۷، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۱۵. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۲۳۱۲۳۲، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۱۶. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۲۳۶، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۱۷. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۵۹۲۵۹۳، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۱۸. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۴، ص۱۵۷، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۱۹. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۶، ص۲۶۴، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۲۰. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۲۰۷۲۱۷، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۲۱. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۷۳۷۴، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۲۲. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۶، ص۱۵۰۱۵۱، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۲۳. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۵۱۴۵۱۷، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۲۴. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۴، ص۶۲۷۳، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۲۵. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۴، ص۱۹۱۱۹۴، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۲۶. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۵، ص۴۳۳۴۳۵، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۲۷. محمد بن حسن حرّ عاملی،تفصیل وسایل‌الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، ج۳، ص۱۰۶، قم ۱۴۰۹ـ ۱۴۱۲.
۱۲۸. محمد بن حسن حرّ عاملی،تفصیل وسایل‌الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، ج۳، ص۱۲۸، قم ۱۴۰۹ـ ۱۴۱۲.
۱۲۹. محمد بن حسن حرّ عاملی،تفصیل وسایل‌الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، ج۳، ص۲۰۵، قم ۱۴۰۹ـ ۱۴۱۲.
۱۳۰. محمد بن حسن حرّ عاملی،تفصیل وسایل‌الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، ج۷، ص۴۹۷، قم ۱۴۰۹ـ ۱۴۱۲.
۱۳۱. محمد بن حسن حرّ عاملی،تفصیل وسایل‌الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، ج۹، ص۳۳۲، قم ۱۴۰۹ـ ۱۴۱۲.
۱۳۲. محمد بن حسن حرّ عاملی،تفصیل وسایل‌الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، ج۲۹، ص۴۷-۴۸، قم ۱۴۰۹ـ ۱۴۱۲.
۱۳۳. حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج۱، ص۲۱۵، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۰۸.
۱۳۴. حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج۱۳، ص۳۷۸، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۰۸.
۱۳۵. حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج۱۶، ص۱۰۵، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۰۸.
۱۳۶. حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج۱۶، ص۱۰۷، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۰۸.
۱۳۷. حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج۱۶، ص۱۱۲، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۰۸.
۱۳۸. حسین بن محمدتقی نوری، ج۱۶، ص۱۱۴و ۱۱۶مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۰۸.
۱۳۹. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۴۵۴۶، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۴۰. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۶۳۱، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۴۱. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۲، ص۳۱۸، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۴۲. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۲، ص۳۶۷، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۴۳. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۲، ص۳۷۶، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۴۴. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۲، ص۲۵۸، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۴۵. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۶، ص۱۵۳ ۱۵۴، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۴۶. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۶، ص۲۶۲، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۴۷. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۷۸، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۴۸. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۱۱۵، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۴۹. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۲۸۸، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۵۰. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۳۱۱، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۵۱. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۱۱۳ ۱۱۴، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۵۲. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۱۸۱، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۵۳. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۴، ص۴۲۴۳، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۵۴. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۴، ص۴۶، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۵۵. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۵، ص۱۰۱ ۱۰۲، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۵۶. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۶، ص۱۶۲۱۶۳، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۵۷. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۶، ص۱۷۰۱۷۲، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۵۸. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۳۸۱، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۵۹. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۶۵۵، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۶۰. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۱۰۲، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۶۱. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۵، ص۴۸۸، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۶۲. ابن ندیم (تهران)، الفرست، ج۱، ص۱۱۱.
۱۶۳. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۳۲۵، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۶۴. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۴، ص۳۸۰، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۶۵. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۲۷۲، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۶۶. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۳۳۷، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۶۷. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۳۵۶، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۶۸. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۲، ص۳۰۰، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۶۹. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۳۵۳، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۷۰. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۴۶۳، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۷۱. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۵۲۴، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۷۲. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۲، ص۵۱، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۷۳. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۶، ص۲۰۷، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۷۴. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۵۲۳، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۷۵. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۲، ص۳۸، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۷۶. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۲، ص۴۸، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۷۷. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۵، ص۶۲، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۷۸. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۲، ص۳۰۰، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۷۹. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۱۶، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۸۰. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۵، ص۳۸۵، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۸۱. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۳۳۲، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۸۲. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۲، ص۱۹۹، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۸۳. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۴، ص۵۴۲، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۸۴. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۶، ص۲۴۲، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۸۵. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۲۸۶، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۸۶. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۳۳۷، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۸۷. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۵۶۸، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۸۸. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۴۶۷، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۸۹. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۲۷۲، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۹۰. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۲، ص۱۴۵، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۹۱. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۵۰۶، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۹۲. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۷۳، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۹۳. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۱۱۷، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۹۴. محمد بن حسن طوسی، ج۳، ص۲۲۳، کتاب الخلاف، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۹۵. محمد بن حسن طوسی، ج۳، ص۲۰۳، کتاب الخلاف، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۹۶. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۵۶۱، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۹۷. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۶، ص۳۰۴، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۹۸. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۳۲۱، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۱۹۹. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۷۳، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۰۰. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۲۰۳، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۰۱. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۷۴، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۰۲. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۴، ص۲۲۳، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۰۳. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۱۳۶، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۰۴. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۷۳، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۰۵. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۱۰۳، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۰۶. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۱۳۸، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۰۷. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۲۰۳، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۰۸. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۱۸۲، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۰۹. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۶۷، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۱۰. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۲۱۴، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۱۱. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۳۳۰، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۱۷.
۲۱۲. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۲، ص۱۳۵، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۱۳. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۳۰۵، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۱۴. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۱۵۰، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۱۵. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۱۸۵، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۱۶. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۱۸۷، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۱۷. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۲۲۲، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۱۸. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۱۳۶، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۱۹. محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۱۵۳، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۴۲۱۴۴۰ه، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.    
۲۲۰. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۲۸۶، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۲۱. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۳۵، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۲۲. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۳، ص۴۰۹، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۲۳. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۲۸۷، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۲۴. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۶، ص۳۴۹، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۲۵. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۵، ص۴۵۹، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۲۲۶. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۲۹۷، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۱۷.
۲۲۷. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۲۸۷، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۱۷.
۲۲۸. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۳۱۲، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۱۷.
۲۲۹. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۳۳۰، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۱۷.
۲۳۰. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۵، ص۲۰، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۱۷.
۲۳۱. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۲۹۴، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۱۷.
۲۳۲. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۳۲۵، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۱۷.
۲۳۳. جعفر بن حسن محقق حلّی، المعتبر فی شرح المختصر، ج۱، ص۵۱، ج ۱، ۲، قم ۱۳۶۴ش.    
۲۳۴. جعفر بن حسن محقق حلّی، المعتبر فی شرح المختصر، ج۱، ص۵۴، ج ۱، ۲، قم ۱۳۶۴ش.    
۲۳۵. جعفر بن حسن محقق حلّی، المعتبر فی شرح المختصر، ج۱، ص۱۴۵، ج ۱، ۲، قم ۱۳۶۴ش.    
۲۳۶. جعفر بن حسن محقق حلّی، المعتبر فی شرح المختصر، ج۱، ص۱۵۷، ج ۱، ۲، قم ۱۳۶۴ش.    
۲۳۷. جعفر بن حسن محقق حلّی، المعتبر فی شرح المختصر، ج۱، ص۲۷۸، ج ۱، ۲، قم ۱۳۶۴ش.    
۲۳۸. جعفر بن حسن محقق حلّی، المعتبر فی شرح المختصر، ج۱، ص۳۵۲، ج ۱، ۲، قم ۱۳۶۴ش.    
۲۳۹. جعفر بن حسن محقق حلّی، المعتبر فی شرح المختصر، ج۱، ص۴۴۳، ج ۱، ۲، قم ۱۳۶۴ش.    
۲۴۰. جعفر بن حسن محقق حلّی، المعتبر فی شرح المختصر، ج۲، ص۱۵۰، ج ۱، ۲، قم ۱۳۶۴ش.    
۲۴۱. جعفر بن حسن محقق حلّی، المعتبر فی شرح المختصر، ج۲، ص۴۰۲، ج ۱، ۲، قم ۱۳۶۴ش.    
۲۴۲. علی بن محمد قمی سبزواری، جامع‌الخلاف و الوفاق بین الامامیة و بین ائمة الحجاز والعراق، ج۱، ص۹۴، چاپ حسین حسنی بیرجندی، قم ۱۳۷۹ش.    
۲۴۳. علی بن محمد قمی سبزواری، جامع‌الخلاف و الوفاق بین الامامیة و بین ائمة الحجاز والعراق، ج۱، ص۱۶۴، چاپ حسین حسنی بیرجندی، قم ۱۳۷۹ش.    
۲۴۴. علی بن محمد قمی سبزواری، جامع‌الخلاف و الوفاق بین الامامیة و بین ائمة الحجاز والعراق، ج۱، ص۱۷۵، چاپ حسین حسنی بیرجندی، قم ۱۳۷۹ش.    
۲۴۵. علی بن محمد قمی سبزواری، جامع‌الخلاف و الوفاق بین الامامیة و بین ائمة الحجاز والعراق، ج۱، ص۳۴۴، چاپ حسین حسنی بیرجندی، قم ۱۳۷۹ش.    
۲۴۶. علی بن محمد قمی سبزواری، جامع‌الخلاف و الوفاق بین الامامیة و بین ائمة الحجاز والعراق، ج۱، ص۴۰۰، چاپ حسین حسنی بیرجندی، قم ۱۳۷۹ش.    
۲۴۷. علی بن محمد قمی سبزواری، جامع‌الخلاف و الوفاق بین الامامیة و بین ائمة الحجاز والعراق، ج۱، ص۴۵۱، چاپ حسین حسنی بیرجندی، قم ۱۳۷۹ش.    
۲۴۸. علی بن محمد قمی سبزواری، جامع‌الخلاف و الوفاق بین الامامیة و بین ائمة الحجاز والعراق، ج۱، ص۶۰۴، چاپ حسین حسنی بیرجندی، قم ۱۳۷۹ش.    
۲۴۹. حسن بن یوسف علامه حلّی، تذکرة‌الفقهاء، ج۱، ص۲۵۵، قم ۱۴۱۴.    
۲۵۰. حسن بن یوسف علامه حلّی، تذکرة‌الفقهاء، ج۱، ص۳۴۸، قم ۱۴۱۴.    
۲۵۱. حسن بن یوسف علامه حلّی، تذکرة‌الفقهاء، ج۲، ص۴۸، قم ۱۴۱۴.    
۲۵۲. حسن بن یوسف علامه حلّی، تذکرة‌الفقهاء، ج۲، ص۴۱۳، قم ۱۴۱۴.    
۲۵۳. حسن بن یوسف علامه حلّی، تذکرة‌الفقهاء، ج۴، ص۲۱۶، قم ۱۴۱۴.    
۲۵۴. حسن بن یوسف علامه حلّی، تذکرة‌الفقهاء، ج۱۴، ص۳۰۷، قم ۱۴۱۴.    
۲۵۵. ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۸۶ـ۸۷، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
۲۵۶. ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۱۶۹، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
۲۵۷. ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۲۶۶، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
۲۵۸. ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۵۳۳، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
۲۵۹. ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۲، ص۶۰، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
۲۶۰. ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۳، ص۲۸۱، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
۲۶۱. جعفر بن حسن محقق حلّی، شرائع‌الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قسم۳، ص۶۳۳، چاپ صادق شیرازی، تهران ۱۴۰۹.    
۲۶۲. جعفر بن حسن محقق حلّی، شرائع‌الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قسم۳، ص۶۳۶، چاپ صادق شیرازی، تهران ۱۴۰۹.    
۲۶۳. جعفر بن حسن محقق حلّی، شرائع‌الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج۳، ص۶۴۹۶۵۰، چاپ صادق شیرازی، تهران ۱۴۰۹.    
۲۶۴. جعفر بن حسن محقق حلّی، شرائع‌الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج۳، ص۷۱۳، چاپ صادق شیرازی، تهران ۱۴۰۹.    
۲۶۵. جعفر بن حسن محقق حلّی، شرائع‌الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج۴، ص ۷۸۷، چاپ صادق شیرازی، تهران ۱۴۰۹.    
۲۶۶. جعفر بن حسن محقق حلّی، شرائع‌الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج۴، ص۸۶۸، چاپ صادق شیرازی، تهران ۱۴۰۹.    
۲۶۷. جعفر بن حسن محقق حلّی، شرائع‌الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج۴، ص۹۰۷۹۱۰، چاپ صادق شیرازی، تهران ۱۴۰۹.    
۲۶۸. جعفر بن حسن محقق حلّی، شرائع‌الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج۴، ص۱۰۵۳، چاپ صادق شیرازی، تهران ۱۴۰۹.    
۲۶۹. علی بن محمد قمی سبزواری، جامع‌الخلاف و الوفاق بین الامامیة و بین ائمة الحجاز والعراق، ج۱، ص۱۳۱۴، چاپ حسین حسنی بیرجندی، قم ۱۳۷۹ش.    
۲۷۰. جعفر بن حسن محقق حلّی، شرائع‌الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج۳، ص۶۳۳، چاپ صادق شیرازی، تهران ۱۴۰۹.    
۲۷۱. جعفر بن حسن محقق حلّی، شرائع‌الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج۴، ص۹۱۰، چاپ صادق شیرازی، تهران ۱۴۰۹.    
۲۷۲. محمد بن حسن فخرالمحققین، ایضاح‌الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، ج۲، ص۶۰، چاپ حسین موسوی‌کرمانی، علی‌پناه اشتهاردی، و عبدالرحیم بروجردی، قم ۱۳۸۷۱۳۸۹، چاپ افست ۱۳۶۳ش.    
۲۷۳. محمد بن حسن فخرالمحققین، ایضاح‌الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، ج۲، ص۳۴۱، چاپ حسین موسوی‌کرمانی، علی‌پناه اشتهاردی، و عبدالرحیم بروجردی، قم ۱۳۸۷۱۳۸۹، چاپ افست ۱۳۶۳ش.    
۲۷۴. محمد بن حسن فخرالمحققین، ایضاح‌الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، ج۲، ص۴۸۴، چاپ حسین موسوی‌کرمانی، علی‌پناه اشتهاردی، و عبدالرحیم بروجردی، قم ۱۳۸۷ـ۱۳۸۹، چاپ افست ۱۳۶۳ش.
۲۷۵. محمد بن حسن فخرالمحققین، ایضاح‌الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، ج۲، ص۴۹۸، چاپ حسین موسوی‌کرمانی، علی‌پناه اشتهاردی، و عبدالرحیم بروجردی، قم ۱۳۸۷۱۳۸۹، چاپ افست ۱۳۶۳ش.    
۲۷۶. محمد بن حسن فخرالمحققین، ایضاح‌الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، ج۳، ص۱۲۵، چاپ حسین موسوی‌کرمانی، علی‌پناه اشتهاردی، و عبدالرحیم بروجردی، قم ۱۳۸۷۱۳۸۹، چاپ افست ۱۳۶۳ش.    
۲۷۷. محمد بن حسن فخرالمحققین، ایضاح‌الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، ج۴، ص۲۷۹، چاپ حسین موسوی‌کرمانی، علی‌پناه اشتهاردی، و عبدالرحیم بروجردی، قم ۱۳۸۷۱۳۸۹، چاپ افست ۱۳۶۳ش.    
۲۷۸. محمد بن حسن فخرالمحققین، ایضاح‌الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، ج۴، ص۳۳۱، چاپ حسین موسوی‌کرمانی، علی‌پناه اشتهاردی، و عبدالرحیم بروجردی، قم ۱۳۸۷۱۳۸۹، چاپ افست ۱۳۶۳ش.    
۲۷۹. محمد بن حسن فخرالمحققین، ایضاح‌الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، ج۴، ص۴۸۸، چاپ حسین موسوی‌کرمانی، علی‌پناه اشتهاردی، و عبدالرحیم بروجردی، قم ۱۳۸۷۱۳۸۹، چاپ افست ۱۳۶۳ش.    
۲۸۰. محمد بن حسن فخرالمحققین، ایضاح‌الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، ج۴، ص۶۸۸، چاپ حسین موسوی‌کرمانی، علی‌پناه اشتهاردی، و عبدالرحیم بروجردی، قم ۱۳۸۷۱۳۸۹، چاپ افست ۱۳۶۳ش.    
۲۸۱. محمد بن مکی شهید اول، ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، ج۸، ص۸۵، قم ۱۴۱۹.
۲۸۲. محمد بن مکی شهید اول، ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، ج۸، ص۲۶۷، قم ۱۴۱۹.
۲۸۳. محمد بن مکی شهید اول، ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، ج۹، ص۳۱۵، قم ۱۴۱۹.
۲۸۴. جعفر بن حسن محقق حلّی، شرائع‌الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج۳، ص۶۳۸، چاپ صادق شیرازی، تهران ۱۴۰۹.    
۲۸۵. جعفر بن حسن محقق حلّی، شرائع‌الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج۳، ص۶۴۲، چاپ صادق شیرازی، تهران ۱۴۰۹.    
۲۸۶. حسن بن یوسف علامه حلّی، کتاب منتهی‌المطلب فی تحقیق المذهب، ج۱، ص۳۳۶، چاپ سنگی تبریز (۱۳۱۶) ۱۳۳۳، چاپ افست (بی‌جا، بی‌تا).    
۲۸۷. حسن بن یوسف علامه حلّی، کتاب منتهی‌المطلب فی تحقیق المذهب، ج۱، ص۳۴۳، چاپ سنگی تبریز (۱۳۱۶) ۱۳۳۳، چاپ افست (بی‌جا، بی‌تا).    
۲۸۸. حسن بن یوسف علامه حلّی، کتاب منتهی‌المطلب فی تحقیق المذهب، ج۱، ص۳۹۵، چاپ سنگی تبریز (۱۳۱۶) ۱۳۳۳، چاپ افست (بی‌جا، بی‌تا).    
۲۸۹. حسن بن یوسف علامه حلّی، کتاب منتهی‌المطلب فی تحقیق المذهب، ج۱، ص۵۱۷، چاپ سنگی تبریز (۱۳۱۶) ۱۳۳۳، چاپ افست (بی‌جا، بی‌تا).    
۲۹۰. حسن بن یوسف علامه حلّی، کتاب منتهی‌المطلب فی تحقیق المذهب، ج۲، ص۶۲۹، چاپ سنگی تبریز (۱۳۱۶) ۱۳۳۳، چاپ افست (بی‌جا، بی‌تا).    
۲۹۱. محمد بن حسن فخرالمحققین، ایضاح‌الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، ج۱، ص۱۲۴، چاپ حسین موسوی‌کرمانی، علی‌پناه اشتهاردی، و عبدالرحیم بروجردی، قم ۱۳۸۷۱۳۸۹، چاپ افست ۱۳۶۳ش.    
۲۹۲. محمد بن حسن فخرالمحققین، ایضاح‌الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، ج۱، ص۲۱۴، چاپ حسین موسوی‌کرمانی، علی‌پناه اشتهاردی، و عبدالرحیم بروجردی، قم ۱۳۸۷۱۳۸۹، چاپ افست ۱۳۶۳ش.    
۲۹۳. محمد بن حسن فخرالمحققین، ایضاح‌الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، ج۲، ص۳۰۸، چاپ حسین موسوی‌کرمانی، علی‌پناه اشتهاردی، و عبدالرحیم بروجردی، قم ۱۳۸۷۱۳۸۹، چاپ افست ۱۳۶۳ش.    
۲۹۴. محمد بن حسن فخرالمحققین، ایضاح‌الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، ج۲، ص۳۷۷، چاپ حسین موسوی‌کرمانی، علی‌پناه اشتهاردی، و عبدالرحیم بروجردی، قم ۱۳۸۷۱۳۸۹، چاپ افست ۱۳۶۳ش.    
۲۹۵. محمد بن حسن فخرالمحققین، ایضاح‌الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، ج۳، ص۵۴۵، چاپ حسین موسوی‌کرمانی، علی‌پناه اشتهاردی، و عبدالرحیم بروجردی، قم ۱۳۸۷ـ۱۳۸۹، چاپ افست ۱۳۶۳ش.
۲۹۶. محمد بن حسن فخرالمحققین، ایضاح‌الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، ج۳، ص۶۳۴، چاپ حسین موسوی‌کرمانی، علی‌پناه اشتهاردی، و عبدالرحیم بروجردی، قم ۱۳۸۷۱۳۸۹، چاپ افست ۱۳۶۳ش.    
۲۹۷. محمد بن حسن فخرالمحققین، ایضاح‌الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، ج۴، ص۴، چاپ حسین موسوی‌کرمانی، علی‌پناه اشتهاردی، و عبدالرحیم بروجردی، قم ۱۳۸۷۱۳۸۹، چاپ افست ۱۳۶۳ش.    
۲۹۸. محمد بن حسن فخرالمحققین، ایضاح‌الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، ج۴، ص۹۴۹۵، چاپ حسین موسوی‌کرمانی، علی‌پناه اشتهاردی، و عبدالرحیم بروجردی، قم ۱۳۸۷۱۳۸۹، چاپ افست ۱۳۶۳ش.    
۲۹۹. حسن بن یوسف علامه حلّی، تذکرة‌الفقهاء، ج۸، ص۲۰، قم ۱۴۱۴.    
۳۰۰. حسن بن یوسف علامه حلّی، مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، ج۷، ص۳۳۷، قم ۱۴۱۲۱۴۲۰.    
۳۰۱. جعفر بن حسن محقق حلّی، شرائع‌الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج۴، ص ۸۴۲، چاپ صادق شیرازی، تهران ۱۴۰۹.    
۳۰۲. جعفر بن حسن محقق حلّی، المعتبر فی شرح المختصر، ج۲، ص۸۵، ج ۱، ۲، قم ۱۳۶۴ش.    
۳۰۳. جعفر بن حسن محقق حلّی، المعتبر فی شرح المختصر، ج۲، ص۱۳۱، ج ۱، ۲، قم ۱۳۶۴ش.    
۳۰۴. جعفر بن حسن محقق حلّی، المعتبر فی شرح المختصر، ج۲، ص۷۶۸، ج ۱، ۲، قم ۱۳۶۴ش.    
۳۰۵. محمد بن حسن فخرالمحققین، ایضاح‌الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، ج۱، ص۲۹۴، چاپ حسین موسوی‌کرمانی، علی‌پناه اشتهاردی، و عبدالرحیم بروجردی، قم ۱۳۸۷۱۳۸۹، چاپ افست ۱۳۶۳ش.    
۳۰۶. محمد بن حسن فخرالمحققین، ایضاح‌الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، ج۲، ص۱۵۷، چاپ حسین موسوی‌کرمانی، علی‌پناه اشتهاردی، و عبدالرحیم بروجردی، قم ۱۳۸۷۱۳۸۹، چاپ افست ۱۳۶۳ش.    
۳۰۷. محمد بن حسن فخرالمحققین، ایضاح‌الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، ج۲، ص۶۳۳، چاپ حسین موسوی‌کرمانی، علی‌پناه اشتهاردی، و عبدالرحیم بروجردی، قم ۱۳۸۷۱۳۸۹، چاپ افست ۱۳۶۳ش.    
۳۰۸. یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق‌الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج۲۴، ص۳۲۲۳۲۳، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ش.    
۳۰۹. ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۱۳۹، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
۳۱۰. ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۳۳۲، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
۳۱۱. ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۵۱۸، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
۳۱۲. ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۲، ص۱۰۵، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
۳۱۳. ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۲، ص۳۵۰، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
۳۱۴. ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۲، ص۵۰۷، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
۳۱۵. ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۳، ص۴۲، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
۳۱۶. ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۳، ص۸۴، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
۳۱۷. ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۳، ص۲۷۲، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
۳۱۸. علی بن محمدعلی طباطبائی، ریاض‌المسائل فی بیان احکام الشرع بالدلائل، ج۵، ص۴۴۰، قم، ج ۵، ۱۴۱۴، ج ۶، ۷، ۱۴۱۵، ج ۸، ۱۴۱۹، ج ۱۳، ۱۴۲۲.    
۳۱۹. علی بن محمدعلی طباطبائی، ریاض‌المسائل فی بیان احکام الشرع بالدلائل، ج۶، ص۲۶۵، قم، ج ۵، ۱۴۱۴، ج ۶، ۷، ۱۴۱۵، ج ۸، ۱۴۱۹، ج ۱۳، ۱۴۲۲.    
۳۲۰. علی بن محمدعلی طباطبائی، ریاض‌المسائل فی بیان احکام الشرع بالدلائل، ج۶، ص۳۳۹، قم، ج ۵، ۱۴۱۴، ج ۶، ۷، ۱۴۱۵، ج ۸، ۱۴۱۹، ج ۱۳، ۱۴۲۲.    
۳۲۱. علی بن محمدعلی طباطبائی، ریاض‌المسائل فی بیان احکام الشرع بالدلائل، ج۶، ص۴۶۶، قم، ج ۵، ۱۴۱۴، ج ۶، ۷، ۱۴۱۵، ج ۸، ۱۴۱۹، ج ۱۳، ۱۴۲۲.    
۳۲۲. علی بن محمدعلی طباطبائی، ریاض‌المسائل فی بیان احکام الشرع بالدلائل، ج۷، ص۵۵، قم، ج ۵، ۱۴۱۴، ج ۶، ۷، ۱۴۱۵، ج ۸، ۱۴۱۹، ج ۱۳، ۱۴۲۲.    
۳۲۳. علی بن محمدعلی طباطبائی، ریاض‌المسائل فی بیان احکام الشرع بالدلائل، ج۱۳، ص۶۱۱، قم، ج ۵، ۱۴۱۴، ج ۶، ۷، ۱۴۱۵، ج ۸، ۱۴۱۹، ج ۱۳، ۱۴۲۲.    
۳۲۴. ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۱۸۲، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
۳۲۵. ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۳، ص۴۳۶، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
۳۲۶. علی بن محمدعلی طباطبائی، ریاض‌المسائل فی بیان احکام الشرع بالدلائل، ج۸، ص۴۲۵، قم، ج ۵، ۱۴۱۴، ج ۶، ۷، ۱۴۱۵، ج ۸، ۱۴۱۹، ج ۱۳، ۱۴۲۲.    
۳۲۷. محمدحسن بن باقر نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج۵، ص۲۸۷، بیروت ۱۹۸۱.    
۳۲۸. محمد بن مکی شهید اول، ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، ج۲، ص۲۶۸، قم ۱۴۱۹.    
۳۲۹. مجلسی، بحار الانوار، ج۷۸، ص۲۷۹.    
۳۳۰. یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق‌الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج۴، ص۹۳، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ش.    
۳۳۱. مجلسی، بحار الانوار، ج۸۰، ص۳۳۳.    
۳۳۲. علی بن محمدعلی طباطبائی، ریاض‌المسائل فی بیان احکام الشرع بالدلائل، ج۳، ص۳۹۵، قم، ج ۵، ۱۴۱۴، ج ۶، ۷، ۱۴۱۵، ج ۸، ۱۴۱۹، ج ۱۳، ۱۴۲۲.    
۳۳۳. علی بن محمدعلی طباطبائی، ریاض‌المسائل فی بیان احکام الشرع بالدلائل، ج۵، ص۴۲۴، قم، ج ۵، ۱۴۱۴، ج ۶، ۷، ۱۴۱۵، ج ۸، ۱۴۱۹، ج ۱۳، ۱۴۲۲.    
۳۳۴. علی بن محمدعلی طباطبائی، ریاض‌المسائل فی بیان احکام الشرع بالدلائل، ج۶، ص۳۳۹، قم، ج ۵، ۱۴۱۴، ج ۶، ۷، ۱۴۱۵، ج ۸، ۱۴۱۹، ج ۱۳، ۱۴۲۲.    
۳۳۵. علی بن محمدعلی طباطبائی، ریاض‌المسائل فی بیان احکام الشرع بالدلائل، ج۷، ص۴۳۳، قم، ج ۵، ۱۴۱۴، ج ۶، ۷، ۱۴۱۵، ج ۸، ۱۴۱۹، ج ۱۳، ۱۴۲۲.    
۳۳۶. محمدحسن بن باقر نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج۷، ص۳۹۷، بیروت ۱۹۸۱.    
۳۳۷. جعفر بن حسن محقق حلّی، المعتبر فی شرح المختصر، ج۱، ص۸۹، ج ۱، ۲، قم ۱۳۶۴ش.    
۳۳۸. جعفر بن حسن محقق حلّی، المعتبر فی شرح المختصر، ج۲، ص۶۸۶۹، ج ۱، ۲، قم ۱۳۶۴ش.    
۳۳۹. محمد بن مکی شهید اول، ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، ج۱۴، ص۲۱۰ـ۲۱۱، قم ۱۴۱۹.
۳۴۰. محمد بن مکی شهید اول، ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، ج۱۵، ص۵۱۰ـ۵۱۱، قم ۱۴۱۹.
۳۴۱. مجلسی، بحار الانوار، ج۷۸، ص۱۲۶۱۲۷.    
۳۴۲. یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق‌الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج۱۲، ص۱۲، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ش.    
۳۴۳. یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق‌الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج۱۷، ص۳۰۷، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ش.    
۳۴۴. ابن‌ادریس حلّی، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۱، ص۳۰۰، قم ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
۳۴۵. جعفر بن حسن محقق حلّی، المعتبر فی شرح المختصر، ج۱، ص۳۰۵، ج ۱، ۲، قم ۱۳۶۴ش.    
۳۴۶. زین‌الدین بن علی شهیدثانی، مسالک‌الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج۱۵، ص۵۱۱، قم ۱۴۱۳۱۴۱۹.    
۳۴۷. زین‌الدین بن علی شهیدثانی، مسالک‌الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج۷، ص۱۶۱۱۶۲، قم ۱۴۱۳۱۴۱۹.    
۳۴۸. یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق‌الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج۲۱، ص۷، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ش.    
۳۴۹. یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق‌الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج۱، ص۴۷۸۴۷۹، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ش.    
۳۵۰. علی غروی تبریزی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی: کتاب الطهارة، ج۱، ص۳۷۴ـ۳۷۵، تقریرات درس آیت اللّه خویی، قم، ج ۱، ۱۴۱۰، ج ۷، ۱۰، ۱۴۱۱.
۳۵۱. علی غروی تبریزی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی: کتاب الطهارة، ج۱۰، ص۲۵۲، تقریرات درس آیت اللّه خویی، قم، ج ۱، ۱۴۱۰، ج ۷، ۱۰، ۱۴۱۱.
۳۵۲. علی غروی تبریزی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی: کتاب الطهارة، ج۱، ص۳۷۴ـ۳۷۵، تقریرات درس آیت اللّه خویی، قم، ج ۱، ۱۴۱۰، ج ۷، ۱۰، ۱۴۱۱.
۳۵۳. محمد تقی خویی، مبانی العروة الوثقی: کتاب النکاح، ج۱، ص۴۵، تقریرات درس آیت‌اللّه خویی، نجف ۱۴۰۴.
۳۵۴. یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق‌الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج۱، ص۴۷۹، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ش.    
۳۵۵. حسن بن یوسف علامه حلّی، مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، ج۸، ص۲۲۵، قم ۱۴۱۲۱۴۲۰.    
۳۵۶. زین‌الدین بن علی شهیدثانی، مسالک‌الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج۱۴، ص۴۳۷۴۳۸، قم ۱۴۱۳۱۴۱۹.    
۳۵۷. یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق‌الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج۵، ص۵۱۷، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ش.    
۳۵۸. یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق‌الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج۱۷، ص۳۰۷، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ش.    
۳۵۹. جعفر بن حسن محقق حلّی، ج۱، ص۳۵۲-۳۵۳، المعتبر فی شرح المختصر، ج ۱، ۲، قم ۱۳۶۴ش.    
۳۶۰. جعفر بن حسن محقق حلّی، ج۱، ص۲۳۰، المعتبر فی شرح المختصر، ج ۱، ۲، قم ۱۳۶۴ش.    
۳۶۱. حسن بن یوسف علامه حلّی، مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، ج۶، ص۱۴۴، قم ۱۴۱۲۱۴۲۰.    
۳۶۲. محمد بن علی موسوی عاملی، مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام، ج۲، ص۲۷۹۲۸۰، قم ۱۴۱۰.    
۳۶۳. محمد بن علی موسوی عاملی، مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام، ج۴، ص۳۶، قم ۱۴۱۰.    
۳۶۴. محمد بن علی موسوی عاملی، مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام، ج۴، ص۳۴۸، قم ۱۴۱۰.    
۳۶۵. محمد بن علی موسوی عاملی، مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام، ج۵، ص۱۲، قم ۱۴۱۰.    
۳۶۶. محمد بن علی موسوی عاملی، مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام، ج۸، ص۲۳۲، قم ۱۴۱۰.    
۳۶۷. یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق‌الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج۵، ص۵۱۷، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ش.    
۳۶۸. محمد بن علی موسوی عاملی، مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام، ج۱۰، ص۴۷۱، قم ۱۴۱۰.
۳۶۹. محمد بن علی موسوی عاملی، مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام، ج۱۲، ص۱۲، قم ۱۴۱۰.
۳۷۰. مجلسی، بحار الانوار، ج۸۰، ص۳۳۳.    
۳۷۱. یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق‌الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج۱۷، ص۳۰۷، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ش.    
۳۷۲. بن احمد بحرانی، الحدائق‌الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج۱۸، ص۳۷۹، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ش.    
۳۷۳. رضا بن محمدهادی همدانی، مصباح‌الفقیه، ج ۲، قسم ۲، ص۴۱۵، چاپ سنگی (بی‌جا) : مکتبة‌الصدر، (بی‌تا).
۳۷۴. رضا بن محمدهادی همدانی، مصباح‌الفقیه، ج ۲، قسم ۲، ص۶۷۶، چاپ سنگی (بی‌جا) : مکتبة‌الصدر، (بی‌تا).
۳۷۵. یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق‌الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج۱، ص۳۷، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ش.    
۳۷۶. یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق‌الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج۵، ص۳۰، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ش.    
۳۷۷. یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق‌الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج۹، ص۳۷۳، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ش.    
۳۷۸. آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۹، ص۱۸.
۳۷۹. جعفر بن حسن محقق حلّی، المعتبر فی شرح المختصر، ج۱، ص۳۱، ج ۱، ۲، قم ۱۳۶۴ش.    
۳۸۰. مرتضی بن محمدامین انصاری، فرائدالاصول، ج۱، ص۱۸۴۱۸۵، قم ۱۴۲۷.    
۳۸۱. محمد بن علی موسوی عاملی، نهایة‌المرام فی شرح مختصر شرائع الاسلام، ج۱، ص۲۳۹، چاپ مجتبی عراقی، علی‌پناه اشتهاردی، و حسین یزدی، قم ۱۴۱۳.    
۳۸۲. حسین بن محمد آل‌عصفور، الانوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، ج ۱۱، ص ۲۵۸، قم: مکتبة انوارالهدی، (بی‌تا).
۳۸۳. حسین بن محمد آل‌عصفور، الانوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، ج۱۰، قسم ۱، ص۳۶۱، قم: مکتبة انوارالهدی، (بی‌تا).
۳۸۴. مرتضی بن محمدامین انصاری، فرائدالاصول، ج۱، ص۱۹۲۱۹۵، قم ۱۴۲۷.    
۳۸۵. رضا بن محمدهادی همدانی، مصباح‌الفقیه، ج ۲، قسم ۲، ص۴۱۴، چاپ سنگی (بی‌جا) : مکتبة‌الصدر، (بی‌تا).
۳۸۶. علی‌پناه اشتهاردی، تقریرات فی اصول الفقه، ص۲۸۸-۲۸۹، تقریرات درس آیت‌اللّه بروجردی، قم ۱۴۱۷.    
۳۸۷. یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق‌الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج۱، ص۴۰، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ش.    
۳۸۸. یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق‌الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج۵، ص۵۱۷، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ش.    
۳۸۹. حسینعلی منتظری، نهایة‌الاصول، ج۱، ص۵۳۷، تقریرات درس آیت‌اللّه بروجردی، قم ۱۴۱۵.
۳۹۰. ابن زهره، غنیة‌النزوع الی علمی الاصول و الفروع، ج۱، ص۲۸، چاپ ابراهیم بهادری، قم ۱۴۱۷.    
۳۹۱. محمدحسن بن باقر نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج۱۳، ص۸۰، بیروت ۱۹۸۱.    
۳۹۲. مرتضی بن محمدامین انصاری، فرائدالاصول، ج۱، ص۲۰۴۲۰۶، قم ۱۴۲۷.    
۳۹۳. رضا خلخالی، معتمد العروة الوثقی، ج۱، ص۴۳، محاضرات آیت‌اللّه خویی، قم ۱۴۰۵ـ۱۴۱۰.
۳۹۴. حسینعلی منتظری، دراسات فی المکاسب المحرمة، ج۲، ص۸۱، ج ۲، (قم) ۱۴۱۷.
۳۹۵. مرتضی بن محمدامین انصاری، فرائدالاصول، ج۱، ص۱۹۲۱۹۵، قم ۱۴۲۷.    
۳۹۶. حسینعلی منتظری، دراسات فی المکاسب المحرمة، ج۲، ص۸۱، ج ۲، (قم) ۱۴۱۷.
۳۹۷. مجلسی، بحار الانوار، ج۸۶، ص۲۲۳.    
۳۹۸. رضا بن محمدهادی همدانی، مصباح‌الفقیه، ج ۲، قسم ۲، ص۴۱۴، چاپ سنگی (بی‌جا) : مکتبة‌الصدر، (بی‌تا).
۳۹۹. علی غروی تبریزی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی: کتاب الطهارة، ج۷، ص۲۸۲ـ۲۸۳، تقریرات درس آیت اللّه خویی، قم، ج ۱، ۱۴۱۰، ج ۷، ۱۰، ۱۴۱۱.
۴۰۰. محمد بن حسن حرّ عاملی، امل‌الآمل، ج۲، ص ۳۶۵، چاپ احمد حسینی، بغداد (۱۳۸۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.    
۴۰۱. عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض‌العلماء و حیاض‌الفضلاء، ج۶، ص۴۴، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
۴۰۲. آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج ۲۳، ص ۲۴۵ـ۲۴۶، ج۲۲، ص۳۹۹ـ۴۰۰.
۴۰۳. فضل بن حسن طبرسی، المؤتلف من المختلف بین ائمة السلف (منتخب الخلاف)، ج۱، همان مقدمه، ص۲۲، چاپ مهدی رجائی، مشهد ۱۴۱۰.
۴۰۴. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۱، ص۴۵، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۴۰۵. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، ج۲، ص۶۰۹، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۱۷.
۴۰۶. مفلح بن حسن صیمری، تلخیص الخلاف و خلاصة الاختلاف، ج۱، ص۱۱، چاپ مهدی رجائی، قم ۱۴۰۸.
۴۰۷. مفلح بن حسن صیمری، تلخیص الخلاف و خلاصة الاختلاف، ج۱، ص۱۹، چاپ مهدی رجائی، قم ۱۴۰۸.
۴۰۸. آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۷، ص۲۳۵ـ۲۳۶.
۴۰۹. محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف، مقدمه محمدمهدی نجف و همکاران، ج۱، ص۳۵، چاپ محمدمهدی نجف، جواد شهرستانی، و علی خراسانی‌کاظمی، قم ۱۴۰۷۱۴۱۷.    
۴۱۰. مجلسی، بحار الانوار،ج ۱۰۶، ص۴۰.    
۴۱۱. مجلسی، بحار الانوار،ج۱۰۴، ص۲۲۳ - ۲۲۴.    
۴۱۲. مقدمه محمد واعظ‌ زاده خراسانی، ص ۵۵، محمد بن حسن طوسی، الرسائل العشر، قم (۱۴۰۳).


۱۶ - منبع


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «الخلاف».    


رده‌های این صفحه : فقه | فقه مقارن | کتب فقهی شیعه




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.