خرمدشتخرّمدشت، بخش و شهری در جنوب شهرستان تاکستان در استان قزوین می باشد. ۱ - معرفی بخش خرمدشتبخش خرّمدشت. این‌بخش‌درجنوب‌غربی‌دشت قزوین واقع است. از شمال و مغرب به بخشهای مرکزی و ضیاءآباد (در شهرستان تاکستان)، از جنوب به بخشهای رامَند و آبگرم (در شهرستان بوئین‌زهرا ) و از مشرق به بخش شال (در شهرستان بوئین‌زهرا) محدود و مشتمل است بر دو دهستان افشاریه به مرکزیت آبادی رحیم‌آباد (در حدود نُه کیلومتری جنوب شهر خرّمدشت) و دهستان رامند شمالی‌به مرکزیت خرّمدشت. مرکز آن شهر خرّمدشت است. جنوب این بخش کوهستانی است و شمال آن را دشت فرا گرفته است. بیشتر آبادیهای بخش خرّمدشت در دشت قرار دارند. [۱]
مرکز آمار ایران، ۱۳۷۶ش، ص ۲.
۲ - جغرافیای بخش خرمدشتکوههای قشابلاغ، جهان‌قلعه، کبریت‌لو و مایلان در نزدیکی آبادیهای شَنَسْتَق علیا و سفلا (در حدود چهل کیلومتری جنوب شهر خرّمدشت)، از مهم‌ترین ارتفاعات بخش به‌شمار می‌روند. [۲]
فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۳۷ ساوه، ج۳۷، ص۱۳۷ـ۱۳۸، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، ۱۳۶۹ش.
رود دائمی خررود نخست جهت جنوب‌غربی ـ شمال‌شرقی دارد و سپس به سمت مشرق در بخش جاری می‌شود و زمینهای آن را آبیاری می‌کند. [۳]
رضا رحمانی، آشنایی با شهر تاریخی تاکستان (سیادن)، ج۱، ص۱۲، قزوین ۱۳۷۷ش.
[۴]
عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، ج۲، ص۳۰۷، تهران ۱۳۶۸ـ۱۳۷۹ش.
علاوه بر آن، چند رود کوچک مانند بُرْزْلَجین، شنستق، شیزَنْد، شیزر و کَشْمَرْز، با جهت جنوبی ـ شمالی در جنوب بخش و ابهررود با جهت غربی ـ شرقی در شمال بخش جریان دارند. [۵]
۹۷۱، محمدعلی گلریز، ج۱، ص۹۲۳، مینودر، یا، باب‌الجنه قزوین،) قزوین (۱۳۶۸ش.
ازگیا خاکشیر و برمادران‌دارد ومراتع‌آن برای چرای دام مناسب است. از زیا شغل، گرگ، روباه، خرگوش و کبک در آن یافت می‌شود. [۶]
۴۱، ۶۳، ج۳۷، ص۱، فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۳۷ ساوه، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، ۱۳۶۹ش.
آب زراعی و آشامیدنی بخش، علاوه بر رود، از قنات و چاه نیز تأمین می‌شود. از میان محصولات آنجا، گندم، جو، بنشن، انگور، بادام، گردو، آلوسبز، سیب، زردآلو و گیلاس شایان ذکر است. [۷]
فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۳۷ ساوه، ج۳۷، ص۴۱، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، ۱۳۶۹ش.
[۸]
فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۳۷ ساوه، ج۳۷، ص۱۳۸، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، ۱۳۶۹ش.
از صنایع‌دستی، فرش‌بافیِ آن به‌ویژه در آبادیهای‌برزلجین (در حدود۳۱کیلومتری جنوب‌شهر خرّمدشت)، شنستق سفلا و کورچشمه (در حدود چهل کیلومتری جنوب خرّمدشت) پررونق است. [۹]
فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۳۷ ساوه، ج۳۷، ص۴۱، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، ۱۳۶۹ش.
[۱۰]
فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۳۷ ساوه، ج۳۷، ص۱۳۷، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، ۱۳۶۹ش.
[۱۱]
فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۳۷ ساوه، ج۳۷، ص۲۰۷، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، ۱۳۶۹ش.
بخش خرّمدشت در مسیر اصلی قزوین ـ همدان قرار دارد. همچنین راه بوئین‌زهرا ـ ابهر [۱۲]
مقیاس تقریبی ۰۰۰، ۱:۵۵۰، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۸۶ش.
از آنجا می‌گذرد. آبادیهای بخش نیز عمدتآاز طریق راه‌فرعی با مرکز بخش مرتبط‌اند.بخش خرّمدشت نیز در اسفند ۱۳۷۳ در شهرستان تاکستان تشکیل شد و با جداشدن تاکستان از زنجان و الحاق آن به استان جدید قزوین در خرداد ۱۳۷۶، خرّمدشت جزو استان قزوین شد. [۱۳]
ایران، قوانین و احکام، ج۱، ص۲۴۴ـ۲۴۵، مجموعه قوانین سال ۱۳۷۶، تهران: روزنامه رسمی کشور، ۱۳۷۷ش.
[۱۴]
معاونت سیاسی، ذیل «استان قزوین»، ایران، وزارت کشور، معاونت سیاسی دفتر تقسیمات کشوری، نشریه تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتی به همراه شماره مصوبات آن، تهران ۱۳۸۲ش.
[۱۵]
رضا رحمانی، آشنایی با شهر تاریخی تاکستان (سیادن)، ج۱، ص۳۵، قزوین ۱۳۷۷ش.
جمعیت آن براساس سرشماری ۱۳۸۵ش، ۶۸۵، ۲۱ تن ذکر شده است [۱۶]
مرکز آمار ایران، ۱۳۸۵ش.
[۱۷]
مقیاس تقریبی ۰۰۰، ۱:۵۵۰، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۸۶ش.
اهالی بخش خرّمدشت به فارسی و ترکی سخن می‌گویند. [۱۸]
۱۵۴، فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج۳۷، ص۱۱۰، ج :۳۷ ساوه، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، ۱۳۶۹ش.
۳ - زیارتگاه های خرمدشتبرخی از مهم‌ترین زیارتگاههای بخش عبارت‌اند از: امامزاده‌های ابوسعید و ابوظهیر در آبادی رادکان، امامزاده پیغمبر در آبادی شنستق علیا، امامزاده عبداللّه‌بن حسن‌بن موسی‌الکاظم علیه‌السلام در آبادی شیزند (در حدود ۲۹ کیلومتری جنوب خرّمدشت) و بقعه پیر وَلی در آبادی وَرسج [۱۹]
رضا رحمانی، آشنایی با شهر تاریخی تاکستان (سیادن)، ج۱، ص۱۰۷، قزوین ۱۳۷۷ش.
[۲۰]
محمدعلی گلریز، مینودر، ج۱، ص۹۲۳، یا، باب‌الجنه قزوین،) قزوین (۱۳۶۸ش.
[۲۱]
پرويز ورجاوند، سرزمين قزوين، ص ۳۵۹، تهران ۱۳۴۹ش.
خرّمدشت در منطقه‌ای قدیمی واقع شده است، با این‌حال اطلاع ما از آن اندک است، تنها از آثار به‌جا مانده از بعضی تپه‌ها مانند تپه بزرگ داکان در چهارده کیلومتری جنوب‌غربی تاکستان (مربوط به پیش از تاریخ)، تپه ورسج [۲۲]
ج :۳۷ ساوه، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، ۱۳۶۹ش.
و تپه رادکان، نزدیک آبادی رادکان [۲۳]
ج :۳۷ ساوه، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، ۱۳۶۹ش.
می‌توان به‌قدمت منطقه پی‌برد [۲۴]
پرويز ورجاوند، سرزمين قزوين، ص ۳۵۷، تهران ۱۳۴۹ش.
[۲۵]
رضا رحمانی، آشنایی با شهر تاریخی تاکستان (سیادن)، ج۱، ص۱۰۵، قزوین ۱۳۷۷ش.
در اوایل دوره صفویه (حک: ح ۹۰۵ـ ۱۱۳۵) و به‌ویژه در دوره افشاریه (حک: ۱۱۴۸ـ۱۲۱۰) عده‌ای شاهسون به آنجا کوچانده شدند. [۲۶]
محمدعلی گلریز، مینودر، ج۱، ص۸۹۲، یا، باب‌الجنه قزوین،) قزوین (۱۳۶۸ش.
گزارشی درباره این دوره در دست است که نشان می‌دهد، در اوایل سده یازدهم برخی آبادیهای خرّمدشت مانند شنستق علیا و برزلجین [۲۷]
مقیاس تقریبی ۰۰۰، ۱:۵۵۰، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۸۶ش.
جزو موقوفات قدیم آستانه شاهزاده حسین قزوین بوده است. [۲۸]
حسین مدرسی طباطبائی، برگی از تاریخ قزوین، ج۱، ص۷۷، قم ۱۳۶۱ش.
[۲۹]
حسین مدرسی طباطبائی، برگی‌ازتاریخ قزوین، ج۱، ص۸۰، قم ۱۳۶۱ش.
[۳۰]
حسین مدرسی طباطبائی، برگی‌ازتاریخ قزوین، ج۱، ص۱۲۰، قم ۱۳۶۱ش.
در صفر ۱۱۰۳، در فرمان سلیمان اول صفوی درباره تولیت آستانه شاهزاده حسین، با موقوفات و سیورغال و مستمریات آن، نام شنستق علیا و برزلجین نیز آمده است. [۳۱]
حسین مدرسی طباطبائی، برگی‌ازتاریخقزوین، ج۱، ص۱۷۹، قم ۱۳۶۱ش.
[۳۲]
حسین مدرسی طباطبائی، برگی‌ازتاریخقزوین، ج۱، ص۳۸۲ـ۳۸۳، قم ۱۳۶۱ش.
در دوره‌های افشاریه و قاجاریه (حک: ۱۲۱۰ـ۱۳۴۴)، آبادیهای خرّمدشت جزو نقاط معمور شمرده می‌شدند. [۳۳]
حسین مدرسی طباطبائی، برگی‌ازتاریخ قزوین، ج۱، ص۸۶ـ۸۹، قم ۱۳۶۱ش.
در دوره پهلوی (۱۳۰۴ـ۱۳۵۷ش) نیز کشاورزی و صنایع‌دستی آنجا پررونق بود. [۳۴]
رزم‌آرا، ج۱، ص۳۴.
[۳۵]
رزم‌آرا، ج۱، ص۹۸.
[۳۶]
رزم‌آرا، ج۱، ص۱۲۶.
۴ - معرفی شهر خرمدشتشهر خرّمدشت، مرکز بخش. این شهر با ارتفاع ۱۳۸۰ متر از سطح دریا در قسمت شمالی بخش، در فاصله حدود ۲۵ کیلومتری جنوب‌غربی شهر تاکستان و حدود ۵۶ کیلومتری جنوب‌غربی شهر قزوین قرار دارد. خرّمدشت علاوه بر تاکستان و قزوین، با شهرهای شال در مشرق (حدود چهل کیلومتر)، ابهر در شمال‌غربی (حدود ۴۵ کیلومتر)، آبگرم (حدود سی کیلومتر) و آوج (حدود ۵۵ کیلومتر) در جنوب‌غربی مرتبط است. ۵ - نام قبلی خرمدشتاین شهر سابقآ نهاوند نامیده‌می‌شد [۳۷]
رضا رحمانی، آشنایی با شهر تاریخی تاکستان (سیادن)، ج۱، ص۳۶، قزوین ۱۳۷۷ش.
و از ۱۳۷۸ش نام‌آن به‌خرّمدشت تغییریافت. آبادی‌نهاوند در ۱۳۲۳ش، جزو دهستان دودانگه شهرستان قزوین در استان یکم بود. [۳۸]
اداره کل آمار و ثبت احوال، ج ۱، ص ۱۳۹ـ۱۴۰، ایران، وزارت کشور، اداره کل آمار و ثبت احوال، کتاب اسامی دهات کشور، ج ۱، تهران ۱۳۲۹ش.
این آبادی در ۱۳۳۷ش، مرکز بخش و در ۲۹ خرداد ۱۳۷۸ به شهر تبدیل شد. [۳۹]
معاونت سیاسی، ج ۱، ص ۱۳۹ـ۱۴۰، ایران، وزارت کشور، معاونت سیاسی دفتر تقسیمات کشوری، نشریه تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتی به همراه شماره مصوبات آن، تهران ۱۳۸۲ش.
جمعیت‌آن در سرشماری ۱۳۸۵ش، ۱۹۲، ۶ ذکر شده است [۴۰]
مرکز آمار ایران، ۱۳۸۵ش، ذیل «استان قزوین».
اهالی شهر به فارسی و ترکی سخن می‌گویند. [۴۱]
فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۳۷ ساوه، ج۳۷، ص۲۵۴، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، ۱۳۶۹ش.
۶ - آثار تاریخیچند اثر تاریخی مهم خرّمدشت عبارت‌اند از: امامزاده‌های سلیمان و صالح (مربوط به سده ششم) که زیارتگاه اهالی است، و تپه نهاوند (ورجاوند، ص۳۸۰؛. [۴۲]
رضا رحمانی، آشنایی با شهر تاریخی تاکستان (سیادن)، ج۱، ص۱۰۷، قزوین ۱۳۷۷ش.
دو امامزاده خرّمدشت که با اتاقی مستطیلی شکل به‌هم متصل‌اند، طرح مدور دارند و هریک دارای سردابی با سقف قوسی‌شکل‌اند. بنای امامزاده سلیمان از امامزاده صالح مرتفع‌تر و قدمت امامزاده صالح بیشتر است [۴۳]
پرويز ورجاوند، سرزمين قزوين، ص ۳۸۱ـ۳۸۵، تهران ۱۳۴۹ش.
۷ - فهرست منابع(۱) ایران، قوانین و احکام، مجموعه قوانین سال ۱۳۷۶، تهران: روزنامه رسمی کشور، ۱۳۷۷ش. (۲) ایران، وزارت کشور، اداره کل آمار و ثبت احوال، کتاب اسامی دهات کشور، ج ۱، تهران ۱۳۲۹ش. (۳) ایران، وزارت کشور، معاونت سیاسی دفتر تقسیمات کشوری، نشریه تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتی به همراه شماره مصوبات آن، تهران ۱۳۸۲ش. (۴) عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، تهران ۱۳۶۸ـ۱۳۷۹ش. (۵) رضا رحمانی، آشنایی با شهر تاریخی تاکستان (سیادن)، قزوین ۱۳۷۷ش. (۶) رزم‌آرا. (۷) فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۳۷ ساوه، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، ۱۳۶۹ش. (۸) محمدعلی گلریز، مینودر، یا، باب‌الجنه قزوین،) قزوین (۱۳۶۸ش. (۹) حسین مدرسی طباطبائی، برگی‌ازتاریخقزوین، قم ۱۳۶۱ش. (۱۰) مرکزآمارایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن :۱۳۷۵ شناسنامه آبادیهای کشور، استان زنجان، شهرستان تاکستان، تهران ۱۳۷۶ش. (۱۱) مرکزآمارایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن :۱۳۸۵ نتایج تفصیلی کل کشور، ۱۳۸۵ش. (۱۲) نقشه راهنمای استان قزوین، مقیاس تقریبی ۰۰۰، ۱:۵۵۰، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۸۶ش. (۱۳) پرویز ورجاوند، سرزمین قزوین، تهران ۱۳۴۹ش. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خرمدشت»، شماره۷۰۰۸. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام
|